Waterbesparing in Suid-Afrika

Water is 'n skaars hulpbron en moet te alle tye bespaar word, veral in Suid-Afrika, wat as 'n waterarm land beskou word. Die verstedeliking en die gevolglike bevolkingsaanwas in stedelike en veral metropolitaanse gebiede plaas druk op die beperkte varswaterbronne. Dat die hoeveelheid varswaterbronne in die toekoms sal moet vermeerder, is 'n gegewe. Die mikpunt van 'n doeltreffende dorps- of stadsraad is om die hoeveelheid waterverbruik laag genoeg te hou sodat (1) 'n skielike watertekort nie die inwoners oorval nie, en (2) dat genoeg tyd gegun word om 'n alternatiewe waterbron te soek of te bou.

Skoon gesuiwerde drinkwater.

Onveilige drinkwater.

Probleem

• Suid-Afrika is 'n waterarm land. Dit skep onder andere probleme in die stede omdat daar oor ver afstande water voorsien moet word, byvoorbeeld vir Gauteng. Die Lesotho-Hoogland-waterprojek is hiervoor gebou. Hierdie projek fokus veral op huishoudelike watervoorsiening in stedelike gebiede soos Johannesburg en Pretoria.

• Sommige plekke het swak waterkwaliteit, soos Potchefstroom. Hoewel dié stad volop ondergrondse water het, is boorgatwater se kwaliteit selfs swakker. As gevolg van dolomitiese gebiede hoër op in die Mooirivier-opvanggebied, is die water kalkagtig. Sommige dorpe se munisipale waterkwaliteit is swak as gevolg van ander oorsake. Hierdie projek gee 'n voorbeeld van moontlike waterbesparing van 'n huishouding in Potchefstroom.

Hipotese

Huishoudings in stedelike- en dorpsgebiede kan aansienlik water bespaar deur reënwater op te vang. Gedurende stortreëns kan water opgevang word vir gebruik in die tuin. Die water van geute kan ook in dromme opgegaar word vir besproeiing.

Agtergrondinligting

Waterskaarste

Teen die jaar 2030 gaan Suid-Afrika in 'n ernstige waterkrisis gedompel wees. Dit is die bevinding van 'n onlangse studie wat deur die Departement van Waterwese en Bosbou gedoen is. Die inligting is gekry by http://psybergate.com/wetfix/Press/PressIndex.htm Geargiveer 20 Augustus 2006 op Wayback Machine. Gauteng, Mpumalanga en die Limpopo Provinsie sal die swaarste onder die waterskaarste ly. Die huidige verbruik van oppervlakwater uit die bolope van die Olifantsrivier en die uit die Vaalrivier neem in so 'n geweldige mate toe dat watervoorsieners oor dertig jaar water sal moet herlei van ander gebiede, veral van eSwatini en Lesotho. In 1986 is 'n ooreenkoms tussen Suid-Afrika en Lesotho gesluit vir 'n grootse projek om water uit die Malutiberge na die Vaalrivier-opvanggebied in Suid-Afrika te herlei. Die Lesotho-Hoogland-waterprojek van miljarde rande het die bou van 'n reeks tonnels en damme behels om water van Lesotho na die provinsie Gauteng te bring, waar die meeste van Suid-Afrika se nywerhede geleë is.

Asbeswaterpype

Watervermorsing: In verskeie stede is daar nog asbeswaterpype in gebruik, wat gedurig kraak en vervang moet word. Dit kan tot groot waterverlies lei, omdat daar heelwat water uitlek voor dit aan die oppervlak gesien kan word.

Waterkwaliteit

Potchefstroom se waterkwaliteit is swak. Potchefstroom se water bevat nie net onsuiwerhede nie, maar is ook vol kalk.

