Stingel
Die stingel is net soos blare en wortels een van die hooforgane van die hoër plante. Dit gee stewigheid aan die plant en dra meestal blare, blomme en sytakke. By bome en struike het die stingel tot 'n stewige stam ontwikkel. Die stewigheid van die stingelweefsel is veral te danke aan die vaatbundels wat daarnaas die vervoer van voedingstowwe en assimilasieprodukte behartig. Reserwevoedsel is bowendien by baie plante in die stingel opgeberg.
.jpg)
Samestelling wysig
Die stingel ontstaan deur die verlenging van die hipokotiel, wat reeds in die embrio aanwesig is en ook met die saadlobbe verbind is. Die lengtegroei van die stingel vind in die primêre meristeem plaas, 'n delingweefsel in die punt van die stingel. Hierdie laag selle is maar 'n paar tiendes van 'n millimeter groot. Dit gaan geleidelik oor in die verlengingstreek, waar die selle volgens hul toekomstige funksie gerangskik word. In die differensiasiestreek wat hieronder geleë is, kry die selle hul vorm volgens die funksie wat hulle moet verrig en die verskillende weefseltipes kan hier onderskei word.
'n Jong stingel word aan die buitekant deur 'n aaneengeslote laag selle, die epidermis, omsluit. Jong stingels het meestal meersellige hare, terwyl huidmondjies ook in die epiderm is voorkom. Binne die epidermis lê die korteks (skors), 'n dik laag parenchiemselle. Die selle is groot en bevat chloroplaste, sodat die jong stingel 'n groen kleur het. Afgesien van fotosintese is onder meer gaswisseling en die berging van reserwevoedsel funksies van die skorsselle.
Bowendien kom hier dikwels steunweefsel voor. Die skors word van die binneste murg, veral by ondergrondse stingels, deur die endodermis geskei. Dit is 'n geslote ring van selle met radiaal verkurkte wande, wat 'n baie belangrike rol speel by die waterhuishouding van die plant. Die murg lê in die middel en bestaan net soos die skors uit parenchiemselle sonder enige chloroplaste, waarin reserwevoedsel geberg kan word.
By tweesaadlobbige plante lê daar tussen die murg en die skors 'n ring van vaatbundels, wat van mekaar geskei word deur murgweefsel – die murgstrale. By eensaadlobbiges lê die vaatbundels willekeurig versprei en daar kan nie tussen 'n murg en 'n skors onderskei word nie. Vaatbundels en murg vorm saam die stele (sentrale silinder) van die stingel.
Vaatbundels wysig
Die vaatbundels het 'n dubbele funksie. Die belangrikste taak is die vervoer van stowwe deur die plant. Ook maak dit die stingel, net soos die skorsselle, stewig. Elke vaatbundel bestaan uit xileem, ʼn houtgedeelte aan die binnekant, en floëem, 'n basgedeelte aan die buitekant. In die xileem lê die houtvate, wat water en die voedingstowwe wat daarin opgelos is, vanuit die wortels van die plant na die hoër dele vervoer.
Die floëem het sifvate, wat die produkte van die fotosintese vanuit die blare na al die plantdele vervoer. Hout- en sifvate word deur 'n lagie delingweefsel, die kambium, afkomstig van die primêre meristeem in die punt, geskei. Die kambium is vir die diktegroei van die stingel in meerjarige plante verantwoordelik.
Vanweë die voortdurende toename van die stingelomvang bars die epidermis. Sy beskermende funksie wat dan deur die periderm – weefsel wat tydens die diktegroei gevorm is – oorgeneem. Hierdie laag selle word deur die kurkkambium of fellogeen gevorm. 'n Verdere funksie van die stingel is dat dit die blomme en blare dra. Die stingel bestaan uit knope en litte. Die litte dra blare.
Vertakkings wysig
Die eenvoudigste vertakkingswyse is 'n digotome vertakking, dit wil sê tweesydige vertakking of vurk, wat veral by die laer plante voorkom. Die boonste sel in die stingelmeristeem deel in die lengte en albei dogterselle groei tot afsonderlike stingels uit. Wanneer die verdeling gelyk is, is dit isotome digotomie, maar as dit ongelyk is en lyk asof daar sprake is van ʼn sydelingse vertakking, is dit anisotome digotomie. Dit verskil van egte sydelingse vertakkings omdat egte sytakke uit die okselknoppe van blare ontstaan.
