Wikipedia:Voorbladartikel week 6 2019
André Philippus Brink OIS (1935–2015) was ’n wêreldbekende Suid-Afrikaanse skrywer en ’n professor in letterkunde. Hy het in Afrikaans en Engels geskryf (dikwels gelyktydig in albei tale) en sy werk is in minstens 20 tale vertaal. Saam met onder andere Breyten Breytenbach word hy as lid van die letterkundebeweging die Sestigers beskou. Hy het ook onder die skuilname Adrienne du Toit en Chris van Lille geskryf.
Brink is op Vrede in die Vrystaat gebore. In 1955 het hy ’n B.A.-graad met lof aan die Potchefstroomse Universiteit vir Christelike Hoër Onderwys verwerf en ná verskeie ander grade ’n M.A. in Afrikaans. Van 1959 tot 1961 het hy aan die Sorbonne in Parys studeer. Sy skryfwerk het in Parys in alle erns begin.
Van Julie 1961 af het Brink aan die Rhodes-universiteit in Grahamstad doseer. Ná die verskyning van sy opspraakwekkende roman Lobola vir die lewe het hy die Sestigers leer ken en ’n leidende aandeel in die verset teen die sensuurstelsel gehad. In 1975 het hy ’n D.Litt.-graad behaal op grond van sy reeds gepubliseerde werke Aspekte van die nuwe prosa, Aspekte van die nuwe drama en Die poësie van Breyten Breytenbach. In 1991 het hy ’n pos as professor aan die departement Engels aan die Universiteit van Kaapstad aanvaar en was later, tot met sy dood, hoogleraar.
In die sewentiger- en tagtigerjare het Brink (naas die Nobelpryswenners Nadine Gordimer en J.M. Coetzee) internasionaal die bekendste Suid-Afrikaanse skrywer geword deur vertalings van sy werk in meer as dertig tale.
Hy was ’n omstrede figuur in die Suid-Afrikaanse letterkunde en is gereeld gekritiseer. Weens sy liberale sienings oor die politiek en die letterkunde is hy gou deur die konserwatiewer deel van die wit bevolking as volksvreemd en ’n "kommunis" gebrandmerk. Sy eksperimentele roman Orgie is deur Afrikaanse Persboekhandel (APB) aanvaar vir publikasie, maar in die proefleesstadium afgewys. Die klein onafhanklike uitgewer John Malherbe het daarna die werk gepubliseer.
Brink het veral met die verskyning van Kennis van die aand in 1973 midde-in die stryd teen die apartheidsregering beland. In dié roman word krities gekyk na die dinamika van Suid-Afrika se veelrassige samelewing. Dit was dan ook die eerste Afrikaanse roman wat in terme van die streng sensuurwette van destyds verbied is. Hy het die boek self in Engels en vertaal en so ’n internasionale gehoor gekry. Van daardie tyd af het sy romans gelyktydig in Afrikaans en Engels verskyn. Die verbod op Kennis van die aand het gelei tot die stigting van Taurus Uitgewers, aangesien geen ander gevestigde uitgewer hierna bereid was om sy volgende boek, ’n Oomblik in die wind, uit te gee nie. Die verbod op Kennis van die aand is in 1982 op sekere voorwaardes opgehef. In 1979 is ’n Droë wit seisoen ook verbied weens die politieke strekking daarvan, maar hierdie verbod is ook later opgehef.
Nadat van Brink se familielede slagoffers was tydens die misdaadvloed in die land ná die demokrasie van 1994, het hy in 2006 belangwekkende artikels oor die droewige stand van sake in oorsese koerante geskryf, terwyl hy toenemend kritiek uitgespreek het oor sekere ander fasette van die ANC-regering se bewind, soos korrupsie en die beoogde muilband van die vrye media.
Brink het ’n groot versameling werk geskryf en talle pryse ontvang, veral op die gebied van die prosa. Dié werk kan rofweg in vier fases verdeel word: tradisionele werk; eksperimentele werk; sterk “betrokke” werk van politieke aard, wat ook oorsee verskyn en van hom ’n internasionale skrywer van aansien gemaak het; en, ná die demokratiese verkiesings in Suid-Afrika, werk wat meer fokus op die individu en sy belewenis.