Volgens ’n plaaslike verskaffer van watersuiweringstoerusting is die totale opgeloste stowwe (TOS) – deeltjies per miljoen van Potchefstroom se water ± 310. Volgens die SABS (Suid-Afrikaanse Buro vir Standaarde) is daar meer as 400 TOS in die water en dit hou dan skade vir die mens in. In die Europese lande word 25 en hoër TOS in die water as ondrinkbaar beskou. Daar is baie probleme met munisipale water. In hierdie uitstalling is knipsels van ’n paar koerante oor die kwaliteit van water en wat alles in die riviere ingepomp word. ’n Paar van die probleme met Potchefstroom se munisipale water, wat met die gebruik van reënwater uitgeskakel kan word, is die volgende:

• Belemmerde plantegroei en swak plante.
• Vrektes van visse in vistenks.
• Aankalking van ketels, geisers, koffiemasjiene, wasmasjiene, skottelgoedwassers, wasbakke en toilette.
• Radio-aktiwiteit in die (plaaslike) munisipale water.
• Swaarmetale in swembaddens.

Asbes in drinkwater

In Pretoria en ook nog in ander stede, is verskeie waterpype wat drinkwater versprei van asbes vervaardig, wat kan kraak en herstel moet word. Tydens 'n breuk in so 'n pyp kan asbesvesels in die drinkwater beland. Alhoewel Suid-Afrikaanse owerhede die water as veilig verklaar, word dit deur Amerikaanse en Europese navorsers bevraagteken.]

Resultate

Reënwaterstelsels elders in die wêreld

’n Mens gebruik nie regtig baie water vir drink nie, maar die toilette en wasmasjiene gebruik die meeste water in die huis. Wanneer hierdie verbruik met reënwater vervang word, word water gespaar. Op die internet is baie gegewens beskikbaar oor die opvang van water op woonhuise se dakke en die stoor van die water in watertenks. Daar word gewoonlik na die watertenks as "water cisterns" verwys, maar in Australië word dit, soos in Suid-Afrikaanse Engels, "water tanks" genoem. Hierdie stelsel werk goed. Die stad Sydney se wateragentskap betaal ’n rabat vir persone wat sulke stelsels installeer. Daar kan ook ’n minimum-vlak gestel word vir die water in die tenk en as dit onder die vlak gaan, word daar munisipale water ingetap. Indien die sisteem aan die toilette gekoppel is, is daar altyd water vir die toilette. Verskeie voordele word genoem:

• Bespaar water
• Natuurlik
• Verminder waterrekening
• Word alreeds gedoen (werklikheid)
• Gebruik die dak ten volle
• Help die omgewing om drinkwater te bespaar. Dit verminder die chemikalieë en spaar energie-verbruik om water te suiwer en na jou huis te vervoer
• Verminder die stormwater wat van die dak afloop vir dag-tot-dag verbruik
• Ons kan miljoene liter water bespaar deur net reënwater vir toilette en tuine te gebruik en om karre mee te was.
• As die regering daarmee kan help, sal meer mense so ’n watersisteem goedkoper kan installeer.

Daar is verskeie probleme wat die hoof gebied moet word:

• Installering van pype en tenke is duur.
• Daar is 'n probleem met die uitbroei van muskiete.
• Kleiner diere kan inval en die water besoedel.
• Die water kan vuil en onbruikbaar raak.
• As ’n boom naby die dak is, kan die water nie gebruik word nie omdat te veel blare in die tenk gaan beland.
• Daar kan suurrëen wees wat die reënwater suur kan maak.
• Net sekere tye van die jaar kan water opgevang word.
• Die sisteem is nie goed uit 'n finansiële oogpunt nie, omdat dit nie betalend is nie
• Die suur/alkali gehalte (ph) wissel, want dit kan tussen 7 en 11 wees.
• Vuiligheid beland in die water as gevolg van stof op die dak, insekte, klein diere wat in die tenks kan val en besoedeling.

Vir elke probleem is daar ’n oplossing bv. :

• Onooglike tenks: Bou tenks wat goed saamsmelt met die huis en argitektuur.
• Water is nie geskik vir drink nie omdat dit allerlei bakterieë bevat: Ook dit kan opgelos word, maar meesal word die water slegs vir die tuin en toilette gebruik. Vir laasgenoemde word spesiaal pype aangelê.

