Kewer

'n Kewer (of tor) is 'n insek in die Coleoptera orde, en omvat 40% van alle insekte. Sowat 300 000 spesies is reeds beskryf, maar die totale aantal word op 1 miljoen geskat. Van die Suid-Afrikaanse spesies is ongeveer 50 000 reeds beskryf. Kakkerlakke word soms verkeerdelik as kewers beskou.

Kewer
Wetenskaplike klassifikasie
Koninkryk:	Animalia
Filum:	Arthropoda
Klas:	Insecta
Subklas:	Pterygota
Infraklas:	Neoptera
Superorde:	Endopterygota
Orde:	Coleoptera Linnaeus, 1758
Subordes
Adephaga Archostemata Myxophaga Polyphaga †Protocoleoptera

Kewers het 'n kop, borsstuk, agterlyf en, as volwassenes, ses pote. Hulle verskil van ander insekte in die opsig dat 2 verharde dekskildvlerke (elytra) die agterste paar vliegvlerke beskerm. Kewers wissel in lengte van 1 mm tot meer as 150 mm. Hulle ondergaan 'n volledige metamorfose (gedaantewisseling) en leef in alle klimate en uiteenlopende omgewings, byvoorbeeld in woestyne, op hoë berge, in varswater, na aan die kus en selfs na aan die pole. Die meeste is plantetend, maar sommiges is vleisetend en sekere spesies eet afvalstowwe, verwerkte produkte en selfs anorganiese materiaal.

Die kewer verdedig homself op verskeie maniere, onder meer met behulp van kleur of met reuk-, smaak- en gifstowwe wat deur die liggaam uitgeskei word. Baie kewers is peste, maar ander hou weer die ekologiese balans in stand en word in die verband deur die mens ingespan vir plaagbestryding. Die talrykste familie is die snuitkewers (Curculionidae), waarvan sowat 35 000 spesies reeds beskryf is (2 500 in Suid-Afrika). Ander belangrike families is die grondkewers (Carabidae), blaarkewers (Chrysomelidae), boktorre (Cerambicidae), miskruiers (Scarabaeidae) en dwaalkewers (Staphylinidae).

Klassifikasie

Tierkewer

Kewers (orde Coleoptera) maak die grootste van die insekteordes uit: sowat 40% van alle insekte is kewers. Die klassifikasie van kewers is gekompliseerd en daar bestaan meningsverskil oor onder meer die indeling van subordes, super- en subfamilies. In die geval word daar hoofsaaklik op families gekonsentreer. 80 wat 300 000 spesies (50 000 in Suid-Afrika) is reeds beskryf, maar die totale aantal spesies word op 1 miljoen geraam. Ongeveer 135 families is beskryf, waarvan 120 in die westelike halfrond en meer as 100 in Suid-Afrika voorkom. Die families word in 4 subordes verdeel, naamlik die Archostemata, Myxophaga, Adephaga en Polyphaga.

Die Archostemata sluit die primitiefste kewers in, waarvan sommige spesies 200 miljoen jaar gelede ontstaan het. Myxophaga het net enkele families, Adephaga het 10 (sowat 10% van alle kewers) en die vernaamste, Polyphaga, het 130 families (sowat 90 % van die totaal). Die meeste van die Adephaga is vleisetende grond- en waterkewers. Die Polyphaga-kewers word onderskei op grond van die afwesigheid van dwarsare (in uitsonderlike gevalle kan 1 aanwesig wees) en 'n geslote sel in die agtervlerke. Tot die suborde behoort die snuitkewers

(familie Curculionidae), waaronder baskewers (familie Scolytidae) soms geklassifiseer word. Indien dit gedoen word, word snuitkewers en verwante kewers as die grootste familie in die diereryk beskou. Kewers word volgens struktuurverskille of volgens hulle lewenswyse ingedeel.

Subordes en families

	Families
Archostemata (sowat 22 spesies)	Micromalthidae
	Cupedidae
Myxophaga (enkele spesies)	Calyptomeridae
	Hydroscaphidae
	Lepiceridae
	Sphaeriidae
Adephaga (sowat 28 000 spesies)	Amphizoidae
	Carabidae
	Dytiscidae
	Gyrinidae
	Haliplidae
	Hygrobiidae
	Noteridae
	Paussidae
	Rhysodidae
	Trachypachidae
Polyphaga (130 families)

Bou

Renosterkewer

Vuurvliegie

Ondanks groot verskille tussen die talryke spesies het alle kewers 'n kop, borsstuk (toraks) en agterlyf (abdomen). Volwasse kewers het ook 6 pote. Hul liggaamsgrootte wissel van minder as 1 mm tot sowat 150 mm (die goliatkewer – Goliathus meleagris). Kewers word van ander insekte onderskei op grond van hulle dekskilde (elytra): een paar verharde voorvlerke wat die agterste paar vliegvlerke beskerm. (Kakkerlakke word soms verkeerdelik as kewers beskou; anders as by kewers kom hulle elytra egter nie in 'n reguit lyn bymekaar nie, maar vou bo-oor mekaar).

