Spiraalsterrestelsel
’n Spiraalsterrestelsel is ’n soort sterrestelsel wat aanvanklik deur Edwin Hubble beskryf is in sy 1936-werk The Realm of the Nebulae.[1] Dié stelsels bestaan uit ’n plat, roterende skyf van sterre, gas en stof en ’n bolvormige, sentrale verdikking. Dit word omring deur ’n baie dowwer halo van sterre, waarvan baie bolswerms vorm.
Die naam kom van die spiraalagtige strukture wat van die middel van die stelsel na buite loop. Voortdurende stervorming vind in die spiraalarms plaas en hulle is helderder as die omringende skyf vanweë die jong, warm OB-sterre wat in hulle voorkom.
Rofweg twee derdes van alle spiraalstelsels het ’n bykomende komponent in die vorm van ’n staafvormige struktuur,[2] wat van die middelste bol af loop; aan die einde daarvan begin die spiraalarms. Ons eie Melkweg is ’n staaf-spiraalsterrestelsel, hoewel die staaf self moeilik sigbaar is vanuit ons posisie in die galaktiese skyf.[3] Die mees oortuigende bewyse vir ’n staaf in die Melkweg kom van ’n onlangse opname deur die Spitzer-ruimteteleskoop van sterre in die galaktiese middel.[4]
Saam met onreëlmatige sterrestelsels maak spiraalstelsels sowat 60% van sterrestelsels in die plaaslike deel van die heelal uit.[5] Hulle word gewoonlik in minder digte gebiede aangetref en selde in die middel van sterrestelselswerms.[6]
Struktuur
wysigSpiraalsterrestelsels bestaan uit vier afsonderlike komponente:
- ’n Plat, roterende skyf van (meestal nuut gevormde) sterre en interstellêre materiaal.
- ’n Bolvormige, sentrale verdikking van meetal ouer sterre, wat ooreenstem met ’n elliptiese sterrestelsel.
- ’n Amper-sferiese galaktiese halo van sterre, insluitende baie sterre in bolswerms.
- ’n supermassiewe swartkolk in die middel van die sentrale bol.
Hubble het spiraalstelsels geklassifiseer van klas Sa vir stelsels met baie digte arms tot Sc vir dié met baie "los" arms. Klas SBa tot SBc is vir staaf-spiraalstelsels. Daar is ook ’n S0-klas vir spiraalstelsels met ’n ronde voorkoms, wat beskou word as ’n brug tussen elliptiese en spiraalvormige stelsels.
Galaktiese bol
wysigDie bol is ’n groot, digte groep sterre. Volgens die Hubble-klassifikasie bestaan die bol van Sa-stelsels gewoonlik uit populasie II-sterre – ou, rooi sterre met ’n klein metaalinhoud. Verder is die bol van Sa- en SBa-stelsels geneig om groot te wees. In teenstelling daarmee is die bol van Sc- en SBc-stelsels baie kleiner en bestaan dit uit jong, blou populasie I-sterre.
In die middel van baie galaktiese bolle kom waarskynlik ’n supermassiewe swartkolk voor. Sulke swartkolke is nog nooit direk waargeneem nie, maar baie indirekte bewyse bestaan daarvoor.
Galaktiese sferoïed
wysigDie meeste sterre in ’n spiraalstelsel is óf naby ’n enkele vlak (die galaktiese vlak) geleë wat om die galaktiese middel wentel óf in ’n bol om die galaktiese kern. Sommige sterre kom egter in ’n sferoïdale halo of galaktiese sferoïed voor. Sulke sterre kom moontlik van kleiner stelsels wat met die spiraalstelsel saamgesmelt het. Die Sagittarius- Elliptiese Dwergsterrestelsel smelt byvoorbeeld met die Melkweg saam en waarnemings wys dat sekere sterre in die Melkweg se halo van die dwergstelsel af kom.
Anders as die skyf, bevat die halo byna geen stof nie en bestaan dit uit populasie II-sterre, baie ouer sterre met minder metale as die populasie I-sterre in die skyf, maar soortgelyk aan dié in die bol. Die halo bevat ook baie bolswerms.
Oudste spiraalstelsel
wysigDie oudste spiraalsterrestelsel bekend is BX442. Op 11 miljard jaar is dit meer as 2 miljard jaar ouer as enige ander stelsel. Navorsers glo die stelsel se vorm word veroorsaak deur die swaartekraginvloed van ’n metgesel-dwergstelsel. Rekenaarmodelle wat op dié aanname gegrond is, wys BX442 se spiraalstruktuur sal nog sowat 100 miljoen jaar bestaan.[7][8]
Bekende spiraalstelsels
wysigVerwysings
wysig- ↑ Hubble, E. P. (1936). The Realm of the Nebulae. New Haven: Yale University Press. ISBN 0-300-02500-9.
- ↑ D. Mihalas (1968). Galactic Astronomy. W. H. Freeman. ISBN 978-0-7167-0326-6.
- ↑ Ripples in a Galactic Pond, Scientific American, Oktober 2005
- ↑ Benjamin, R. A.; Churchwell, E.; Babler, B. L.; Indebetouw, R.; Meade, M. R.; Whitney, B. A.; Watson, C.; Wolfire, M. G.; Wolff, M. J. (2005). "First GLIMPSE Results on the Stellar Structure of the Galaxy". The Astrophysical Journal Letters. 630 (2): L149–L152. arXiv:astro-ph/0508325. Bibcode:2005ApJ...630L.149B. doi:10.1086/491785.
{{cite journal}}: Onbekende parameter|month=geïgnoreer (hulp) - ↑ Loveday, J. (1996). "The APM Bright Galaxy Catalogue". Monthly Notices of the Royal Astronomical Society. 278 (4): 1025–1048. arXiv:astro-ph/9603040. Bibcode:1996MNRAS.278.1025L.
{{cite journal}}: Onbekende parameter|month=geïgnoreer (hulp) - ↑ Dressler, A. (1980). "Galaxy morphology in rich clusters — Implications for the formation and evolution of galaxies". The Astrophysical Journal. 236: 351–365. Bibcode:1980ApJ...236..351D. doi:10.1086/157753.
{{cite journal}}: Onbekende parameter|month=geïgnoreer (hulp) - ↑ Oldest spiral galaxy is a freak of cosmos http://www.zmescience.com/space/oldest-spiral-galaxy-31321/
- ↑ Gonzalez, Robert T. (19 Julie 2012). "Hubble Has Spotted an Ancient Galaxy That Shouldn't Exist" (in Engels). io9. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 12 Desember 2015. Besoek op 10 September 2012.
Eksterne skakels
wysig- Giudice, G.F.; Mollerach, S.; Roulet, E. (1994). "Can EROS/MACHO be detecting the galactic spheroid instead of the galactic halo?". Physical Review D. 50 (4): 2406–2413. arXiv:astro-ph/9312047. Bibcode:1994PhRvD..50.2406G. doi:10.1103/PhysRevD.50.2406.
{{cite journal}}: AS1-onderhoud: meer as een naam (link) - Stephens, Tim (6 Maart 2007). "AEGIS survey reveals new principle governing galaxy formation and evolution". UC Santa Cruz. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 11 Maart 2007. Besoek op 24 Mei 2006.
- SEDS: Spiral Galaxies Geargiveer 1 Januarie 2006 op Wayback Machine
Wikimedia Commons het meer media in die kategorie Spiraalsterrestelsel.
Hierdie artikel is vertaal uit die Engelse Wikipedia
