Ernő Dohnányi: Verskil tussen weergawes

'''Ernst von Dohnányi''' (Hongaars: '''Dohnányi Ernő''', [[Hongaars]]: |ˈɛrnøː ˈdohnaːɲi|; [[27 Julie]] [[1877]] – [[9 Februarie]] [[1960]]) was 'n [[Hongare|Hongaarse]] [[komponis]], [[pianis]] en [[dirigent]]. Hy het die [[Duits]]e vorm van sy naam vir die meeste van sy gepubliseerde werke gebruik.<ref>Die "von" impliseer die adeladelstand, en volgens die biografie van sy derde vrou, Ilona, is sy familie in 1697 tot die adelstand verhef en voorsien van 'n familiewapen, welke sy beskryf. {{harvnb |Dohnányi |2002 |page=2}}.{{Cite web |url=http://www.zti.hu/dohnanyi/en/docs/2002_abstracts.htm |title=Dohnányi Yearbook 2002 – Abstracts|author=Deborah Kiszely-Papp|accessdate=2013-01-17 |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20040708231601/http://www.zti.hu/dohnanyi/en/docs/2002_abstracts.htm |archivedate=2004-07-08}}</ref>

Dohnányi is gebore in Pozsony, [[Koninkryk van Hongarye]], [[Oostenryk-Hongarye]] (vandag [[Bratislava]], hoofstad van [[Slowakye]]. Hy studeer aanvanklik musiek onder sy vader, 'n professor in wiskunde en 'n amateur-tjellis, en toe hy agt jaar oud was, onder Carl Forstner, 'n orrelis by die plaaslike katedraal. In 1894, in sy sewentiende jaar, verhuis hy na Boedapest en skryf in aan die ''Franz Liszt Musiekakademie'' (Koninklike Nasionale Hongaarse Akademie van Musiek), waar hy klavier studeer onder [[István Thomán]] en komposisie onder [[Hans von Koessler]], 'n neef van [[Max Reger]]. <ref> Deur die loop van die jare is dit ook die ''Kollege van Musiek'' (1919–1925) genoem en vanaf 1925 die ''Ferenc Liszt Akademie van Musiek'', te wete die huidige naam daarvan. </ref>

István Thomán was 'n gunstelingstudent van [[Franz Liszt]], en Hans von Koessler was 'n aanhanger van die musiek van [[Johannes Brahms]]. Hierdie twee invloede het 'n belangrike rol in Dohnányi se lewe gespeel: Liszt wat sy klavierspel betref en Brahms wat sy komposisies betref. {{sfn|Grymes|2005|p=4}} Dohnányi se eerste gepubliseerde werk, sy Klavierkwintet in C mineur, het die goedkeuring weggedra van Brahms, wat voorspraak daarvoor in [[Wene]] gemaak het. Dohnányi het nie lank aan die Musiekakademie studeer nie: in Junie 1897 wou hy dadelik die eindeksamen aflê sonder om sy studies te voltooi. Toestemming is verleen, en 'n paar dae later het hy geslaag met hoë punte, en as komponis en pianis gegradueer, jonger as 20 jaar. {{sfn|Grymes|2005|p=4}}

Na 'n paar lesse by [[Eugen d'Albert]], 'n ander student van Liszt, het Dohnányi in 1897 in [[Berlyn]] gedebuteer en is hy dadelik erken as 'n kunstenaar met groot verdienstelikheid. Soortgelyke sukses het in Wene gevolg en op 'n volgende toer deur Europa. Hy debuteerhet in Londen gedebuteer tydens 'n Richter-konsert in [[Queen's Hall]], met 'n noemenswaardige uitvoering van Beethoven se Klavierconcerto No. 4. Hy was een van die eerstes wat Bartók se meer toeganklike musiek gedirigeer en gepopulariseer het.

Gedurende die 1898-seisoen het hy die Verenigde State besoek, waar hy sy reputasie gemaak het met die speel van Beethoven se klavierconcerto nr. 4 vir sy Amerikaanse debuut saam met die St. Louis Simfonieorkes. Anders as die meeste bekende pianiste van destyds het hy hom nie beperk tot solo-opvoerings en konserte nie, maar ook [[kamermusiek]] opvoerings van kamermusiekwerke gespeel. In 1901 voltooihet hy sy Simfonie nr. 1 voltooi, sy eerste orkeswerk. Alhoewel hy sterk beïnvloed is deur sy tydgenote, veral [[Johannes Brahms|Brahms]], het dit heelwat tegniese vaardighede vertoon wat aan sy eie toedoen en vernuf te danke was. <ref> [https://www.gramophone.co.uk/review/dohn%C3 % A1nyi-symphony-no-1-american-rhapsody Volledige resensie. Besoek op 21 Junie 2020.] </ref>

Dohnányi was aanvanklik getroud met Elisabeth "Elsa" Kunwald (ook 'n pianis), wat in 1902 vir hom 'n seun gebaar het, [[Hans von Dohnányi|Hans]], in 1902. Hans sou die vader wees van die Duitse politikus Klaus von Dohnányi en die dirigent [[Christoph von Dohnányi]], wat vir 'n geruime tyd die musiekdirekteur van die [[Cleveland Simfonieorkes]] was. Hans het hom onderskei as 'n leier van die Duitse weerstandsbeweging in Duitsland en is uiteindelik ingedurende die finale stadiums van [[Tweede Wêreldoorlog]] tereggestel. Benewens Hans, het Dohnányi en Elsa Kunwald ook 'n dogter, Greta, gehad. <ref> [https://blog.sharmusic.com/blog/bid/112085/Happy-Birthday-Ern-Dohn-nyi Greta mention. Besoek op 21 Junie 2020.] </ref>