Die verskillende spesies se bou is aangepas by hul lewenswyse. Lede van een van die grootste kewerfamilies, die grondkewer (Carabidae), is byvoorbeeld sterk en atleties gebou, met voelers en pote van gemiddelde lengte sodat hulle maklik op vaste aarde oor die weg kan kom. Waterkewers (familie Dytiscidae) het vaartbelynde, gladde liggame, en spesies wat in hout boor (familie Bostrychidae), is weer silindries van bou sodat hulle maklik in hul tonnels kan beweeg. Op die kewer se kop is bytende monddele, 2 oë en 2 voelers. Die monddele is aangepas vir voedselopname, byvoorbeeld om die insek in staat te stel om kos op te suig of sy prooi te byt. Die mond- dele kan vorentoe of afwaarts wys. By die snuitkewer (familie Curculionidae) is die kop verleng tot 'n snoet.

Die kake van 'n ander kewer lyk weer soos 'n hark en stel die insek in staat om sy kos op te raap. By die grootkaakkewer (Lucanus cervus) is die kake uitermate verleng en lyk soos 'n bok se horings. Kewers het saamgestelde oë met verskillende vorme. Roofspesies se oë is goed ontwikkel om prooi raak te sien, terwyl grotspesies en larwes swak sien of glad geen oë het nie. Draaikewers (familie Gyrinidae), wat op die water leef, se oë is selfs tweeledig, sodat hulle met die een gedeelte bo en met die ander onder die water kan sien.

Voor die oë is die voelers (antennes) wat die gevoel- en reuksintuie bevat. Hulle het meestal 11 lidjies en vertak soms by die punte. Die voelers kan etlike kere langer as die kewer self wees, en die mannetjie se voelers is gewoonlik langer as die van die wyfie. Lieweheersbesies (familie Coccinellidae) se voelers is besonder kort – die genus Batocera maak daarteenoor op voelers van tot 230 mm aanspraak.  Net die voorste 2 segmente van die borsgedeelte is gewoonlik voor die elytra sigbaar.

By die dwaalkewer (familie Staphylinidae) steek 'n hele aantal segmente van die agterlyf onder die dekskilde uit. Die horingagtige elytra is aan die tweede segment van die borsstuk, die pronotrum, vas en kom in die klein driehoekige scutellum bymekaar. Die elytra is dikwels vol groewe en is die ooglopendste beskerming wat by insekte aangetref word. Dekskilde word nooit in die vlug geklap nie, maar word wel gebruik as balanseerders en draagvlakke. Hulle kan kort wees, soos die van die dwaalkewers (famille Staphyllnidae), of goed ontwikkel, soos by die vuurvliegies (familie Lampyridae). Die wyfies van laasgenoemde familie, die glimwurms, het geen elytra nie. Wanneer 'n kewer vlieg, word die dekskilde skuins boon toe gelig om plek te maak vir die vliesagtige paar agtervlerke, wat soms harig is.

Nie alle kewers kan vlieg nie. Spesies wat kan vlieg, vlieg meestal stadig en die groter kewers maak dikwels 'n hoorbare geluid in die vlug. Van die vlieënde spesies is die tierkewer (subfamilie Cicendilinae) die vinnigste. Die kewer se gelede pote is, net soos sy ander liggaamsdele, by sy lewenswyse aangepas. Waterkewers se pote is plat met baie haartjies en werk soos roeispane. Aktiewe spesies soos die tierkewers het goed ontwikkelde pote, terwyl klimmende spesies soos die lieweheersbesies se pote kort en stewig is om maklik te kan vastrap.

Miskruiers (familie Scarabaeidae) se voorpote lyk soos harke sodat hulle goed kan grawe, en vlooikewers (familie Chrysomelidae) se agterpote het spiere aan die basisse, wat hulle daartoe in staat stel om te spring. Daar word gemeen dat kewers trillings of waterstrominge deur middel van verskeie gevoelspunte op die liggaam kan waarneem. Sommige spesies, byvoorbeeld die vuurvliegie, het ook die vermoë om lig te maak – 'n seldsame vermoë onder diere. Kewers is dikwels swart of bruin en derhalwe onopvallend. Baie is egter pragtig helder en veelkleurig, soms met 'n metaalagtige glans, byvoorbeeld die metaalgroen lentekewer (familie Scarabaeidae). Die dekskilde en ander liggaamsdele het baie keer interessante patrone, knoppies of uitgroeisels. Die skilpadkewer (familie Chrysomelidae) kan ook van kleur verander.

Lewenswyse

Verspreiding

Kewers teel in alle klimate en uiteenlopende omgewings, byvoorbeeld in woestyne, op hoë berge, na aan die kus of na aan die pole. Sommige spesies woon saam met bye, miere of termiete, ander onder boomstamme, in grotte, dierkarkasse of voëlneste. Van die grootste families, soos die snuitkewers, is oor die hete wêreld versprei, ander is tot die noordelike halfrond beperk, terwyl sommige, soos pragkewers (familie Buprestidae), meestal in die trope aangetref word.

Sekere spesies kan selfs tot 'n enkele vallei beperk word. Party kewers is alleenlewend, byvoorbeeld die grondkewers en snuitkewers. Ander, soos die lieweheersbesies of die glanskewers (familie Chrysomelidae), is sosiaallewend soms in groepe wat uit verskillende spesies saamgestet is. Baie kewers maak net snags hulle verskyning en word dan deur ligte aangetrek.

