Thales van Milete

Thales van Milete (Grieks: Θαλῆς ὁ Μιλήσιος; * omstreeks 624 v.C. in Milete, Klein-Asië; † omstreeks 546 v.C.) was 'n Griekse natuurfilosoof, staatsman, wiskundige, sterrekundige en ingenieur.

Thales van Milete
Gebore	ca. 624 v.C.
Oorlede	ca. 546 v.C.
Nasionaliteit	Antieke Griekeland
Vakgebied	Etiek, metafisika, wiskunde, sterrekunde
Bekend vir	Thales se stelling Thales se afsnit-stelling
Beïnvloed deur	Babiloniese sterrekunde, Antieke Egiptiese wiskunde en godsdiens
Invloed op	Pythagoras, Anaximander, Anaximenes

Sedert Aristoteles word hy as die grondlegger van wysbegeerte en wetenskap beskou. Na hom en ander Griekse denkers, wat met hul werke die beginpunt van Westerse filosofie daargestel het, word na verwys as pre-Sokratiese filosowe. Thales word binne die bestek van pre-Sokratiese denke by die sogenaamde Milesiërs gereken.

Hy het by die Egiptenare geleer hoe om die hoogte van 'n voorwerp uit te werk deur dit te vergelyk teenoor die lente van sy skaduwee. Die Egiptenare het dit reeds geweet, maar hy het geglo dat jy niks kan weet voordat jy dit kan bewys nie. Hy was die eerste persoon om te bewys dat hierdie feit waar is. Hy het ook bewys dat die middellyn (deursnit) van 'n sirkel die sirkel in presies twee ewe groot halftes deel. Hy was 'n dosent, en hy het aan Pythagoras opleiding gebied.

Biografie

Volgens die legende het hy die sonverduistering van 585 vC voorspel en beëindig daarmee die Slag by die Halys. Volgens Herodotus (en ander ou bronne) het hy afgestam van 'n Fenisiëse adellike familie, oorspronklik uit Tirus. Miskien het hy sy kennis oor sterrekunde verkry tydens 'n reis na Babilon. Ander sê dat hy hierdie vermoë is toegeskryf omdat hy nou die geleerde was, moes hy dit voorspel. Alhoewel daar in die ou kulture ook mense was wat die kosmiese verskynsels kon voorspel en allerhande teorieë oor die heelal gehad het, was dit nie filosowe nie. Want Thales het twee uitgangspunte:

1. Gevolgtrekkings oor die heelal mag mens net alleen baseer op die heelal self (dus nie op die gode nie).

2. Opvattinge moet gestaaf word aan die hand van argumente.

Dit is uitgangspunte wat die filosofie verskillend doen van ander dissiplines, hierdie uitgangspunte geld nog steeds.

Volgens die (Griekse) oorlewering is hy ook in Egipte, in 'n tyd wat die Egiptenare nie meer in staat was om die hoogte van hul piramides te bereken nie, en sou hy hulle dit geleer het deur die lengte van die skaduwee te meet op die oomblik dat ons skadu net so lank was soos ons self. Hieraan is dus geen ingewikkelde berekening as grondslag maar net die waarneming dat as die skaduwee van 'n mens net so lank was as die mens dat dit ook vir ander voorwerpe sou geld. Dit is nie ondenkbaar dat hy hierdie metode van die Egiptenare geleer het in plaas van andersom.

Plato noem in 'n anekdote waaruit dit blyk dat Thales 'n "verstrooide professor" was, so besig met hemelse aangeleenthede dat hy nie vir sy voete gekyk het nie en een keer in 'n put geval het.

Ander verhale skets hom daarenteen juis as 'n praktiese karakter. So moes hy ook in staat wees om vanaf die kus die afstand tot 'n skip te bereken deur die afstand tussen twee punte op te meet, en die hoek waaronder die skip vanaf die punte gesien is. Omdat hy oor sy armoede bespot word, het hy al sy geld gebruik om alle olyfperse te huur voor die begin van die oes. As monopolis kon hy nou woekerpryse vra vir die pers van olywe, en beweer hiermee dat filosowe die beste geld kan verdien as hulle wil, maar dat hulle belangstelling elders lê.

Water

Milete binne die Lydiese koninkryk onder oosterse invloed

Thales meen dat hierdie oerstof water was, omdat dit duidelike faseveranderings ondergaan. As ys smelt kry jy water, as dit verdamp kry jy stoom. Daarbenewens glo die Grieke dat jy as jou stoom "verder verdun" lug kry. Verder kom daar plante uit die dorre grond as dit gereën het en eindig elke landmassa in water. Die oerstof was dus water, en alles het daaruit ontstaan. Dit was die oorsprong van dinge.

Sy uitspraak 'alles is water' is opsienbarender as wat dit moontlik op die eerste oogopslag lyk. Dit is nie soseer die inhoud van hierdie uitspraak nie, maar die formule. Die formule is: 'Alles is ...'. Thales soek na 'n natuurlike oorsaak van alle dinge wat jy die chaotiese verskeidenheid in die werklikheid kan herlei. Hy is daarmee die grondlegger van die reduksionisme. Hy soek die beginsel van alle dinge nie by gode nie, maar in die natuur self, en hy meen dat die oorsaak kenbaar is. Dit wil egter nie sê dat Thales 'n wêreld sonder gode voorstel nie. Andersyds is sy teorie, in teenstelling met reduksie, ook natuur gebonde. Thales verklaar die wêreld met behulp van analogie-redenering: in die wêreld om ons groei wesens deur water en is die saad waaruit hulle ontstaan meestal vogtig. Hierdie nuwe benadering is weliswaar nogal grof en indirek, maar is wel 'n eerste poging om die natuur rasioneel te verklaar. In die sin is dit die mees baanbrekende element uit die filosofie van Thales.

Op grond van sy insigte het die Skool van Milete voortgegaan met 'n aantal filosowe wat hierdie verder uitwerk, toetste en daar eie interpretasies aan gee, onder andere Anaximander. Later sou Empedokles die formule 'Alles is ...' uitwerk tot: 'Alles is aarde, water, vuur en lug', die vier oer elemente dus wat nog in die westerse esoterie (byvoorbeeld die antroposofie) 'n groot rol speel.

Aristoteles vertel oor Thales dat "hy gedink het dat die aarde op water dryf". Die aarde dryf soos 'n soort vlot op die oseaan waaruit dit ooit ontstaan het. Met hierdie primêre model kon Thales op 'n insiggewende wyse verklaar waarom die aarde (ten minste in ons ervaring) in rus is en waarom daar aardbewings voorkom. Aardbewings is dus geen goddelike willekeur nie, maar normale natuurlike verskynsels wat op 'n sekere oomblik wel moet gebeur. Ook het hy gedink dat daar 'n magneet besiel was, omdat dit yster aantrek.

Verwysings

Hierdie artikel is in sy geheel of gedeeltelik vanuit die Nederlandse Wikipedia vertaal.