Na 'n uitnodiging deur die violis [[Joseph Joachim]], 'n goeie vriend van Brahms, het Dohnányi van 1905 tot 1915 klas gegee aan die Hochschule in Berlyn. Daar het hy die ''The Veil of Pierrette'', Op. 18, en die Suite in F- # mineur, Op. 19, geskryf. Na sy terugkeer na [[Boedapest]] het hy oor die volgende dekade in 'n groot aantal opvoerings verskyn, mees noemenswaardig in die Beethoven-eeufeesjaar van 1920/1921. <ref> [http://zti.hu/mza-dohnanyi/docs/evkonyv /Kovacs_2005.pdf Tabel in Ilona Kovács: Dohnányi Ernő zongora művészeti pályája (Die klavierloopbaan van Ernst Dohnányi). Deel I, p. 65. Besoek op 21 Junie 2020.] </ref>

Voordat die Eerste Wêreldoorlog uitgebreek het, het Dohnányi 'n Duitse aktrise ontmoet en verlief geraak op haar (sy is ook beskryf as 'n sangeres). <ref>{{Cite web |url=http://www.huberman.info/literature/books/galafres |title=Archived copy |accessdate=2013-01-04 |url-status=dead |archiveurl=https://web.archive.org/web/20140116230415/http://www.huberman.info/literature/books/galafres/ |archivedate=2014-01-16}}</ref> SyDie aktrise was Elsa Galafrés,. watSy was met die Pools-Joodse violis [[Bronisław Huberman]] getroud was. HulleDie twee kon egter nog nie trou nie, want hul eggenote het geweier om van hulle te skei, maar desondanks het Dohnányi en Elsa Galafrés in Januarie 1917 'n seun, Matthew, gehad. Albei het later die nodige egskeidings verkry en derhalwegevolglik is hulle in Junie 1919 getroud. Dohnányi het ook Johannes, Elsa se seun by Huberman, aangeneem. <ref> Elsa Galafrés: '' Lives ... Loves ... Losses '' (Vancouver: Versatile, 1973) </ref> {{sfn|Carnes|2002|p=[https: // books .google.com/books? id=wZczV8ZxgL4C & pg=PA146 146]}} {{sfn|Grymes|2005|p=6}}

Gedurende die kortstondige Hongaarse Sowjetrepubliek van 1919, is Dohnányi aangestel as direkteur van die Akademie van Boedapest, maar enkele maande later het die nuwe tussentydse regering hom vervang met die vooraanstaande violis [[Jenő Hubay]], nadat Dohnányi geweier het om die [[pedagoog]] en komponis [[Zoltán Kodály]] te ontslaan vanweë Kodály se vermeende linkse politiek. {{sfn|Grymes|2005|p=7}} In 1920, met Admiraal Horthy as regent van Hongarye, is Dohnányi egter aangewys as musiekdirekteur van die [[Boedapest Filharmoniese Orkes]], en in die hoedanigheid het hy voorspraak gemaak vir die musiek van [[Béla Bartók]], [[Zoltán Kodály]], [[Leo Weiner]] en ander tydgenootlike Hongaarse komponiste. Dieselfde seisoen, in 1920, het hy die volledige klavierwerke van Beethoven opgevoer en verskeie van sy werke opgeneem. Hy het bekendheid verwerf as 'n briljante onderwyser. Sy leerlinge het [[Andor Földes]], [[Mischa Levitzki]], [[Ervin Nyiregyházi]], [[Géza Anda]], [[Annie Fischer]], [[Edward Kilenyi]], Bálint Vázsonyi, [[Georg Solti]], [[Istvan Kantor]], [[Georges Cziffra]] en Ľudovít Rajter (Dirigent. Dohnányi se peetkind) ingesluit. In 1933 het hy die eerste ''Franz Liszt Internasionale Klavierkompetisie'' georganiseer. {{sfn|Grymes|2005|p=10}} In 1934 is Dohnányi weereens benoem tot direkteur van die Boedapest Musiekakademie, welke pos hy beklee het tot 1943.

In die VSA het hy bly komponeer en belanggestel in Amerikaanse ''[[folk music]]''. Sy laaste orkeswerk (behalwe vir 'n verwerking in 1957 van sy Simfonie No. 2) was die ''American Rhapsody'' (1953). <ref name="Wayfaring "/>

Sy laaste openbare optrede, op 30 Januarie 1960, was by Florida se staatsuniversiteit met die dirigeer van die universiteitsorkes in Beethoven se klavierkonsert nr. 4, met sy doktorale student Edward R. Thaden voor die klavier. Na die uitvoering het Dohnányi na New York Stad gereis om 'n paar Beethoven-klaviersonates en korter klavierstukke vir Everest Records op te neem. <ref name="Wayfaring"/> Hy het vroeër reeds een van [[Wolfgang Amadeus Mozart|Mozart] se concerto's in die vroeë dertigerjare in Hongarye (nr. 17, in G majeur, K. 453) opgeneem, met die Boedapest Filharmoniese Orkes wat hy self gedirigeer het (vir Columbia), asook sy eie ''Variationen über ein Kinderlied'' vir klavier en orkes, Op. 25 (wat uitgereik is deur HMV in Engeland en RCA Victor in die Verenigde State), die tweede beweging van sy ''Ruralia hungarica'', en 'n paar solo werke (maar geen Beethoven-sonates nie) op 78 [[opm]]; asook verskeie ander werke, insluitende Beethoven se Klaviersonate No. 17 en Haydn se F mineur variasies, op vroeë mono-LP's.<!--