Asemhaling

Asemhaling geskied deur middel van 'n goed ontwikkelde trageale stelsel met talryke buisies, wat veral by die vlieënde kewers baie vertakkings het. Soms is daar 'n uitgebreide stelsel van lugsakkies in die liggaam waarin lug opgegaar word. Die asemhalingsopeninge, wat die buisstelset met die buitelug verbind, lê langs die borsgedeelte en agterlyf. Waterkewers is vir suurstof aangewys op die atmosfeer en kom dus gereeld na die oppervlak om asem te skep. Die verbruikte lug word met pompbewegings deur 'n spleet onder die dekskild uitgepers. Die opening lê tussen die opgeligte dekskilde en die agterlyf. Vars lug vloei weer deur dieselfde opening onder die dekskilde na binne. Sommige klein waterroofkewers kan egter maande lank onder water bly voordat hulle boontoe kom. Hulle gebruik naamlik die suurstofborreltjies wat deur waterplante geproduseer word. By ander word borreltjies lug weer in 'n dik laag haartjies vasgehou, wat die kewer in staat stel om suurstof uit die water op te neem. Die soort asemhaling word plastronasemhaling genoem.

Voeding

Die meeste kewers en hul larwes is plantetend – daar is spesies wat op alle moontlike plantdele leef: vrugte, sade, hout, skimmels, ensovoorts. Baie kewers eet egter dieremateriaal. Verwerkte produkte soos meet, tee of klere en selfs anorganiese stowwe word ook gevreet. Die snuitkewers is die grootste plantetende familie. In teenstelling met die kieskeurige glanskewers, wat net die sagste dele van die plant uitsoek, vreet snuitkewers alles, van wortels tot blare. Baie kewers leef op verrotte hout, byvoorbeeld die baskewers (familie Scolytidae). Mierneskewers (familie Paussidae) woon saam met miere en eet sowel die miere as hul larwes. Enkele kewers is ook parasiete, byvoorbeeld Platypsyllus castoris.

Die meeste spesies wat tot die suborde Adephaga behoort, is vleisetend, byvoorbeeld tierkewers en waterroofkewers. Sekere spesies eet kewers van ander spesies – die bontroofkewers (familie Cleridae) eet naamlik baskewers. Kewers wat op hul prooi jag maak, se kos word meestal buite die liggaam verteer. Die vangs word met maagensieme ingespuit, wat die vette en proteïene verteer, waarna dit deur buise aan die binnekant van die voorkake uitgesuig word, byvoorbeeld die waterroofkewer. Nie alle vleisetende kewers is jagters nie.

Baie leef van karkasse, uitwerpsels of diereprodukte soos vel, hare, vere, bene of diervet. Die verteringstelsel van vleisetende spesies is korter as die van planteters. 'n Interessante verskynsel is die gewoonte van sommige spesies lieweheersbesies om in 'n groep saam te werk wanneer hulle hul prooi vang. 'n Studie van 4 Suid-Afrikaanse spesies het getoon dat die 2 groter spesies die prooi gryp en aan sy bene of lyf vashou terwyl die kleiner kewers die bytwerk doen en die gif inspuit wat die prooi verlam. Kewers toon selde tekens van broeisorg. In uitsonderlike gevalle, soos by sekere spesies van die familie Passalidae, sal die ouers tog hul kleintjies voed en beskerm.

Verdediging

Die kewer se harde dekskild en sy sterk kake is vir die meeste spesies reeds goeie beskerming. Talle kewers het ook besondere wapens wat met kleur, reuk, smaak, geluid en selfs lig te doen het. Die elytra, wat die grootste gedeelte van die kewer se rug bedek, is soms helderkleurig, wat as afskrikmiddel dien omdat dit die aanvaller waarsku dat die kewer 'n slegte reuk kan afskei. Die lieweheersbesie het byvoorbeeld helder patrone op sy dekskild om vyande af te skrik. Ander, soos die skilpadkewer (familie Chrysomelidae), is groen gekamoefleer soos die plante waarop hy leef.

Sommige kewers boots die kleure en kleurpatrone van ander "gevaarlike" spesies na sodat hulle indringers sal verwar (aposematiese kleuring). Die bombardeerkewer (genus Brachinus, familie Carabidae) se verdediging is hoogs effektief. Die kewer skei naamlik deur 'n pigidiale klier 3 stowwe af wat met mekaar reageer en 'n bytende vloeistof vorm. Elk van die stowwe is afsonderlik agter 'n kleppie geberg en word deur spiersametrekkings vrygelaat.

Die stowwe verbind en 'n gasdruk ontstaan, sodat die kewer 'n vuurwarm gifstof met 'n soms hoorbare plofgeluid vrylaat. Die stof kan blase op die vel van 'n aanvaller brand. Sommige kewers skei as verdediging ook bloeddruppels op hulle knieë af (refleksbloeding). Dit ruik en smaak ewe sleg en kan giftig wees. Glanskewers, asook blaartrektorre (familie Meloidae), skei ook gif af – die keer vanuit gewrigte in hul pote. Dit kan vir selfs mense dodelik wees as dit ingeneem word. Baie kewers en hul larwes maak geluide wanneer hulle bedreig word, byvoorbeeld die baie skril geluid van die waterkewerspesie Hygrobia hermanni. Kewers wat hulle nie met chemiese stowwe of sintuiglike reaksies kan beskerm nie, vlug of gaan staan doodstil.