Hoeveelheid reënwater

Uitgangspunte:

• 'n Gemiddelde huisgrootte van 200 m² word as uitgangspunt geneem.
• Volgens die Australiese literatuur kan ongeveer 80% van die reënwater opgevang word. Die res gaan bv. verlore deur verdamping op 'n warm dak of as dit te min op 'n slag reën.
• Vir die berekenings word 'n reënval van 600 mm per jaar gebruik.
• Koste per kiloliter (een kubiekemeter, 1 m x 1 m x 1 m). Basiese koste: R21.30. Water koste: R2.55 vir elke kℓ meer as 10kℓ per maand
• Prys per 5 kℓ tenk: R5600. Vir goeie waterbenutting word as uitgangspunt geneem dat drie sulke tenks nodig is, aangesien die verspreiding van reën in die somerreënvalstreek baie ongelyk is (sien verder).
• Verbruik per huishouding per maand aan water: 30 kℓ. (Die voorbeeld-huishouding in Potchefstroom se waterverbruik vir 10 persone, sonder 'n swembad, is ongeveer 22 kℓ per maand).

Berekening van hoeveelheid water Elke vierkante meter dak vang 1 liter water op vir elke millimeter neerslag (1000 mm * 1000 mm*1 mm). Hoewel 'n skuins dak meer of minder kan opvang, word die verskil gewoonlik uitgekanselleer deur verskillende hellings en verskillende hoeke waarteen die reën val. Slegs die plat oppervlak van die dak, soos dit die vloeroppervlak dek, word gebruik. Jaarlikse hoeveelheid water wat so opgevang kan word, is soos volg: 200 m2 * 80% * 600 mm = 96 kℓ 96 kℓ water word op hierdie wyse opgevang. Dit vergelyk met die hoeveelheid water van twee mediumgrootte swembaddens. 'n Gemiddelde huis se waterverbruik is ongeveer 360 kℓ per jaar. Berekening van kostebesparing Die jaarlikse gebruik aan water vir 'n gemiddelde huishouding met bogenoemde uitgangspunte is: 12 * 30 = 360 kℓ Indien 96 kℓ water per jaar opgevang en benut word, word sowat 26% water bespaar. Die tipiese koste van munisipale water teen 30 kℓ per maand is: Basiese koste vir tien kℓ= R21.30 20* R2.55 = R51 Totaal van R72,30 Die besparing aan water per jaar vir 'n gemiddelde huishouding is met 'n reënwatertenk volgens bogenoemde uitgangspunte is: 96 * R2.55. = R244.8 wat per jaar gespaar word Drie watertenks kos egter R5600*3 = R16800 Daar is ook bykomende kostes om geute, filters, pompe en ekstra pype aan te lê. Bloot uit finansiële oogpunt is die opgaar van reënwater nie betalend nie. Verspreiding van reën In die somerreënvalstreek is die jaarlikse reënval wisselvallig [sien in punt 6 hier onder]. Dit bring mee dat daar meer water vir die droë seisoen opgegaar moet word om werklik meeste van die reënwater te kan benut. In punt 6 word dit in 'n grafiek aangetoon. Die feit maak die opgaar van reënwater duurder.

Werkende watersisteem

Die watersisteem wat hier in die figure hieronder aangedui word, word tans nog net vir die tuin gebruik. Hierdie tenks is nog nie genoegsaam verseël en met pompe voorsien nie. Ongeveer 300 m² van 'n totale huisoppervlakte van 509 m² word opgevang en in vier tenks gestoor: drie tenks van 2500 liter en een van 5000 liter. Die tenks is onderling verbind met 'n plastiekpyp van 40 mm deursnee en is so geplaas, dat die tenks min of meer gelyk is wanneer hulle vol is.

Probleme wat ondervind word, is dat daar in die somer muskiete in die water broei. Dit word opgelos deur 'n baie dun lagie olie op die water te gooi. 'n Verdere probleem is dat stof van die dakke in die water kom en 'n sliklaag onder in die tenks vorm. Dit word opgelos deur die tenks van tyd tot tyd leeg te tap voor die lente en skoon te maak, asook deur filters te installeer. Weens die swak waterkwaliteit in Potchefstroom, werk die tenks uitstekend vir tuinbesproeiing en die versorging van potplante.

