Klawers

Die naam klawers verwys na ’n groep plante wat tot die genus Trifolium van die vlinderblommige plante (familie Fabaceae of Papilionaceae) behoort. Die rooi, geel of wit blomme van hierdie genus is in 'n trosvormige bloeiwyse om die bloeisteel gerangskik. Spesies van klawers wat wild in die natuur groei, word in bykans alle wêrelddele, met uitsondering van Australië, aangetref. Verskillende klawerspesies word vandag as groenbemesting gebruik. Die klawerspesies wat deesdae as voergewasse gekweek word, is waarskynlik uit Suidoos-Europa en Klein-Asië afkomstig. Klawersade is ryk aan proteïene en minerale.

Klawers
Wetenskaplike klassifikasie
Koninkryk:	Plantae
Divisie:	Magnoliophyta
Klas:	Magnoliopsida
Subklas:	Rosidae
Orde:	Fabales
Familie:	Fabaceae
Subfamilie:	Faboideae
Tribus:	Trifolieae
Subtribus:	Trifoliinae
Genus:	Trifolium L.,
Sinonieme
?Amoria C.Presl Bobrovia A.P.Khokhr. ?Chrysaspis Desv. Lupinaster Fabr. Ursia Vassilcz. Xerosphaera Soják

Algemeen

Rooi klawer

Vierblaar klawer

Die familie Fabaceae of Papilionaceae (vlinderblommige plante) sluit onder meer die genus Trifolium in, wat klawers genoem word. Die rooi (soms persrooi), geel of wit blomme is in 'n min of meer bolvormige bloeiwyse aan die stingel gerangskik. Soos by alle vlinderblommiges bestaan die blomkroon uit vyf dele, naamlik die vlag (veksillum), twee vlerke (alas) en twee vergroeide blare wat as die kiel (karina) bekend staan. Die meeldrade is binne-in die kiel geleë, en almal met uitsondering van een, is onderling vergroei.

Die vrug van die plant is 'n peul en die blare is drie-drie aan die stingel gerangskik (soms vyf- of sewetallig) of geveer. Voorbeelde van klawers met viertallige blare is seldsaam en volgens bygeloof kan so 'n vierklawer geluk bring. Met uitsondering van Australië is klawerspesies oor die hele wêreld ’n deel van die inheemse plantegroei. Die spesies wat deesdae as veevoer gekweek word, was oorspronklik waarskynlik uit Suidoos-Europa en Klein-Asië afkomstig.

Die Letlanders het waarskynlik reeds in 600 n.C. klawers gekweek en in Wes-Europa is daar in die 16de eeu hiermee begin. In Engeland het sir Richard Weston in die tweede helfte van die 17de eeu sekere klawerspesies as 'n vorm van groenbemesting (met hierdie metode word groen gewasse in die grond ingeploeg om dit vrugbaarder te maak) ingevoer. Die wortelknolletjies van klawerspesies bevat net soos die van ander vlinderblommige plante stikstofbindende bakterieë wat stikstof en nitriete in die grond omsit in nitraatverbindings, wat dan deur die plant opgeneem kan word. Deurdat die groen, stikstofhoudende klawers in die grond ingeploeg word, word die grond se stikstofinhoud verhoog en is die grond gevolglik vrugbaarder vir landbougebruik.

Die klawerblomme bevat baie nektar en is 'n groot lokmiddel vir bye. In die 17de en 18de eeu was hierdie heuninguitvoer 'n belangrike inkomstebron vir Engeland. Volgens oorlewering het Groot Brittanje se vloot, die basis van sy wêreldmag, destyds sy bestaan te danke gehad aan die geld wat met die heuning verdien is. In die volksgeneeskuns is sommige klawerspesies gebruik in die behandeling van swerende wonde. Klawersade, wat net soos boontjies en ertjies ook tot die vlinderblommige familie behoort, is ryk aan proteïene en minerale (veral kalk en fosfor). Daarom word verskeie klawerspesies op groot skaal as veevoer gekweek. Rooiklawer (Trifolium pratense) en alpeklawer (Trifolium alpinum) is veral bekende voergewasse.