Grondkewers kan baie vinnig weghardloop, vlooikewers spring onder hulle aanvallers uit en kniptorre (familie Elateridae) voer 'n knipmesbeweging uit deur hulleself letterlik in die lug op te skiet. Kewers wat op plante leef, val eenvoudig van die blaar of stingel af en gaan lê doodstil op die grond, sodat hulle moeilik raakgesien kan word. Die voelers en pote vou terselfdertyd styf teen die lyf aan, soos by byvoorbeeld die pilkewer van die familie Byrrhidae.

Voortplanting

Kewers is oor die algemeen tweeslagtig, maar spesies kan ook net uit wyfies bestaan, wat sonder bevrugting kan voortplant (Partenogenese). Die geslagte is baie keer moeilik onderskeibaar. Mannetjies kan dikwels aan hul groter kake uitgeken word (byvoorbeeld die grootkaakkewers van die familie Lacanidae) of hul horings (byvoorbeeld die renosterkewer van die familie Scarabaeidae).

Wyfiekewers is soms vlerkloos, byvoorbeeld glimwurmwyfies. Tydens die soektog na 'n geskikte paarmaat maak sekere kewers lig met behulp van spesiale organe aan die onderpunt van die agterlyf. Manlike vuurvliegies lok met ritmiese ligflikkerings net die wyfies van dieselfde spesie, wat met hul eie besondere ligtekens reageer. Die vlerklose wyfie, of glimwurm, lewe vlak bo die grond tussen lae bossies of riet. Baskewers skei 'n reuk af om 'n maat te lok.

Paring by kewers kan van enkele minute tot etlike ure duur. Kewers ondergaan 'n volledige gedaantewisseling (metamorfose). Die wyfie lê haar eiers in die grond, op blare, in boom bas, op vrugte en blomme of selfs op misbolle. Snuitkewers gebruik hulle snoete om die gate waarin hulle hul eiers bere, te grawe. Kewereiertjies is gewoonlik ovaal, maar kan ook rond of staafvormig wees. Daar is meestal 3 larvale stadia en die ontwikkeling van die larwes duur van 2 weke tot 8 jaar by byvoorbeeld die grootkaakkewers. Larwes het bytende of suigende monddele en die kopgedeelte is harder as die res van die liggaam.

By aktiewe spesies, soos die dwaalkewers, is die bene lank en stekelrig, maar lentekewers, asook draadwurms (familie Elateridae), se larwes het swakker ontwikkelde bene omdat die diertjies na aan hulle kos leef. Larwes is soms gedeeltelik parasities, soos in die geval van blaartrektorre, wat op sprinkane teer. Die papiestadium van kewers word meestal in die grond deurgebring, maar soms ook in sade, bome of plantstingels. Die papies word beskerm deur kokonne of selle wat van grond gemaak is of soortgelyk is aan 'n eierdop. Die duur van die verskillende stadia word bepaal deur onder meer klimaat, die beskikbaarheid van kos en 'n geskikte habitat. Volwasse kewers leef soms net 'n paar dae, maar sommige, byvoorbeeld snuitkewers, kan tot 3 jaar oud word.

Ekologiese belang

Hoewel kewers baie skade aan gewasse, oeste en verwerkte produkte kan aanrig, hou hulle in

baie gevalle egter die ekologiese balans in stand. In die verband word hulle soms deur die mens ingespan om byvoorbeeld ander skadelike insekte uit te roei. 'n Goeie voorbeeld van plaagbestryding met behulp van kewers, is die aanwending van die snuitkewerspesie Erytenna consputa vir die bestryding van hakeabos. Die kewer speel 'n belangrike ekonomiese rol in Suid-Afrika: Die hakeaplant is in die vorige eeu uit Australië ingevoer en het 'n plaag geword wat nie deur chemiese of meganiese metodes beheer kon word nie.

Dit het uiteindelik na feitlik al die bergreekse in Suid- en Suidwes-Kaapland versprei. Aanvanklik is 300 larwes en 60 kewertjies uit Australië toe hier losgelaat. Namate kolonies van die spesie gevestig geraak het, het die hakeaplaag onder beheer begin kom. (In Australië word byvoorbeeld sowat 70 % van die hakea-vruggies, en soms dieselfde persentasie sade, jaarliks deur die snuitkewerlarwes vernietig.) Die spesifieke spesie is biologies uitsluitlik by die hakeaplant aangepas. Toetse het bewys dat die wyfie eers oor die vruggies moet loop om geprikkel te word voordat sy haar eiers kan lê. Die wyfies moet ook 'n tyd lank op die vruggies leef voordat hulle geslagsryp word. Die eiers ontwikkel net in die blomtyd en die tyd van vrugbesetting van die hakea.

Ander kewers wat help om 'n balans in die natuur te handhaaf, is grondkewers en dwaalkewers, wat ander insekte, soos ruspes, eet en die se getalle so onder beheer hou. Lieweheersbesies is veral van belang by pesbeheer. Rodolia cardinalis is byvoorbeeld in die vorige eeu gebruik om 'n dopluispes in die Kaliforniese sitrusboorde in die VSA onder beheer te bring. Die spesie is later ook na Suid-Afrika gebring om in plaaslike sitrusboorde die dopluis te bestry. Baie kewers is aasvreters, byvoorbeeld die aaskewers van die familie Silphidae, miskruiers (familie Scarabaeidae), toktokkies (familie Tenebrionidae) en vel- kewers (familie Dermestidae).