Grafieke

Geen inligting kon gekry word van Potchefstroom nie maar wel van plekke rondom Potchefstroom.

In die volgende tabel dui die ingekleurde blokkies die maande van die jaar aan waarin 'n mens suksesvol reënwater kan opvang:

Johannesburg – reënvalverspreiding mm dae =>1mm

• Januarie 125 17.5% 16
• Februarie 90 12.6% 11
• Maart 91 12.8% 12
• April 54 7.6% 9
• Mei 13 1.8% 3
• Junie 9 1.3% 2
• Julie 4 0.6% 1
• Augustus 6 0.8% 2
• September 27 3.8% 4
• Oktober 72 10.1% 10
• November 117 16.4% 15
• Desember 105 14.7% 15
• Totaal 713 100.0% 99

Pretoria – reënvalverspreiding mm dae =>1mm

• Januarie 136 20.2% 14
• Februarie 75 11.1% 11
• Maart 82 12.2% 10
• April 51 7.6% 7
• Mei 13 1.9% 3
• Junie 7 1.0% 1
• Julie 3 0.4% 1
• Augustus 6 0.9% 2
• September 22 3.3% 3
• Oktober 71 10.5% 9
• November 98 14.5% 12
• Desember 110 16.3% 15
• Totaal 674 100.0% 87

Interpretasie

• Reëntenks kan in stedelike gebiede aansienlike waterbesparing meebring, naamlik tipies 26% van 'n huishouding se waterverbruik. Indien dit wyd toegepas word, kan dit help om die land se watertekort te verminder.
• Aangesien dit nie oor die kort termyn betalend is om reëntenks te installeer nie, sal die regering in die verband aansporings (rabatte) moet betaal. In die geval van meenthuise kan dit aan die beheerliggaam uitbetaal word. Sydney betaal ’n rabat van $650.
• Die voordeel van reënwatergebruik is meer as finansieel. Dit gaan oor waterkwaliteit en nasionale belang.
• Wanneer 'n huishouding water opvang, moet besondere sorg gedra word dat die waterkwaliteit gehandhaaf word. In sommige gevalle moet die water behandel word teen bakterieë, moet die broei van muskiete voorkom word of om suur reënwater behandel word.
• Die reënwater kan veral vir tuin, toilette en swembaddens gebruik word.
• Reënwater bevat meer suurstof as gewone kraanwater wat dit dan ideaal maak vir tuinmaak.

Gevolgtrekking: 'n Reënwatersisteem vir huishoudelike gebruik is nie finansieel betalend nie, maar is wel nuttig uit 'n ekologiese oogpunt.

Huishoudelike waterbesparingswenke

Die volgende is wenke wat benut kan word om water te bespaar in en om huishoudelike gebruik:

'n Omgekeerde watergevulde bottel (met gaatjies in die proppie) kan doeltreffend werk, solank die grond nie die water vinnig laat dreineer nie.

• Sit 'n baksteen in die toiletbak om water te bespaar.
• Moenie die toilet onnodig druk nie.
• Plaas 'n bottel met water in die bak van die toilet sodat minder water gebruik word wanneer die toilet spoel.
• Moenie die toilet vir 'n asblik gebruik nie.
• Stort eerder as bad.
• Moenie die kraan oop los terwyl jy tande borsel nie.
• Moenie te veel badwater intap nie, want gesinslede kan badwater deel.
• Vul die ketel met net genoeg water.
• Isoleer die warmwaterpype om hitte te behou.
• Pak 'n skottelgoedmasjien of laai die wasmasjien vol voordat jy was.
• Was die klein hoeveelhede skottelgoed met die hand. Spoel die glase, messegoed en groente uit in 'n bak water, eerder as onder die lopende kraan. Gebruik die water dan om potplante in die tuin nat te lei.
• Ontdooi die vleis eerder in die mikrogolf as wat jy dit onder warm water hou.