Nadat die klawer gemaai is, word dit op spesiale klawerrakke (piramiedvormige stellasies van hout) gehang om in die wind droog te word. Klawermeel word verkry deur die sade te maal, terwyl klawerkuilvoer ook vir vee gevoer word. Die proteïengehalte wissel tussen 16 en 22 %. Klawerplante is redelik vatbaar vir sekere parasiete soos die sogenaamde klawervreter (Orobanche minor), wat die wortels van die plant aanval.

Verteenwoordigers

Die genus Trifolium (egte klawers) omvat sowat 300 spesies. Alle klawerspesies het drie eindblaartjies. Wilde klawers wat in Suid-Afrika voorkom, sluit in die Afrikaanse of Kaapse klawer (Trifolium africanum) en die burchell- of wildeklawer (Trifolium burchellianum). Hopklawer (Trifolium campestre) kom baie algemeen op weivelde voor. Elke blomhofie bestaan uit meer as 20 blomme en die breë vlag vou na die bloeityd oor die kiel. Die bekendste klawerspesies is rooiklawer (Trifolium pratense), witklawer (Trifolium repens), basterklawer (Trifolium hybridum) en Franse of inkarnaatklawer (Trifolium incarnatum).

Laasgenoemde is 'n belangrike voergewas. Inkarnaatklawer is 'n harige plant met skarlakenrooi blomhofies. Alpeklawer (Trifolium alpinum) is nog 'n belangrike voergewas wat uit die Alpe afkomstig is. 'n Merkwaardige klawerspesie is die ondergrondse klawer (Trifolium subterraneum). Die blommetjies van hierdie plant boor die grond binne, waar die peule ryp word. Die blomme is wit terwyl die buitenste blomme ligroos strepe het. Die aarbeiklawer (Trifolium fragiferum) groei in slik- en kleigrond.

Die plant het kruipende stingels en blomhofies wat in die blomtyd soos aarbeie lyk omdat die kelkblaartjies opswel. Ander spesies is die ruklawer (Trifolium scabrum), die hasepootjie (Trifolium arvense), gestreepte klawer (Trifolium striatum) en sigsagklawer (Trifolium medium). Verskeie genera wat aan die genus Trifolium verwant is en baie soos klawerplante lyk, word ook in Suid-Afrika klawers genoem. Lusern (genus Medicago) en die Griekse hooi (genus Trigonella word soms "klawer" genoem), terwyl die heuningklawerspesies (genus Melilotus) en rolklawers (genus Lotus) die naam klawer dra, hoewel hulle nie egte klawers is nie.

Die gewone rolklawer (Lotus corniculatus) het twee subspesies, naamlik die Lotus corniculatus corniculatus wat op duine, in sand en in kleigrond groei, en die Lotus corniculatus tenuifolius, wat seldsamer is en ook in siltgrond groei. Die moerasrolklawer (Lotus uliginosus) groei in moerasse, turfgrond en woude. 'n Baie seldsame klawerspesie is die perdehoefklawer (Hippocrepis comosa), wat in baie wêrelddele glad nie meer voorkom nie. In teenstelling hiermee kom die wondklawer (Anthyllis vulneraria) met sy geveerde blare en geel tot rooi blomme baie algemeen oor die hele wêreld voor.

Spesies van die genus Medicago word deur sekelvormige, opgerolde peule gekenmerk. Die sekelklawer (Medicago falcata) het harige stingels, terwyl die gevlekte klawer (Medicago arabica) aan die getande steunblare en pers vlekke op die blare uitgeken kan word. Die heuningklawerspesies (genus Melilotus) het hulle naam te danke aan 'n sterk blommegeur (die Griekse woord meli beteken heuning). Die gewone heuningklawer (Melilotus officinalis) met sy geel blomme kan tot 1 m hoog word. Die geel heuningklawer (Melilotus altissimus) het baie lang stingels en harige swart peule. Daar is ook ’n wit heuningklawerspesie, naamlik die wit heuningklawers (Melilotus albus).

Bronne

• Wêreldspektrum, 1982, ISBN 0-908409-55-9 band

Eksterne skakels

• Wikispecies het meer inligting verwant aan Klawers
• (en) "Clover". Encyclopædia Britannica. Besoek op 26 Augustus 2019.