Laasgenoemde kan baie skade in museums aanrig, waar hulle dieremateriaal vreet, maar sekere spesies word juis in dierkundige studies gebruik om dieregeraamtes skoon te vreet. Van alle kewers veroorsaak die plantetende kewers die meeste skade. Glanskewers en hul larwes, asook snuitkewers, rig byna almal skade aan wortels, stingels of blare aan. Boktorre (familie Cerambycidae), baskewers en pragkewers verniel weer bome. Die larwes van sommige kniptorre, bekend as draadwurms, eet jong gesaaides van katoen, aartappels of mielies, terwyl ertjiekalanders (familie Bruchidae) peulgewasse se sade eet.

Houtpoeierkewers (familie Lyctidae) is 'n besondere pes in Suid-Afrika – hulle verniel meubels en ander houtartikels – en, soos hul onderskeie name reeds suggereer, kan meubelkewers (familie Anobiidae) en sigaret- of tabakkewers (Lasioderma serricorne) groot skade aanrig. In uitsonderlike gevalle kan kewers ook plantsiektes oordra. 'n Spesie met besondere betekenis in Suid-Afrika is Macrotoma natala. Die larwes, wat as Mabunguwurms bekend staan en in Desember en Januarie volop is, word deur sommige mense as fynkos beskou.

Kewerfamllies

Grondkewers (familie Carabidae) Daar is sowat 24 000 beskryfde spesies in die familie, waarvan meer as 3 000 in Suid-Afrika voorkom. Grondkewers is aktiewe jagters wat op land lewe. Ondanks hulle naam bly baie in bome en struike, waar hulle plantluise vang, of onder boombas. Hulle verkies tropiese en subtropiese gebiede en bly dikwels op rivieroewers, strande en ander vogtige plekke.

Hulle is plat, donker insekte wat van 1 tot 100 mm lank kan word. Baie grondkewers het besondere verdedigingsmeganismes, byvoorbeeld die bombardeerkewer, wat 'n chemiese stof afskei om vyande soos paddas af te skrik. Die genus Pheropsophus is 'n verteenwoordiger van die bombardeerkewers wat wydverspreid in Afrika voorkom. 'n Ander grondkewer wat op die kontinent voorkom, die genus Anthia, is 'n groot swart insek, soms met geel of wit kolle, wat op 'n afstand van 350 mm 'n afweerstof wat mieresuur bevat, na sy aanvallers kan spuit.

Die suur brand die vel intens en is gevaarlik vir die oë. Die kewers staan as oogpisters bekend. Sekere grondkewers van die genus Lebistina lyk op die oog af net soos vlooikewers van die genus Diamphidia. Dit is die natuur se manier om hulle deur kamoeflering teen vyande te beskerm: Diamphidia is naamlik baie giftig die San gebruik die kewers se gif op hulle pyle.

Waterkewers (familie Dytiscidae)

Sowat 4000 waterkewerspesies is bekend. Die familie se lywe is plat en glibberig en hulle pote is aangepas om hulle in staat te stel om goed te swem – die agterpote is wyd uitmekaar en plat soos roeispane met lang, stywe haartjies wat die swembeweging aanhelp.

Waterkewers kan ook goed vlieg en kan hulleself effektief verdedig. Die kewer skei 'n afstootlike reuk af wanneer hy in die moeilikheid is. Dit kom tussen die bors- en kopgedeelte uit en veroorsaak dat paddas en vissies wat hom wil vang, tydelik die kluts kwyt raak. Klein ontploffinkies word ook soms vanuit 2 anale kliere veroorsaak. 'n Vloeistof wat soos ammoniak ruik, word in die geval as afweermiddel gebruik. Waterkewers is vleisetend en gulsig. Hulle vang insekte, wurms en selfs vissies wat groter as die kewer self kan wees.

Hulle bly meestal onder water, maar kom gereeld na die oppervlak vir lug. Die mannetjie word van die wyfie onderskei op grond van sy voorpote, waarop klein, ronde kussinkies voorkom. Daarop is suiertjies wat hom in staat stel om tydens paring aan sy wyfie vas te klou. Waterkewerlarwes se kos word buite die liggaam verteer. Die larwe gebruik sy kake om die prooi met verteringensieme in te spuit. Verteringsappe vloei vanuit die kewer se maag deur kanale in die kake tot in die prooi. Die larwe suig dan eenvoudig die verteerde kos deur dieselfde kanale op.

Tierkewers (subfamilie Cicendilinae van die Carabidae)

Daar is sowat 2000 tierkewerspesies bekend. Hierdie kewertjies is inderdaad so kwaai soos tiere. Hulle verkies 'n tropiese en subtropiese klimaat en kom oor die hele Afrika voor. Tierkewers is helderkleurig met 'n metaalagtige glans. Hulle het groot oë, sterk bokake en hardloop besonder vinnig. 'n Tipiese tierkewer wat algemeen in Suid-Afrika voorkom, is die genus Dromica. Die genus Mantichora, wat geweldige groot kewers is, kom in droë streke en vlaktes voor.

Die mannetjie het breë kake waarmee hy baie seer kan byt en wat terselfdertyd dien om die wyfie tydens paring vas te hou. Tierkewerlarwes grawe hulle gate, wat soms tot 300 mm diep is, volgens 'n netjiese plan. Die larwe dra naamlik korreltjies sand op sy breë kop by sy gaatjie uit en versprei dit eweredig rondom die gat. Die breë kop dien ook as 'n prop waarmee die gat se opening toegemaak word terwyl die larwe op sy prooi lê en wag. Die vangs word in die gat afgetrek en daar geëet.

