Waar ruwe rotse
Waar ruwe rotse is 'n gedig geskryf deur C.M. van den Heever. Die gedig is na bewering gegrond op die gebeure wat by Aasvogelkop oorkant die Caledonrivier by Gladdedrif in die Smithfielddistrik afgespeel het. Dit handel oor 'n pa wie se seun in 'n klipskeur geval het. Na dae se geswoeg om die seun tevergeefs uit te kry, laat dit die pa geen ander keuse as om sy seun uit die klipskeur te verlos met die dood nie. Die seun word deur sy eie pa doodgeskiet.[1]
Gedig
wysig
Twee vader-oë kyk verward ... sy seun,
die afgrond lag oor wilde skuurgedreun.
Die kruit en stof vlek oor die lug se blou,
die vader bly sy hand oor sy oë hou.
En dan gewaar hy in die skemering
sy kind, deur rotseskouers vasgedring.
’n Riem rol na die seun daaronder neer,
“Bind vas, my kind ... en Pa die sal probeer.”
Maar dis vergeefs ... die kransedraak hou vas,
die riem bly stukkend breek, kry las op las.
En hulp snel by ... die rotsetande gryns,
hier moet die mensverstand terug voor deins.
Dan klaag daar uit die diepte, sag en flou:
“Ek smeek dat Pa my skiet ... en nou ... ”
’n Roer die bewe in die growwe hand,
sag sif in skemerafgrond korrels sand.
Vas lê die kolf teen vaderskouer aan,
en langs die sneller glans ’n afloop-traan.
“Vergeef my, God!” ... ’n skoot gedemp en dof ...
en bo die bergegraf styg kruit en stof.
Nog skuur iets rog’lend in die diepte daar,
dis stil ... die aasvoëls kras ... ’n vader staar.
Aktualiteit en kultuurinvloed
wysigMense wat in rotsskeure vasval en vassit is nie 'n sonderlike verskynsel nie.
In 2014 nog het die 26-jarige Tsenolo Shadrack Rasello in 'n rotsskeur van die Rustenburgkloof vasgesit. Sy been is deur prof. Frank Plani afgesit om hom te bevry.[1]
Die genadeskoot wat wel deur die vaders toegedien word, as die laaste uitweg, kan wel 'n rariteit wees. Tog skryf D.J. Opperman in sy Junior Verseboek by die biografiese besonderhede dat hierdie gedig 'n volksvertelling oorvertel wat in die bergstreke van verskillende dele van Suid-Afrika voortleef. Ook in Aantekeninge oor Junior Verseboek (Studiehulpreeks Nr. 560 van The College of Careers) word verklaar op bl. 36: Waardering: 'n Ou en bekende legende word hier deur Van den Heever spannend verhaal. Die presiese plek kan wissel: soms is dit Kogmanskloof (tussen Bonnievale en Montagu), ander kere weer naby Ladysmith en Harrismith in KwaZulu-Natal, of in die Vrystaat, dan weer naby Swinburne by Rensburgskop, of "Gordon Rots" naby die Paarl.[2]
Julian Roup skryf in Boerejood (2004) dat sy ma van 'n soortgelyke verhaal vertel het wat in die Paarl sou afgespeel het.
Teen die eeuwending van die 20ste eeu het 'n jong lat saam met sy makkers na die Paarlrots opgeklim om daar te gaan speel. Dit was ook heel doodgewoon vir kinders om toe, soos Roup se ma self ook gemaak het, teen die gladde oppervlak van die rots op pale af te gly. Na so 'n dag se mannewales is die kinders by hul tuiskoms dan gewoonlik oor die skoot getrek omdat hul klere so verrinneweer is. Op 'n soortgelyke wyse het die seuns by 'n "arendsnes" gaan speel wat oor Paarl uitkyk. Een van die seuns het met 'n geskreeu in een van die rotsskeure geval. Hy was ernstig beseer, en na vele probeerslae om hul makker los te kry, is sy maats vort om hulp te gaan soek. Die seun se pa en ander mans het met toue opgedaag. Soos die uurwyser verbygetik het, het die seun al meer begin besef dat die hele saak 'n ongewonne, doodgebore stryd was. Niemand sou die pa of seun se pyn in hierdie oomblik kon begryp nie. Toe die seun nie meer sy doodsangs kon temper nie, het hy sy pa gesmeek om hom dood te skiet. Dit is onbekend hoe lank hierdie innerlike worstelstryd in die pa geduur het, maar oplaas het die seun se krete net te veel geword. Die pa het toe sy seun geskiet. So is die verhaal van geslag tot geslag oorvertel: a parent's worst nightmare and a symbol of a brutal time.[3]
Volgens Perspektief en Profiel was Toorberg, uit die pen van Etienne van Heerden, deur hierdie "volksgeheue" geïnspireer:
'n Verwantskap met ander skrywers se werk is eweneens aan te dui: … uit die volksgeheue die verhaal van die pa wat sy seun die genadeskoot toedien – die bekendste verwerking daarvan is C.M. van den Heever se "Waar ruwe rotse" […][4]
Oppervlakkig handel Toorberg oor die dood van Druppeltjie (Noag) du Pisani – die buite-egtelike kind van Waterwyser du Pisani en Kêns Tillie Moolman. Hy het in 'n boorgat geval en nadat alle pogings om hom daar uit te kry, misluk het, is hy deur sy grootvader, Abel Moolman, in die gat doodgeskiet. Die owerhede is nie tevrede met hierdie uitleg nie, en nou moet 'n magistraat gaan vasstel wat werklik plaasgevind het.[5]
Die fiktiewe RSG-radiodrama, Kolskoot Visagie (uitgesaai op 14 Junie 2018) deur Christopher Joynt, wat handel oor Barend Visagie en sy seun Willie se tragiese verhaal wat in 1948 in die Swinburnedistrik afspeel, is ook gegrond op die volkslegende.[6]
Verwysings
wysig- ↑ 1,0 1,1 La Vita, M. 2014. Die kransedraak hou vas. Die Burger, 26 September:9
- ↑ Venter, B.J. 2004. SA-Genealogie Poslys. Jaargang 1, Volume 1.
- ↑ Roup, J. 2004. Boerejood. Johannesburg: Jacana, p. 33-34
- ↑ Erasmus, M. 1999. Etienne van Heerden. In: Van Coller, H.P. (red.). Perspektief en profiel: 'n Afrikaanse literatuurgeskiedenis. Deel 2. Pretoria: J.L. van Schaik. p. 686
- ↑ Van der Merwe, P. 1989. Die betrokkenheid van 'n magistraat – 'n moontlike interpretasie van Etienne van Heerden se Toorberg. Tydskrif vir Letterkunde 27(2):48-55
- ↑ "RSG-Plus: Aangrypende 'Kolskoot Visagie' is geskoei op tragiese volkslegende". Geargiveer vanaf die oorspronklike op 5 Augustus 2019. Besoek op 5 Augustus 2019.