Van waswater na tuinwater: die wasmasjienwater (as gryswater) loop by die bad uit, buitekant gekoppel aan 'n verskuifbare pyp om die tuin mee nat te lei.

• Laat die drinkwater koud word in die yskas eerder as om te wag tot die water afkoel wat direk uit die kraan kom.
• Plant plante wat min water nodig het.
• Plant blomplante eerder in blombakke as in die grond self. Dit sal voorkom dat die toegediende water sommer wegsyfer in die grond voordat die plantwortels dit kon opneem. 'n Omgekeerde watergevulde plastiekbottel, met gaatjies in die prop, kan dan in die blombak staangemaak word. Dit kan dan, soos drupbesproeiing, dwarsdeur die dag en nag stadig water toedien sodra die grond droog word. Op hierdie "vrystelbeheerde" wyse hoef 'n plant ook nie een of twee keer per dag oorspoel te word met 'n gieter nie. Vir groente en kruie word glasbottels eerder aanbeveel, omdat plastiek afbreek en deur die wortelstelsel van die plant opgeneem word.
• Gooi boombas in die beddings om die grond klam te hou.
• Gebruik eerder 'n sprinkelstelsel wat self aan- en afskakel.
• Moenie onnodig waterspeelgoed vir jou kinders koop nie.
• Gebruik 'n waterverfraaiing (soos 'n spuitfonteintjie) wat water sirkuleer.
• Maak seker dat die waterpype nie lek nie.
• Stel die besproeiing so dat dit die plantbeddings en nie die pad natmaak nie.
• Redelike skoon reënwater kan gebruik word om die tuin te besproei, skottelgoed op te was (voorwas), skoon te maak, die toilet te spoel en die swembad vol te maak.
• Gooi die plante en gras vroegoggend of laatmiddag nat.
• Draai die stort se krane toe terwyl jy was. Draai dit dan weer oop om die seepskuim af te spoel.
• Plaas 'n emmer in die stort om ekstra water vir die plante op te vang.
• Maak seker jou swembadpomp lek nie water nie.
• Rol 'n skerm oor die swembadoppervlak om verdamping in te perk.
• Moenie die tuinslange oop vergeet nie.
• Herstel die krane en pype wat lek.
• Pleks om die kombuis- en tuinafval weg te gooi, maak 'n komposhoop wat later vir bemesting gebruik kan word.
• Vermy die gebruik van waterversagtingstelsels vir besproeiing.
• Monitor gereeld die outomatiese verstellings van die besproeiingstelsel.
• Was jou kar op die gras en gebruik 'n emmer pleks van 'n tuinslang.
• Rus die tuinslang se punt toe met 'n afsluitspuitkop.
• Vermy lugversorgingstelsels wat op die water-na-lug beginsel werk.
• Installeer 'n kitsverhittingseenheid op die warmwaterkraan sodat water nie vermors word deur te wag vir die warm water nie.
• Lig die grassnyer se lemme sodat die gras dieper wortels kan skiet.
• Gebruik 'n besem eerder as 'n tuinslang om die paadjies skoon te maak.
• Kies 'n watervriendelike tuin met baie klippe en minder plante.

Water verkry uit 'n lugreëlaar (Ghana) kan ook in gedeeltes van Suid-Afrika doeltreffend gebruik word