Waterhondjies (familie Gyrinidae)

Daar is sowat 700 spesies van die waterhondjiefamilie bekend. Die waterhondjies of draaikewers bly gewoonlik op die wateroppervlak, waar hulle aanhoudend rondswem sonder om teen mekaar vas te swem, want hulle kan die golfies wat hul makkers veroorsaak, waarneem en blitssnel daarop reageer.

Wanneer hulle skrikgemaak word, begin hulle al hoe vinniger swem of duik onder die water in en tol daar voort. Net soos die waterkewers is hulle ook stroombelyn en glad. Hulle kan egter nie maklik wegvlieg nie en moet eers teen 'n soliede voorwerp uitklim voordat hulle in die lug kan kom. Die waterhondjie se vernaamste kenmerk is sy tweeledige oë wat hom in staat stel om terselfdertyd bo en onder die water te sien. Lede van die familie is, net soos die waterkewers, roofdiere en eet soms hul soortgenote. Die Haliplidae is 'n verwante familie wat onder die water kan asemhaal.

Mierneskewers (familie Paussidae)

Die mierneskewers, waarvan sowat 400 spesies beskryf is, is meestal baie klein – ongeveer 6 tot 12 mm lank – met voelers wat soos knuppels lyk. Hulle woon in mierneste, waar hulle sowel die miere as die mierlarwes eet en waar hulle soms deur die miere aan hulle voelers rondgesleep word. Die kewers skei 'n lokmiddel af wat die miere van hul klierhaarklossies aflek. Mierneskewers skei ook, net soos bombardeerkewers, 'n vloeistof af wat 'n mens se oë en vel intens laat brand.

Snuitkewers (familie Curculionidae)

Sowat 35 000 spesies snuitkewers, waarvan 2 500 in Suid-Afrika voorkom, is bekend. Snuitkewers is uitsluitlik plantetend en word uitgeken aan hulle lang snoete en die gelede, knuppelvormige of gebuigde voelers. Die Suid-Afrikaanse broodboomsnuiter (Anthliarrinus zamiae) se wyfie het byvoorbeeld 'n snoet wat 3 keer langer as haar liggaam is. 'n Ander Suid-Afrikaanse kewer, van die genus Protostrophus, het weer 'n plat, breë snoet waarmee hy gesaaides verniel. Een van die besonder opvallende kewers van die familie is die leliesnuitkewer (Brachycerus obesus).

Die insek is ongeveer 25 mm lank met 'n swart kop en rooi lyf wat in so 'n mate beskerm is deur klipharde vergroeide elytra, dat hy in die grond ingetrap kan word sonder om iets oor te kom. As hy bedreig word, val die spesie summier op sy sy met die pote styf gestrek – 'n instinktiewe soort stuiptrekking. Die meeste snuitkewers reageer onder bedreiging dieselfde. Snuitkewers, byvoorbeeld Sitophilus zeamais, wat mielies verniel, kan soms 'n ernstige plaag in Suid-Afrika wees. Lande word voor die oes besmet deur kewereiers wat in die halfryp graan gelê word. Die wyfie boor met haar snoet 'n gaatjie in die sagte korrel en lê haar eier daarin. Larwes broei later uit en eet hulle pad oop. Die volgroeide kewers maak hulle ook in graanskure tuis, waar hulle terselfdertyd die nuwe graan verniel. Ander snuit- kewerspesies val onder meer tabak, bloekombome en wingerde aan.

Baskewers en speldegatkewers (familie Scolytidae)

Die familie is nou verwant aan die snuitkewers. Hulle het ook snoete, maar hulle voelers is reguit. Sekere spesies leef van verrotte of dooie hout, waarin hulle kenmerkende tonnelpatrone onder die bas bou – verskillende spesies het verskillende patrone. Baie spesies vreet egter nie die hout self nie, maar leef op skimmels wat in die houtgangetjies opgaar en dit swart verkleur.

Glanskewers (familie Chrysomelidae)

Van die ongeveer 26000 spesies wat bekend is, kom 2500 in Suid-Afrika voor. Die meeste glanskewers is planteters en 'n aantal spesies is peste in Suid-Afrika, byvoorbeeld die tabakslak (Lema bilineata en Lema trilineata), wat in Kaapland van onder meer stinkblaar, tabak en appelliefies leef. Die insekte is swart en geel, ongeveer 6 mm lank en het 2 of 3 swart strepe op die rug. Hulle larwes skei 'n slymerige stof, asook 'n bruin vloeistof uit die monddele, af as beskerming teen vyande.

Tabakslakke teel vinnig aan (5 of 6 generasies per jaer) en dit is dus moeilik om hulle doeltreffend te bestry as hulle eers vastrapplek op gewasse gekry het. Sommige spesies het kleure wat as afskrikmiddel dien, sommige smaak sleg en ander absorbeer selfs gifstowwe uit hul voedselplante ten einde hulle teen roofdiere te beskerm, wat vergiftig kan word as hulle die kewers eet. Vlooikewers (subfamilie Halticinae) is meestal klein met groot agterpote wat hulle in staat stel om soos vlooie te spring. Sommige is ook giftig.

