Vrederegter

‘n Vrederegter was ‘n regterlike amptenaar belas met die handhawing van rus, vrede en die goeie orde in sy wyk.

Aanstelling

‘n Vrederegter was ‘n vooraanstaande lid van die gemeenskap wat deur die minister van justisie kragtens Wet 16 van 1914 en verskeie wysigings daarna in ‘n bepaalde wyk van ‘n landdrosdistrik aangestel is. Alhoewel die Kaapkolonie reeds sedert 1827 vrederegters geken het, is die amp in 1914 landswyd ingevoer nadat die pos van veldkornet afgeskaf is. Sekere persone was vrederegters uit hoofde van hul amp in die staatsdiens. So byvoorbeeld was die kommissaris van polisie, die direkteurs-generaal van alle staatsdepartemente, die kommandant-generaal van die weermag en die registrateurs van alle afdelings van die Hooggeregshof ampshalwe vrederegters wat indien nodig landswyd kon optree. Elke offisier in die weermag en polisie was ook ampshalwe vrederegters, maar slegs in die gebiede onder hul bevel. Met Wet 2 van 1918 en Wet 19 van 1957 is die pos van spesiale vrederegter geskep, maar is egter met Wet 70 van 1968 weer afgeskaf.

Taak

Die gesag van ‘n vrederegter was beperk tot die wyk van die distrik waarin hy aangestel is. Hy tree op in opdrag van die distrik se landddros en in noue samewerking met die polisie. Sy taak is deur die minister aan hom opgedra en was supplentêr tot die van die polisie, landdros en later ook die spesiale vrederegter. Dit beteken dat hy veral ‘n groot rol vervul het in afgeleë gebiede waar die polisie moeilik of selde gekom het. ‘n Vrederegter was betrokke by sake soos die onderdukking van oproer, afneem van beëdigde verklarings en bekentenisse, uitreik van lasbriewe en arrestasies, rapportering van aanmeldbare siektes by mens, vee en wild, algemene beheer oor beweging van mense en vee, waarmerk van afskrifte van dokumente, registrasie van geboortes en sterfgevalle, opstel van kieserslyste en verkiesings, toepassing van die Kinderwet, inenting teen pokkies, lykskouings, uitreiking van vuurwapenlisensies, insameling van hondebelasting, natuurbewaring (soos uitroeiing van sprinkane, beskerming van inheemse woude en plantasies, toesien dat lusernkampe en slote vry is van dodder, ondersoek van bosbrande), ondersoek van ongelukke op plase, myne en fabrieke, hulp by en ondersoek van skeepsrampe. Die spesiale vrederegter het wyer administratiewe pligte gehad en was bevoeg om in dun bevolkte gebiede klein strafsake en kleiner siviele sake te verhoor. Hierdie regters kon nie gevangenissstraf oplê nie, maar slegs klein boetes.

Betekenis

Veral vir die 19de eeuse gemeenskappe van die Kaapkolonie wat nog nie hul pioniersfase ontgroei het nie, was hierdie eenvoudige vorm van gesag besonder betekenisvol. Deur ‘n vrederegter het die veeboer-pionier nader aan die staatsadministrasie en die regspraak van die kolonie gekom.

Bibliografie

• Standard Encyclopaedia of Southern Africa, deel 6. Kaapstad: Nasou, 1972. ISBN 0-625-00322-5