Kongres van Wene: Verskil tussen weergawes
Content deleted Content added
Cvmary (besprekings | bydraes) No edit summary |
Versmelt met tekst uit Wenese Kongres |
||
Lyn 1:
[[Lêer:Europa 1815.svg|duimnael|250px|Europa ná die Kongres van Wene]]▼
Die '''Kongres van Wene''' was 'n byeenkoms vanaf November 1814 tot Junie 1815 van ambassadeurs uit verskeie Europese lande. Die doel van die kongres was om vrede in Europa te bevorder ná die oorloë van die [[Franse Rewolusie]] en van die [[Napoleon Bonaparte|Napoleon]]se tydperk (1789-1815). Die hoofoogmerke van die kongres was om die ''status quo'' in Europa te herstel soos in die voor-Napoleontiese era en alle tekens van die opkomende nasionalisme en liberalisme uit te wis.<ref>Kennis, vol 8, 1980, bl. 1470, ISBN 0 7981 0830 4</ref> Die voorsitter van die kongres was die buitelandse minister van Oostenryk, [[Klemens von Metternich]].▼
[[Lêer:Congress of Vienna.PNG|duimnael|400px|Deelneemers by die Kongres van Wene
<br /> 1. [[Verenigde Koninkryk]]: [[Arthur Wellesley, 1ste hertog van Wellington]]
Line 28 ⟶ 24:
<br />23. Rusland: Graaf Gustav Ernst von Stackelberg
]]
▲Die '''Kongres van Wene''' was 'n byeenkoms vanaf November 1814 tot Junie 1815 van ambassadeurs uit verskeie Europese lande. Die doel van die kongres was om vrede in Europa te bevorder ná die oorloë van die [[Franse Rewolusie]] en van die [[Napoleon Bonaparte|Napoleon]]se tydperk (1789-1815).
== Die kongres ==
Op [[6 April]] 1814 abdikeer Napoleon en is hy met 'n klein gevolg na die eiland [[Elba]] verban. [[Lodewyk XVIII van Frankryk|Lodewyk XVIII]] word die nuwe koning van Frankryk on op 30 Mei 1815 sluit hy 'n vredesverdrag (Verdrag van Parys) met die die bondgenote wat Napoleon verslaan het. Ingevolge hierdie vredesverdrag sou 'n kongres gehou word om die vrede in Europa te bevorder.
Op [[18 September]] [[1814]] het die Kongres geopen. Frankryk, wat intussen 'n nuwe koning, t.w. Lodewyk XVIII uit die [[Huis van Bourbon]], gekry het, is ook toegelaat om deel te neem en is deur die uitgeslape [[Charles Maurice de Talleyrand-Périgord|Talleyrand]] verteenwoordig. Hy het met groot sukses vir die belange van sy land geveg. Die man wat egter veral sy stempel op die Kongres afgedruk het, was die verteenwoordiger van Oostenryk, prins Metternich.
So belangrik was sy rol by die Kongres, en ook in die jare daarna tot [[1848]], dat die tyd dikwels “Metternich se Europa" genoem word. 'n Paar honderd diplomate, asook die vorste van Pruise, Rusland, Beiere en Wurtemberg, het na die Oostenrykse hoofstad gekom vir die Kongres. Selde in die geskiedenis van Europa het soveel vorste saam vergader. Die grootste probleem was om te besluit hoe die grense van die lande van Europa getrek moes word.
Talleyrand het goed die kuns verstaan om die meningsverskille van die oorwinnaars vir sy doel uit te buit, maar na die kortstondige terugkeer van Napoleon en Frankryk se finale nederlaag by Waterloo, het die Kongres 'n fermer houding teenoor Frankryk ingeneem. Die uiteinde was dat Frankryk se grense teruggeplaas is na die van [[1790]]. Frankryk is ook omring met bufferstate wat Franse invalsplanne moes ontmoedig. So is België bv. van Oostenryk weggeneem en met die Verenigde Provinsies van Noord-Nederland verenig om Nederland sterker te maak. [[Lombardye]] en [[Venesië]] het na Oostenryk gegaan en Pruise is versterk deurdat 'n deel van die [[Rynland-Palts|Rynland]] by sy gebied gevoeg is.