Van sekere larwes van die genera Polyclada en Diamphidia verkry die San gif vir hulle gifpyle. Die moontlikheid bestaan egter dat die gif hoofsaaklik afkomstig is van 'n parasitiese insek van die genus Lebistina, wat in die kokonne op die larwes teer. 'n Ander interessante kewer van die glanskewerfamilie is die skilpadkewer (genus Asphidomorpha). Hy is plat met 'n pragtige, metaalagtige goudgroenkleur en lyk soos 'n miniatuurskilpadjie. Die kewer se larwe word gekenmerk deur die feit dat hy sy uitwerpsels en ou vervelling in 'n klos op sy agterlyf dra. Die onaangename vrag hou vyande blykbaar op 'n afstand.

Boktorre (familie Cerambidae)

Sowat 1 200 van die 25 000 boktorspesies wat beskryf is, kom in Suid-Afrika voor. Boktorre is gesog onder boktorversamelaars van wee hulle pragtige helder kleure. Byna alle boktorre eet dooie hout, en hoewel dit in die natuur as 'n opruimingsproses beskou word, is hulle groot peste op kommersiële hout. Hulle kan die hardste hout en selfs lood met behulp van hul kake deurboor. Die familie word ook die langhoringkewers genoem omdat hulle besondere lang voelers het wat soms langer as hulle liggame is.

Dwaalkewers (familie Staphylinidae)

In Suid-Afrika kom nagenoeg 1000 van die sowat 20 000 bekende dwaalkewerspesies voor. Die kewer is wurmagtig -lank en dun, met baie onbedekte agterlyfsegmente wat onder die kort elytra uitsteek. Dwaalkewers is meestal roofdiere en verkies 'n klam klimaat. Hulle woon in onder meer mierneste, mis en skimmels en kruip ook onder boombas in. In Suid-Afrika kom hulle dikwels in groot getalle op proteablomme voor. Sekere spesies veroorsaak blase op 'n mens se vel wanneer hulle byvoorbeeld van die gesig afgevee word.

Miskruier (familie Scarabaeidae)

Sowat 20 000 miskruierspesies is bekend. Die miskruier is van groot ekologiese belang omdat hy groot hoeveelhede mis begrawe, wat die grond verryk en weiding laat gedy. Groot getalle Suid-Afrikaanse miskruiers word na Australië uitgevoer om skaap- en beesmis van die weidinggebiede op te ruim. 'n Miskruier kan binne 24 uur meer as sy eie gewig aan mis eet. Baie spesies eet hul voorraad net waar hulle dit kry, maar ander rol dit ook in 'n bal weg na 'n veilige plek waar mededingers dit nie sal kry nie.

'n Interessante spesie is Scarabaeus sacer, wat in Egipte voorkom. Die mannetjie het die gewoonte om vir sy wyfie 'n misbal te rol, wat hy in 'n gat bêre. Om die bal behoorlik te vorm, het hy aan die punte van sy voorpote 4 sterk stekels wat hy soos 'n hark gebruik. Die kewers paar in hulle tonnel en eet dan 'n paar dae lank aan die mis. Hierna maak hulle 'n tweede bal en die wyfie gaan broei alleen in die gat. Sy lê net 1 eier by elke misbal Ander opvallende kewers van die Scarabaeidae is die renosterkewers (subfamilie Dynastinae) en die besies (subfamilie Rutelinae). Daar is baie soorte besies in Suid-Afrika, onder meer die subfamilie Melolonthinae – kewers wat baie skade aanrig. Die renosterkewer is bekend vir sy horing.

Grootkaakkewers (familie Lucanidae)

Daar is nagenoeg 900 bekende spesies grootkaakkewers. Die kewers is groot (tot 100 mm) en lyk gevaarlik. Veral die mannetjies se kake is baie groot. Altesaam 12 spesies van die genus Colophon word slegs in Suidwes-Kaapland aangetref. Hulle woon net op geïsoleerde bergkruine en sommige is vernoem na bergklimmers. Grootkaakkewers se larwes woon in verrotte hout en neem 'n hele aantal jaar om te ontwikkel.

Toktokkies (familie Tenebrionidas)

Toktokkies, waarvan nagenoeg 3500 van die sowat 10 000 beskryfde spesies in Suid-Afrika voorkom, is volop in droë gebiede 'n groot verskeidenheid kom in woestynagtige gebiede voor – en het 'n besonders weerstand teen hitte en watertekort. Die spesies in die familie is meestal bruin of swart en die meeste kan glad nie vlieg nie. Die genus Psammode is die bekendste toktokkie. Hy is swaar, vlerkloos en kry sy naam deur die gewoonte om teen die grond te klop om die wyfies te lok.

'n Groot verskeidenheid toktokkies kom in die Namibwoestyn voor, waar hulle van plant- en dieremateriaal leef wat deur die wind aangewaai word. Die kewers het verskeie metodes om water in die hande te kry. Lepidochora-spesies maak byvoorbeeld walletjies in die sand sodra mis oor die woestyn begin trek en drink later die druppeltjies wat op die walletjies kondenseer. Onymacris unguicularis staan weer kop omlaag op duinkruine. Mis wat op sy rug kondenseer, loop na sy mond af en hy sluk dit in. Omdat die toktokkies so goed teen droogte aangepas is, vind hulle dit maklik om in droë graankosse te leef. Veral die larwes rig skade aan, byvoorbeeld die meelwurm (Tenebrio molitor).