Wanneer die gevormde sytakke in groei ondergeskik bly aan die hoofstingel, is dit 'n monopodiale (onbepaalde) groeiwyse (byvoorbeeld spar). Deur die verdere vertakking van die sytakke ontstaan monopodia van die eerste, die tweede, die derde en hoër ordes, waarby 'n hoër orde steeds minder ontwikkel is as 'n laer orde. Dit wil sê 'n sytak is altyd kleiner en jonger as die tak waaruit dit gegroei het. Deur die uitgroei van die eindknop verleng die monopodiale stingels hulself.
Teenoor hierdie monopodia bestaan simpodia. Hier bly die hoofstingel ingroei agter by die systingels, dit wil sê die eindknop ontwikkel nie en die stingel word dus nie langer nie, terwyl die sytakke verder groei. In plaas daarvan lewer 'n sydelingse okselknop 'n stingelstuk wat in die rigting van die hoofstingel groei en dit as't ware verleng. Binne die simpodiale vertakkingswyse word daar onderskei tussen die monogasium (eenarmige byskerm), wanneer net een sytak verder ontwikkel (iris); digasium (tweearmige byskerm), wanneer twee sytakke telkens verder groei (sering); en die pleiogasium (meerarmige byskerm), wanneer daar steeds meer as twee volwaardige sytakke is.
Stingelmetamorfose wysig
Stingels kan ingrypende vormveranderings ondergaan, sodat dit soms nie eens meer as 'n stingel herken kan word nie. 'n Bol bestaan byvoorbeeld uit 'n baie verkorte stingel, naamlik die bolskyf. Hierop is 'n groeipunt, waaruit die latere spruit ontwikkel. Die rok, waarvan 'n groot aantal op die bolskyf ingeplant is, word uit die blaarskedes van ou blare gevorm. In die oksels van die rokke ontstaan klisters, wat tot nuwe bolle uitgroei. In die lente krimp die bol omdat dit opgebergde voedingstowwe afgee waarvan die energie aangewend word vir die ontwikkeling van nuwe bolle.
Die stingelknol ontstaan deur die ophoping van reserwevoedsel in bepaalde stingeldele. By die radys ontstaan die stingelknolle uit bogrondse en by die aartappel uit ondergrondse stingeldele. Die raap is die produk van sowel 'n stingel as 'n wortel, wat albei knolvormig verdik. Stingelknolle en bolle is vir baie plante 'n belangrike middel van ongeslagtelike voortplanting. Dit word uitgebreid in die kweek van bolle gebruik. 'n Wortelstok of risoom is 'n ondergrondse, verdikte stingel wat onbeperk kan bly groei.
In elke groeityd word 'n bogrondse stingel gevorm. Agter die punt waar die nuwe plant ontwikkel, sterf die wortelstok af, terwyl die groei aan die voorkant voortgaan. By die aarbei ontwikkel uitlopers of stolons bogronds aan die plant. Elke stolon vorm nuwe stingels en wortels, wat tot selfstandige plante uitgroei. By plante in die woestyn word vlesige wortels in die stingel gevorm (sukkulente stingels) vir die opberging van water. By die kaktus het die stingel selfs bolvormig geword.
Die blare wat tot dorings gereduseer is, staan net soos die blomme op die bolvormige stingel ingeplant. Die stingel het die funksie van fotosintese by die blare oorgeneem. By 'n aantal plante kom verbrede blare voor, naamlik blaarstingels, en in sulke gevalle kan die sytakke of hoofstingels (kladode) blaarvormig verbreed. 'n Blaarstingel kan duidelik as 'n stingel herken word omdat dit in die oksels van blare staan en ook self blare dra. Klimplante het stingelranke ontwikkel, waarmee die plant aan 'n steunpunt vasgeheg word.
Bronnelys wysig
- Wêreldspektrum, 1982, ISBN 0908409672, volume 26, bl. 207 - 209