• Enige water, as neweproduk van higroskopiese kerne en tegnologiese prosesse, kan ook 'n geringe bydrae lewer. In veral vogtige of subtropiese gebiede langs die kus en die Laeveld kan hierdie manier van waterverkryging benut word. Voorbeelde sluit in die gebruik van aanpaksels ys in vrieskaste, asook die benutting van water afkomstig uit lugversorgers gedurende die somer. (Die wateruitloop van die geiser kan ook aan gedink word). Die geringe hoeveelheid water, afhangend van die weer, kan in 'n bottel of kannetjie versamel en vir plantegroei aangewend word.
• Indien daar oortollige kookwater in die ketel oorbly, kan dit onmiddellik as omgewingsvriendelike onkruiddoder gebruik word. Dit dien indirek as plaasvervanger vir chemiese gif, waar laasgenoemde tot die grondwatertafel kan deursyfer en die grondwater besoedel en ondrinkbaar maak. Andersins, gooi die orige kookwater in 'n warmwaterfles vir latere gebruik.
• Kors- of grondwater word vir tuinboudoeleindes deur die Stad Kaapstad aangemoedig. Korswater is redelik standhoudend, anders as by "leiwaterbeurte" in kanale vanselfsprekend teen verdamping gevrywaar (omrede dit ondergronds is) en word selde op dieptes van groter as 100 m onttrek. Nietemin is grondwater 'n beperkte waterhulpbron en daarby openbare eiendom: 'n mens kan nie soveel water gebruik soos jy wil nie. Die watergehalte is ook onderworpe aan die wisselende tipe ondergrondse gesteentes regoor die land wat die water bruikbaar maak of nie. Die watertafel wissel ook van plek tot plek, streek tot streek. Hoe meer boorgate gesink en grondwater onttrek word, hoe vinniger sal die watertafel daal. Indien die watertafel deur verbruik te laag daal en nie gou genoeg aangevul word nie, kan rivierlope, oë en boorgate opdroog. Die dalende watertafel lei ook tot vrektes onder vlakgewortelde plante en, waar sagte gesteentes voorkom, tot sinkgate. Streeksgebonde grondwater kan dus as alternatief vir tuinbou gebruik word, mits dit baie oordeelkundig en met oorleg bestuur word.
• Vogtigheidsmeters om die grondvog van sekere plekke te bepaal wissel van eenvoudige tuisgemaakte elektroniese handapparate wat selfs kinders kan bou, meer gevorderde stelsels vir tieners en volwassenes, tot geïnstalleerde John Deere Field Connect-toestelle wat selfoonboodskappe versend. Wanneer die vogtigheidsvlak voldoende is, is die toediening van water in tuine nie nodig nie. Andersins kan die persoon maar net sy vinger in die grond druk vir 'n vogtigheidstoets.
• Afvoerwater van wasmasjiene of baddens kan direk deur verskuifbare pype by die onmiddellike tuin uitmond. Die voordeel is dat die tuin/grasperk genoeg gryswater dwarsdeur die jaar ontvang om groen te bly, die grond deurdrenk en sag gehou word (daarmee minder stowwerig is), dat die hoeveelheid druk by rioolwateraanlegte soggens en saans verminder word en, die ware doel, dat die water meer as een keer gebruik word. Die nadele is egter dat onkruidsaad van kleding ook hul weg vind na die tuin, dat sekere chemiese waspoeiers/seep 'n irritasie vir sekere tuingronddiertjies is, dat alkaliese vlakke by die grondwatertafel kan styg, dat verspoeling van grond teen 'n helling ook kan voorkom en dat 'n papieraanpaksel by die bek van die afvoerpyp na elke was versamel word. Fosfaatvrye wasmiddels word ten sterkste aanbeveel en die gryswater self mag om higiëniese redes nie opgegaar word nie.

Verwysings

• http://www.routes.co.za/nw/potchefstroom/index.html Geargiveer 24 September 2006 op Wayback Machine, besoek op 2006-07-13
• http://www.potch.co.za/business/overview.htm, besoek op 2006-07-13
• http://www.weathersa.co.za/Climat/Climstats/JohannesburgStats.jsp Geargiveer 14 Desember 2006 op Wayback Machine, besoek op 2006-07-13
• Microsoft Encarta Referencs Library 2004
• http://www.potch.co.za/council/departments/infraktructure/water_sewerag.htm, besoek op 2006-07-14
• http://www.dal.ca/%7Ecwrs/ Geargiveer 15 Desember 2004 op Wayback Machine, besoek op 2006-07-14
• http://psybergate.com/wetfix/Press/PressIndex.htm Geargiveer 20 Augustus 2006 op Wayback Machine, besoek op 2006-07-20
• http://www.mieliestronk.com/, besoek op 2006-07-20
• http://www.abc.net.au/perth/features/, besoek op 2006-07-20