Vaatbundel

Vaatbundels word in die stingels, blare, wortels en blomme van varings en saadplante aangetref. Gewoonlik bestaan dit uit 'n hout en 'n basgedeelte. Die belangrikste funksie van die vaatbundels is die vervoer van voedingstowwe en uitskeidingsprodukte van en na alle dele van die plant.

Bykomstig verleen dit ook stewigheid. Die vaatbundels vorm 'n fyn vertakte netwerk van geleidende buise in die hoër plante. Dit bestaan uit 'n houtgedeelte (xileem) en 'n basgedeelte (floëem). In die xileem kom houtvate (trageas) en/of trageïede voor. Trageas is lang, uitgerekte buise van dooie selle waarvan die tussenwande verdwyn het (selfusie). Ware trageas kom by net die bedeksadiges voor.

Die trageïede bevat meer dwarswande en het dikwels ʼn lewende selinhoud. Albei strukture is vir die vervoer van water en die opgeloste stowwe daarin verantwoordelik. Die basgedeelte bestaan uit sifvate (lang, uitgerekte buise met 'n poreuse tussenwand, die sifplaat) en begeleidende selle. Die sifvate is verantwoordelik vir die vervoer van suiker en ander organiese stowwe van die blare na ander dele van die plant. Sowel in die hout- as in die basgedeelte kom bas- en houtvesels voor, dit is selle met 'n spesifieke ondersteuningsfunksie.

Dikwels kom daar ook nog selle met onverdikte wande voor wat dien vir die berging van sekere stowwe. By die naaksadige en tweesaadlobbige plante word die hout- en basgedeelte van mekaar geskei deur ʼn ring van kambiumweefsel, wat na buite steeds basselle en na binne voortdurend houtselle (vesels en vate) vorm, waardeur diktegroei moontlik is. In die vaatbundels kom loodreg op die lengtelopende hout en sifvate murgstrale voor, wat vir die vervoer in 'n horisontale rigting verantwoordelik is. Dit bestaan meestal uit sagte, nie-verhoute selle en soms ook (by naaldbome byvoorbeeld) uit trageïede.

Tipes

Op grond van die posisie van die xileem en floëem word verskeie tipes vaatbundels onderskei. By die-kollaterale vaatbundel le die xileem en floëem teenoor mekaar gerangskik; die floëem lê aan die buitekant van die stingel (aan die onderkant van die blare) en die xileem aan die binnekant (aan die bokant van die blaar). Die kollaterale vaatbundels, wat by alle saadplante voorkom, word onderverdeel in geslote kollaterale vaatbundels en oop kollaterale vaatbundels.

Die geslote kollaterale vaatbundel besit geen kambium nie en word dikwels deur 'n skede van steunweefsel (sklerenchiem) omring. Hierdie tipe vaatbundel word by varings, eensaadlobbige plante en enkele tweesaadlobbige plante (sonder diktegroei) aangetref. In die oop kollaterale vaatbundel is baie kambium tussen die floëem en xileem aanwesig. Die tipe vaatbundel is kenmerkend vir die naaksadiges en die meeste tweesaadlobbige plante.

Die bikollaterale vaatbundel lyk baie soos die vorige tipe, maar wyk hiervan af deurdat floëem aan weerskante van die xileem voorkom. Slegs tussen die buitenste ring floëem en xileem lê 'n laag kambiumweefsel. Bikollaterale vaatbundels is kenmerkend vir die familie Solanaceae, vir die windagtiges (familie Convolvulaceae) en vir die komkommeragtiges (familie Cucurbitaceae). By die konsentriese vaatbundel lê die floëem in 'n ring rondom die xileem of word dit deur 'n ring xileem omsluit.

Eersgenoemde word by wortelstokke van 'n aantal eensaadlobbiges aangetref en laasgenoemde is kenmerkend vir sommige vetplante (familie Crassulaceae) en enkele varings (afdeling Pterydophyta). Wanneer daar sprake is van ʼn stervormige xileemgedeelte, waar die floëem tussen die strale van die ster lê, word dit 'n radiale vaatbundel genoem. Hierdie tipe kom voor in die wortels van 'n groot aantal tweesaadlobbiges.

Bronnelys

• Wêreldspektrum, 1982, ISBN 0908409699, volume 28, bl. 6, 7