Die Weense Kongres het egter veel meer gedoen as om net nuwe grense te bepaal. Die groot moondhede het besef dat hulle Napoleon slegs deur samewerking verslaan bet. Voortgesette samewerking in vredestyd sou dus kon help om toekomstige oorloë te voorkom. Daarom is die Viervoudige Verbond tussen [[Oostenryk]], [[Rusland]], [[Pruise]] en [[Groot-Brittanje|Brittanje]] in die lewe geroep. Die oogmerk was dat verteenwoordigers van hierdie lande gereeld moes byeenkom om die probleme van Europa te bespreek en op te los.
Hierdie Verbond het egter nie veel kans op welslae gehad nie, omdat die belange van die verskillende Europese lande gedurig gebots het en hulle selde kon saamstem oor omstrede kwessies. Ook het die stigting van die Heilige Alliansie, wat veral deur Rusland gebruik is om sy belange te bevorder, die Viervoudige Verbond ondermyn, en teen [[1823]] was die Viervoudige Verbond prakties gesproke reeds dood. 'n Werklike magsbalans is dus nie in Wenen geskep nie.
Die deelnemers aan die Kongres het die belange van die vorstehuise verteenwoordig en nie die van die volkere nie. Dit is wel waar dat daar vir verskeie dekades na die Kongres geen groot Europese oorlog was nie, maar die kongresbesluite het toestande geskep wat later tot oorloë en opstande sou lei.
==Territoriale nedersettings==
▲[[Lêer:Europa 1815.svg|duimnael|250px|Europa ná die Kongres van Wene]]
Die belangrikste territoriale nedersettings van die verdrag was soos volg:<ref name=Palmer>{{en}}{{cite book
|title = A Dictionary of Modern History 1789-1945
Line 48 ⟶ 62:
Die kongres het die [[Slawerny|slawehandel]] veroordeel en ook 'n protokol vir internasionale [[diplomasie]] ingestel.<ref name=Palmer/>
==Navolg van die Kongres==
=== Frankryk ===
Die herstel van die [[Huis van Bourbon]] op die Franse troon was nie geslaag nie. Omdat hulle teruggekeer het met die steun van [[Frankryk]] se vyande, is hul naam aan die skande van die nederlaag gekoppel. Die Franse sou ook geen terugkeer na die absolute orde duld nie[[Lodewyk XVIII van Frankryk|. Lodewyk XVIII]] het hiermee rekening gehou, maar sy broer en opvolger, Karel X, het die volk se wense verontagsaam.
In [[1830]] het die Franse weer in opstand gekom, en [[Karel XIII van Swede|Karel X]] moes vlug. Hy is vervang deur Lodewyk Philippus, wie se regering net so onbevredigend was. In 1848 het nog ʼn revolusie uitgebreek wat gelei het tot die Tweede Republiek met Napoleon se neef Lodewyk Napoleon as president. Hy het in [[1852]] die Tweede Keiserryk uitgeroep.
=== Italië ===
Metternich het ltalië 'n “geografiese uitdrukking" genoem - en die land was inderdaad nie veel meer nie. Die Oostenrykers was in Lombardye en [[Venesië]] ingegrawe, terwyl die meeste ander Italiaanse state weinig meer as Oostenryksesatelliete was. Baie van die Italiaanse vorste, soos die van [[Napels]] en [[Sicilia (Romeinse provinsie)|Sicilië]], het alle vryheid onderdruk.
=== Oostenryk en Pruisse===
Met Metternich aan die roer van sake, was in hierdie jare baie invloedryk. Dit was veral Metternich wat die Heilige Alliansie 'n instrument van onderdrukking gemaak het; Oostenryk met sy mengelmoes van volke binne een staat het die kragte van [[nasionalisme]] en [[liberalisme]] meer as enige ander staat gevrees.
In [[1819]] het Metternich die Karlsbad-Dekrete uitgevaardig, waardeur liberalisme in die hele Duitsland verdoem is; by die Kongres van [[Troppau]] ([[1820]]) is besluit om enige rebellie teen 'n wettige vors te onderdruk. Metternich het 'n netwerk van spioene opgebou en die hele Duitse Bond in ʼn soort “polisiestaat" verander. Sy onderdrukkende maatreëls in Duitsland en Italië was veral verantwoordelik vir die opstande van 1848.