Van sy tradisionele werk sluit in die novelle Die meul teen die hang; Die gebondenes en Eindelose weë. Eksperimentele romans is onder meer Lobola vir die lewe (1962), wat as sy werklike debuut as ernstige skrywer van formaat beskou kan word en as radiodrama verwerk is; Die ambassadeur, waarin die verhaal uit die verskillende perspektiewe van die hoofkarakters vertel word; en Orgie, wat later vir die verhoog verwerk en op die Woordfees van 2014 op Stellenbosch opgevoer is.
Hierna was Brink etlike jare lank taamlik rigtingloos, tot in 1973 met die verskyning van Kennis van die aand. Hierna het hy doelbewus sy romans gebruik as wapen om die dilemmas van die rasbewustheid binne die veelrassige Suid-Afrikaanse samelewing te belig. Die sentrale gegewe in Kennis van die aand is weer ’n liefdesverhouding, maar omdat die minnaar bruin en die minnares wit is, word die verloop van die handeling nie deur emosionele nie, maar deur politieke en maatskaplike faktore bepaal.
Hierna het ’n Oomblik in die wind gevolg, waarin die werklikhede van die eietydse politiek in ’n 18de-eeuse milieu uitgebeeld word. Gerugte van reën se titel is geneem uit die uitspraak van ’n karakter dat waar dit politieke verandering in Suid-Afrika betref, dit nes by reën net by gerugte bly. ’n Droë wit seisoen was ’n hoogtepunt. Dit gaan oor ’n man wat self ondersoek instel nadat sy tuinier verdwyn en dit later blyk dat hy in aanhouding deur die veiligheidspolisie oorlede is. Dit eindig vir hom noodlottig en hy word ’n simbool van die tragiese enkeling wat hom teen die noodlot verset. Houd-den-Bek is as historiese roman gebaseer op die slawe-opstand van 1825 in die Koue Bokkeveld. Die kreef raak gewoond daaraan is ’n boekstawing van die jare van opstand en onderdrukking, geweld en brutaliteit om die blanke owerheid aan bewind te hou.
Inteendeel, wat in 1993 verskyn het, is Brink se eerste post-apartheidroman. Die titel dui op die verskeie teenstellings en weersprekings in die lewe van die hoofkarakter. In Sandkastele word die lot van swart mense in Suid-Afrika voor 1994 gekoppel met ’n ander onderdrukte groep, naamlik vroue. Duiwelskloof gebruik ou reisjoernale, die dagboeke en mistieke belewenisse van Susanna Smit en ou Boereverhale en vertellings van die Khoisan as agtergrond.
Van Brink se romans ná 2000 is Donkermaan, wat afspeel teen die agtergrond van die nuwe Suid-Afrika se toename in misdadigheid, bendegeweld en verswakking van openbare dienste; Bidsprinkaan, wat gebaseer is op die verhaal van die eerste Khoi wat as sendeling aan die Kaap die Goeie Hoop georden is; en Philida, ’n roman oor ’n slawevrou wat tussen 1820 en 1835 op die plaas Zandvliet in die Drakenstein-distrik gewoon het.
Van die aansienlike getal pryse wat sy individuele boeke verower het, is die Eugène Maraisprys in 1963 vir sy drama Caesar, die CNA-prys in 1978 vir sy roman Rumours of Rain (die Engelse weergawe van Gerugte van Reën) en in 1982 vir A Chain of Voices (die Engelse weergawe van Houd-den-Bek), die Hertzogprys in 2000 vir sy drama Die Jogger en in 2001 vir Donkermaan.
Daarbenewens is hy in 1979, 1980 en 1982 vir die Nobelprys vir Letterkunde benoem, waar hy in 1982 op die kortlys was. Die Franse regering het hom met verskeie hoë toekennings vereer en saam met Elsa Joubert het hy in 1996 die Afrikaans Onbeperk-toekenning by die Klein Karoo Nasionale Kunstefees ontvang. In 2006 het die president van Suid-Afrika die Orde van Ikhamanga (Silwer) aan hom toegeken. In Desember 2006 het hy ’n Suid-Afrikaanse Letterkundetoekenning ontvang vir sy lewensbydrae tot die Suid-Afrikaanse letterkunde. Hy het ook verskeie eredoktorsgrade ontvang.
Brink is op 6 Februarie 2015 op ’n KLM-vlug van Amsterdam na Kaapstad oorlede nadat hy kort tevore ’n eredoktorsgraad in België ontvang het.