Blaartrektorre (familie Meloidae) Daar is sowat 2 000 spesies beskryf, waarvan 500 in Suid-Afrika voorkom. Baie plantpeste wat blomme en vrugtebome beskadig, behoort tot hierdie familie. Die larwes is egter nuttig omdat hulle op sprinkaaneiers parasiteer. Baie blaartrektorre het pragtige metaalgroen of -blou dekskilde, ander is geel en swart gestreep. Die genus Mylabris kom verspreid in Afrika voor en is bekend om die sterk gifstof, kantaridien, wat hy bevat. Die middel maak blase op die vel en het 'n reputasie dat dit geslagsprikkelend is.

Dit is egter baie giftig en kan dodelik wees. Die kewers gebruik die middel as 'n wapen en sekere toordokters in Afrika gebruik dit as toorgoed. Die Mylabris-wyfie sterf net nadat sy haar eiers gelê het. Oliekewers (Meloë-spesie) bevat ook kantaridien. Hulle het kort dekskilde en kan nie vlieg nie. In die somer word hulle soms op blomme gesien waar hulle eiers lê. Die larwes klim op nie-sosiale byesoorte en gaan eet die heuning en stuifmeel in hul neste.

Vuurvliegies en glimwurms (familie Lampyridae)

Die vuurvliegies, waarvan sowat 1 000 spesies beskryf is, word van ander insekte onderskei op grond van hulle vermoë om lig te maak en oortref die mens se tegnologie met die wyse waarop hulle dit doen. Tydens die ligmaakproses gee hulle lig geen hitte af nie, terwyl selfs die beste fluoresseerlampe 'n sekere hoeveelheid hitte uitstraal. Die vuurvliegiemannetjie en glimwurmwyfie se ligorgane sit in hulle agterlywe. Dit bestaan uit 2 lae selle. Die boonste laag bevat senuwees en 'n setagtige wit vloeistof en in die tweede laag is selle wat die lig reflekteer.

Lig word uitgestraal wanneer suurstof met sekere stowwe in die sellae verbind. Sommige spesies het 'n flikkerende liggie terwyl ander weer 'n konstante gloed uitstraal. Die glimwurmwyfies word van die mannetjies onderskei deurdat hulle vlerkloos is. Die genus Luciola is een van die uitsonderings, met vlerke aan albei geslagte. Die mannetjies van die genus is opvallend van wee hulle donkerpers oë wat na aan mekaar sit en byna die hele kop bedek. Die wyfie se oë is kleiner en sit verder uitmekaar. Min is oor die lewenswyse van die vuurvliegies in Afrika bekend. Glimwurms woon in klam plekke, byvoorbeeld in gate tussen onkruid, en vuurvliegies word dikwels op plante aangetref. Daar word gemeen dat die larwes van die genera Luciola en Lampyrus uitsluitlik slakke eet wat hulle met gif uit die kake inspuit.

Kniptorre en draadwurms (familie Elateridae)

Sowat 10 000 spesies is beskryf en sowat 250 kom in Suid-Afrika voor. Die kewers is langwerpig en gewoonlik bruin of swart. Wanneer hulle bedreig word, maak hulle of hulle dood is. Die kewer lê op sy rug en spring onverwags met 'n hoorbare klikgeluid op en hardloop of vlieg daarna weg. Die larwes van kniptorre word draadwurms genoem. Hulle is glad, blink en geel, en woon in vrot hout of in die grond. Die meeste kniptorre in Suid-Afrika lewe van hout, maar vleisetende soorte, wat byvoorbeeld ander insekte vreet, kom ook voor.

Pragkewers (familie Buprestidae)

Van die sowat 15 000 beskryfde pragkewerspesies kom 1 000 in Suid-Afrika voor. Hierdie kewers is verwant aan die kniptorre. Hulle het plat voorlywe en hulle larwes word platkopboorders genoem. Pragkewers verkies 'n tropiese klimaat en kom soms op blomme voor, waar hulle stuifmeel of blare eet. Die volgroeide kewers is baie bekend om hulle pragtige metaal- of bronsvoorkoms, dikwels in kombinasies van blou of groenhulle word selfs in juwele gebruik.

Rondekophoutboorders (familie Bostrychidae)

Sowat 550 spesies is beskryf. AI die kewers boor in hout en kan groot plae word. Die kleinste (ongeveer 3 mm) het met die invoer van bamboes- en rottangprodukte uit die Verre Ooste na Afrika versprei. Die kewertjie, Dinoderus minutus, lê sy eiers in die bamboes en die larwes eet later klein, ronde gaatjies daardeur. Hulle versprei vinnig aangesien daar 3 of 4 generasies per jaar is, en rig baie skade aan.

Houtpoeierkewers (familie Lyctidae)

Die familie houtpoeierkewers – sowat 90 spesies is beskryf – is nou verwant aan die rondekophoutboorders en verniel ook hout in Suid-Afrika. Die wyfie van Lyctus africanus vermy egter gepoleerde of verniste hout en lê haar eiers in onafgewerkte hout, onder meer kiaat, eike en wattel. Die larwes ontwikkel in die buitenste laag splinthout, net onder die bas. Die hout is effe vogtig en bevat stysel en suiker. As dit warm is, werk die larwe hom vinnig in die hout in.

Bron

• Wêreldspektrum, 1982, ISBN 0-908409-55-9 band

Eksterne skakels

• Wikispecies het meer inligting verwant aan Kewer
• (en) "Coleopteran". Encyclopædia Britannica. Besoek op 26 Augustus 2019.