Stroom

'n Stroom is 'n bewegende watermassa^[1] wat deur 'n bedding en oewers begrens word.

Strome is belangrik as kanale in die watersiklus, instrumente in grondwaterhervulling en weë vir vis- en wildmigrasie. Die biologiese habitat in die onmiddellike omgewing van 'n stroom word 'n oewersone genoem. In ag genome die status van die voortgaande Holoseen-uitwissing, speel strome 'n belangrike rol in die koppeling van gefragmenteerde habitte en dus ook in die bewaring van biodiversiteit. Die studie van strome en waterweë oor die algemeen word oppervlakhidrologie genoem en is 'n kernelement van omgewingsgeografie.^[2]

Soorte wysig

'n Klipperige spruit in Spearfish Canyon, Suid-Dakota, VSA

Spruit in Heathcote National Park, Australië

Wyming Brook in Sheffield, VK

Loop naby die Bay of Fundy, Kanada

'n Laevlakstroom in Macon County, Illinois, VSA

Loop: 'n Stroompie wat kleiner as 'n spruit is, veral een wat deur 'n fontein of syferwater gevoed word. 'n Mens kan maklik daardeur loop. 'n Loop is altyd vlak en bestaan hoofsaaklik uit rotse.
Spruit: 'n Klein tot mediumgrootte stroom.
Rivier: 'n Groot natuurlike stroom wat as waterweg gebruik kan word.
Trog: Die lineêre kanaal tussen parallelle riwwe of sandbanke op 'n kusstrand of riviervloedvlakte, of tussen 'n sandbank en die kus.
Sytak (of syloop/voedingstroom): 'n Bydraende stroom, of 'n stroom wat nie die see bereik nie, maar by 'n ander rivier (moederrivier) aansluit.

Ander terminologie wysig

Wal: 'n Vlakplek wat in 'n stroom ontwikkel namate sediment afgeset word wanneer die stroom stadiger vloei of deur golfaksie by 'n samevloeiing belemmer word.
Bifurkasie/Vurking: 'n Vurk in twee of meer strome.
Kanaal: 'n Depressie as gevolg van konstante erosie wat die stroom se vloei dra.
Konfluensie (samevloeiing): Die punt waar twee strome inmekaarvloei. As die twee sytakke ongeveer ewe groot is, kan die konfluensie 'n vurk genoem word.
Vloedvlakte: Gebied langs 'n stroom wat oorstroom kan word wanneer 'n rivier sy oewers oorstroom.
Meetstasie: 'n Demarkasiepunt langs 'n rivier wat as verwysingsmerk of vir watermonitering gebruik word.
Boloop: Die gedeelte van 'n stroom of rivier naaste aan die bron. Die woord word meestal in die meervoud gebruik waar daar meer as een bron is.
Knakpunt: Die plek op 'n stroom se profiel waar daar 'n skielike verandering in stroomgradiënt voorkom.
Monding: Die punt waar die stroom in 'n statiese watermassa soos 'n meer of oseaan uitloop, moontlik via 'n strandmeer of delta.
Poel: 'n Segment waar die water dieper is en stadiger beweeg.
Riffel: 'n Segment waar die vloei vlakker en meer onstuimig is.
Rivier: 'n Groot natuurlik stroom wat as waterweg gebruik kan word.
Lopie ("run"): 'n Taamlik egalig vloeiende segment van die stroom.
Bron: Die fontein waar die stroom sy oorsprong het of 'n ander oorsprong van 'n stroom.
Fontein: Die plek waar die stroom onder die grond uitkom, gewoonlik deur ongekonsolideerde sediment of grotte. 'n Stroom kan, veral waar grotte voorkom, afwisselend bogronds en ondergronds vloei.
Stroom- of rivierbedding: Die bodem van 'n stroom.
Stroomkorridor: Die stroom, sy vloedvlaktes en die oorgangsone na die hooglandrand^[3]
Thalweg: Die rivier se lengteprofiel, of die lyn wat die diepste punt van elke stadium in die kanaal vanaf die bron tot monding met mekaar verbind.
Waterval: Die punt in 'n stroom waar daar 'n skielike val, naamlik 'n knakpunt, voorkom; sommige knakpunte is die gevolg van erosie waar water oor 'n weerstandige stratum vloei, gevolg deur minder weerstandige rots. Die stroom gebruik kinetiese energie in 'n "poging" om die knakpunt te elimineer.
Benatte omtrek: Die lyn waar die stroom se oppervlak die kanaalmure ontmoet.