'n Tweede les is ook uit die verlede geleer: die Duitse vorste wou die versplintering van Duitsland in talle klein staatjies - iets wat dinge vir Napoleon baie vergemaklik het - beëindig. Hulle wou 'n [[Duitse Bond]] stig waarin al die kleiner Duitse state saamgevat sou wees.
Pruise het na die kongres nog steeds in die skaduwee van [[Oostenryk]] gestaan. Eers na [[1860]] het Pruise die onbetwiste leier van Duitsland geword. Intussen is die Pruisiese leër egter uitgebou tot die deeglike oorlogsmasjien wat Bismarck later sou gebruik om [[Duitsland]] te verenig. Ook het die stigting van die [[Zollverein]] (Tolverbond) onder Pruisiese leiding die state van Noord-Duitsland aan Pruise verbind, en die unifikasie van Duitsland help voorberei.
=== Nederland en België===
Die sewe provinsies van Noord-Nederland is met die suidelike deel (België) verenig. Nieteenstaande 'n goeie koning in die persoon van [[Willem I van Nederland|Willem I]], was die vereniging van die Katolieke Belge met die [[Protestantisme|Protestantse]] Nederlanders 'n mislukking. In [[1831]] het [[België]] van [[Nederland]] afgeskei en onafhanklik geword.
=== Brittanje ===
Brittanje is deur die Weense-Kongres as die leidende seemag erken. Van sy veroweringe in die Napoleontiese tyd kon Brittanje [[Malta]], [[Helgoland]], [[Ceylon]], en die [[Kaap die Goeie Hoop]] behou. Nou het die tyd van die groot Britse koloniale uitbreidings begin.
=== Spanje ===
Spanje wat so heldhaftig teen Napoleon geveg het, het niks by die Weense Kongres gewen nie. Die Bourbon-koning [[Ferdinand VII]] het alle vryheidsidees in sy land bloedig onderdruk.
=== Switserland en Swede ===
Die Switserse konfederasie, wat deur Napoleon omvergewerp is, is herstel. Sedertdien is [[Switserland]] se grense nie weer verander nie. Swede moes [[Finland]] en Sweeds-Pommere afstaan, maar het beheer oor Noorweë verkry. Noorweë en Swede het in 1905 geskei.
=== Rusland ===
By die Weense kongres het tsaar Alexander hom baie liberaal voorgedoen. Met verloop van jare het by sy onderdane egter al hoe meer onderdruk. Onder sy opvolger, [[Nicolaas Copernicus|Nicolaas I]], was dit nog erger. Alexander het beloof om Pole sy onafhanklikheid te gee, maar in die praktyk was dit slegs 'n set om groot dele van die land onder Russiese beheer te kry.
=== Die Ottomaanse Ryk (Turkye) ===
Een van die groot probleme vir Rusland, en ook vir baie van die ander groot moondhede, was [[Turkye]]. Die verval van die Turkse Ryk was ooglopend. [[Griekeland]] was die eerste wat weggebreek het, en Brittanje het gevrees dat Rusland die verdere verval van die Turkse Ryk sou bevorder om sy invloed oor die nuwe onafhanklike state in die [[Balkangebied]] uit te brei.
Daarom het [[Rusland]] en Brittanje mekaar met die uiterste agterdog bejeën, en toe Rusland [[Moldawië]] en [[Walachye]] beset, was die vonk in die kruitvat. Die gevolg was die [[Krimoorlog]] van 1854-56.
=== Suider-Afrika ===
Soos [[België]] en talle ander gebiede in Europa, het die Kongresgangers in [[Wene|Wenen]] die Kaap aan vreemde oorheersers oorgedra - in die geval Brittanje. Na die ooreenkoms wat in 1806 aangegaan is, word die Romeins-Hollandse reg, die Nederlandse taal en die NG Kerk erken, en baie hooggeplaaste Nederlandse amptenare het hul poste behou. Die afskaffing van die slawehandel in 1807, die emansipasie van slawe in 1837 en die probleme aan die oostelike grense van die kolonie het egter probleme veroorsaak wat nie in Londen waardeer is nie en wat bygedra het tot die vorming van die negentiende eeuse Suid-Afrikaanse geskiedenis.
== Verwysings ==
| |||