Wortelgroente

Wortelgroente is almal groente wat geken word aan hul voedsame stoororgane. Dit is tweejarige kruidgewasse wat gedurende die herfs bogronds afsterf nadat ʼn groot hoeveelheid voedsel ondergronds in ʼn gespesialiseerde wortel of stam opgegaar is. Die voedsel in hierdie sogenaamde stoororgaan is oorwegend suiker en stysel. Na winter groei ʼn nuwe spruit, waaruit ʼn stam, blare en blomme mettertyd ontwikkel, uit die stoororgaan.

Sodra die saad gevorm is, is die lewenskringloop voltooi en sterf die plant. Daar is ʼn geneigdheid om van hierdie stoororgane as wortels te praat, maar in sommige gevalle, byvoorbeeld by die aartappel, is dit ʼn geval van ʼn ondergrondse stam. In teenstelling met die oermens, wat in die grond gegrawe het op soek na eetbare wortels van wilde plante, word wortelgroente vandag op groot skaal gekweek.

Beet (Beta vulgaris)

Terwyl stysel die mees algemene vorm is waarin plante voedsel opgaar, bestaan die voedselvoorraad van beet hoofsaaklik uit suiker. Afgesien van die gewone beet wat ons in die tuin kweek, sluit hierdie spesie ook ander tipes beet in, nl. blaarbeet, voerbeet (mangelwortels) en suikerbeet. Laasgenoemde is 'n baie belangrike gewas wat minder as 200 jaar gelede in Europa uit voerbeet geselekteer is. Suikerbeet en voerbeet is wit van kleur, in teenstelling met die donkerrooi kleur van gewone beet. Beet behoort tot die familie Chenopodiaceae.

Geelwortel (Daucus carota)

Die geelwortel is een van die bekendste en beste wortelgroente. Dit is ook ryk aan suiker en is smaaklik, rou sowel as gekook. Die mooi, oranje kleur van wortels is te danke aan die aanwesigheid van 'n stof met die naam van karoteen. Hierdie karoteen is die voorloper van vitamien A, en rou geelwortels is 'n goeie bron van hierdie belangrike vitamien. Die geelwortel, sowel as die witwortel (Pastineaca sativa) behoort tot die familie Umbelliferae.

Raap (Brassica rapa)

Hierdie gewas is aan kool verwant, maar ons eet sy wortel pleks van die blare. Afgesien daarvan dat rape 'n smaaklike voedsel is, word dit in Europese lande veral op groot skaal as veevoer gekweek. Dit behoort tot die familie Cruciferae (die koolfamilie).

Radys (Raphanus sativus)

Dit is die wortelgroente met die kenmerkende skerp smaak wat ook baie gewild is in Suid-Afrika. Die verskillende variëteite van hierdie gewas wissel in vorm tussen rond en langwerpig, en in kleur tussen wit, rooi met 'n wit punt, rooi, en swart. Radyse behoort ook tot die familie Cruciferae.

Knolseldery (Apium graveolens rapaceum)

Hierdie wortelgroente verskil van gewone seldery (Apium graveolens) in die opsig dat dit ʼn verdikte wortel vorm wat 'n ooreenkoms toon met die van 'n raap. Hoewel dit 'n smaaklike groente is, word dit selde in Suid-Afrika gekweek. Knolseldery behoort tot die familie Umbelliferae.

Skorsnier (Tragapogon porrifolius)

Hierdie plant word gekweek vir sy lang, vlesige wortels. Dit staan ook bekend as hawerwortel of oesterplant. Laasgenoemde naam word ontleen aan die oesteragtige geur en smaak van die gekookte wortels. Skorsenier word nie algemeen in Suid-Afrika gekweek nie. Dit behoort tot die familie Compositae.

Kassawe of Maniok (Manihot esculenta)

Hierdie gewas word soms broodwortel genoem en is 'n belangrike stapelvoedsel van die inwoners van tropiese Afrika. Dit word nie in Suid-Afrika verbou nie, maar ons is almal bekend met tapioka, die styselagtige produk van die kassawewortel. Onder gunstige toestande vorm die plant soms wortels met ʼn massa van 15 tot 18 kg. Hulle bevat egter nie veel meer as stysel nie en verskaf dus nie 'n gebalanseerde dieet aan die inboorlinge nie. Kassawe behoort tot die familie Euphorbiaceae.

Patats (Ipomoea batatas)

Patats is van die bekendste wortelgroentes wat in Suid-Afrika verbou word. Die skilkleur van die wortel wissel volgens die variëteit van wit tot verskillende skakerings van rooi. Ook die vleiskleur wissel aansienlik, van wit tot diep geel. Enkele variëteite is selfs rooi van binne. Patats is 'n smaaklike voedsel, en hoewel dit veral stysel bevat, word die voedingswaarde daarvan dikwels onderskat. Party variëteite is ryk aan vitamien A en B.

Bronnelys

• KENNIS, 1980, ISBN 0798108258, volume 3, bl. 472, 473

Eksterne skakels

• Wikimedia Commons het meer media in die kategorie Wortelgroente.