Bronne wysig

Klein sytak, Diamant Ridge, Alaska, VSA

Spruit in Perisher Ski-oord, Australië

Strome verkry die meeste van hulle water gewoonlik van neerslag in die vorm van reën en sneeu. Die meeste van hierdie water word deur verdamping vanuit grond en watermassas, of deur die evapotranspirasie van plante weer in die atmosfeer opgeneem. Sommige water sak deur middel van infiltrasie in die grond weg en word grondwater waarvan baie uiteindelik in strome opgeneem word. 'n Gedeelte van die reën- of sneeuwater is tydelik in sneeuvelde en gletsers opgesluit en word later deur verdamping of smelting vrygestel. Die res van die water vloei as afloop oor die grondoppervlak. Die verhouding hiervan wissel na gelang van baie faktore soos wind, humiditeit, plantegroei, rotssoorte en reliëf. Hierdie afloop begin as 'n dun lagie wat plaatspoeling genoem word, en gekombineer met 'n netwerk van klein stroompies, vorm dit oppervlakafloop; wanneer hierdie water in 'n kanaal gekonsentreer word, ontstaan daar 'n stroom. Sommige spruite vind hulle oorsprong in damme of mere.

Stroom in Southbury, Connecticut, VSA

Kenmerke wysig

Orde

Om as 'n stroom gekwalifiseer te word, moet die vloei óf herhalend óf standhoudend wees. By niestandhoudende strome is daar vir minstens 'n gedeelte van die jaar water in die kanaal. 'n Eerste-orde stroom is 'n stroom wat nie deur enige ander periodiese of standhoudende strome gevoed word nie. Wanneer twee eerste-orde strome ineenvloei, vorm hulle 'n tweede-orde stroom. Wanneer twee tweede-orde strome saamvloei, word 'n derde-orde stroom gevorm. Strome van 'n laer orde wat by 'n hoër-orde stroom aansluit, verander nie die orde van die hoër stroom nie. As 'n eerste-orde stroom dus by 'n tweede-orde stroom aansluit, bly dit 'n tweede-orde stroom. Dit is eers wanneer 'n tweede-orde stroom met 'n ander tweede-orde stroom gekombineer word dat daar 'n derde-orde stroom gevorm word.

Gradiënt

Die gradiënt van 'n stroom is 'n kritieke faktor in die bepaling van sy karakter en word deur die basisvlak van erosie bepaal. Die basisvlak van erosie is die punt waar die stroom óf in die see, 'n meer of dam uitmond, óf 'n gedeelte bereik waar dit 'n baie laer gradiënt het.

In geologiese terme sal 'n stroom afwaarts deur sy bedding erodeer ten einde die basisvlak van erosie te bereik. As die basisvlak laag is, sal die stroom vinnig deur die onderliggende strata sny en 'n steil gradiënt hê, en as die basisvlak relatief hoog is, sal die stroom 'n vloedvlakte en meander vorm.

Meander

Meanders is die herhalende rigtingveranderings van 'n stroom wat deur die erosie en afsetting van oewermateriale veroorsaak word. Meanders volg gewoonlik 'n kronkelpatroon. Mettertyd migreer meanders geleidelik stroom-af

Indien 'n meander se stroom-af beweging deur weerstandige materiaal belemmer word, kan 'n stroom deur die nek tussen twee bene van 'n meander erodeer om tydelik meer reguit te word. Die boogvormige watermassa wat agterbly, word 'n hoefystermeer of bayou genoem. 'n Vloed kan ook veroorsaak dat 'n meander op hierdie manier deurgesny word.

Profiel

Strome het gewoonlik 'n tipiese profiel, beginnende met styl gradiënte, geen vloedvlakte nie, en min kanaalverskuiwings. Later ontwikkel daar strome met lae gradiënte, breë vloedvlaktes en uitgestrekte meanders. Die aanvanklike stadium staan soms as 'n "jong" of "onvolwasse" stroom bekend, en die latere stadium as 'n "volwasse" of "ou" stroom. 'n Stroom kan egter vir 'n hele ent kronkel voordat 'n "jong" stroomtoestand bereik word.

Stroomvrag

Strome kan sediment of alluvium dra. Die hoeveelheid vrag wat gedra kan word (kapasiteit) sowel as die grootste voorwerp wat gedra kan word (kompetensie) word albei deur die stroom se snelheid bepaal.

Periodiese en efemeriese strome wysig

Australiese spruit, laag in die droë seisoen, met min water. In vloed het die energieke vloei van die fyner sediment verder stroom-af gedra. Daar is 'n poel regs onder en 'n riffel links bo die foto.

'n Standhoudende stroom is 'n stroom wat die hele jaar vloei.^[4]^:57 Gedurende jare met 'n normale reënval kan sommige standhoudende strome deurlopende vloei in slegs sekere gedeeltes van hulle stroombedding hê.^[5]^[6]

Periodiese stroom wysig

'n Periodiese of seisoenale stroom het nie 'n konstante vloei nie, maar vloei gewoonlik gedurende die reënseisoen. 'n Voorbeeld van so 'n stroom is die Visrivier in Namibië.

Efemeriese (kortstondige) stroom wysig

Strome wat slegs gedurende en onmiddellik ná neerslag vloei, word oor die algemeen efemeries genoem. Daar is nie 'n duidelike afbakening tussen oppervlakafloop en 'n kortstondige stroom nie.^[4]^:58

Dreineerbekkens wysig

'n Dreineerbekken is die gebied wat deur ’n rivier en sy sytakke gedreineer word. 'n Opvanggebied is 'n ander naam vir 'n dreineerbekken en verwys na die hele gebied vanaf die bergagtige landskap tot by die see wat ’n rivier en sy sytakke van water voorsien. Een voorbeeld is die Gariep-Oranjerivierdreineerbekken. 'n Dreineerbekken kan ook uit kleiner bekkens bestaan

Verwysings wysig

↑ Langbein, W.B.; Iseri, Kathleen T. (1995). "Hydrologic Definitions: Stream". Manual of Hydrology: Part 1. General Surface-Water Techniques (Water Supply Paper 1541-A). Reston, VA: USGS.
↑ U.S. Geological Survey (USGS).
↑ "Stream Corridor Structure" Adapted from Stream Corridor Restoration: Principles, Processes, and Practices
↑ ^4,0 ^4,1 Meinzer, Oscar E. (1923). Outline of ground-water hydrology, with definitions. Washington, DC: USGS.
↑ Meinzer, Oscar E. (1923). Outline of ground-water hydrology, with definitions. Washington, DC: US Geological Survey (USGS). p. 57.
↑ "OSM – COALEX State Inquiry Report 97" (in Engels). Geargiveer vanaf die oorspronklike op 16 November 2018. Besoek op 11 Desember 2011.

[1] Langbein, W.B.; Iseri, Kathleen T. (1995). "Hydrologic Definitions: Stream". Manual of Hydrology: Part 1. General Surface-Water Techniques (Water Supply Paper 1541-A). Reston, VA: USGS.

[2] U.S. Geological Survey (USGS).

[3] "Stream Corridor Structure" Adapted from Stream Corridor Restoration: Principles, Processes, and Practices

[Meinzer_1923-4] 4,0 ^4,1 Meinzer, Oscar E. (1923). Outline of ground-water hydrology, with definitions. Washington, DC: USGS.

[5] Meinzer, Oscar E. (1923). Outline of ground-water hydrology, with definitions. Washington, DC: US Geological Survey (USGS). p. 57.

[urlOSM-COALEX97-6] "OSM – COALEX State Inquiry Report 97" (in Engels). Geargiveer vanaf die oorspronklike op 16 November 2018. Besoek op 11 Desember 2011.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]