Abjad
’n Abjad, ook konsonantskrif genoem, is ’n soort skryfstelsel waar elke simbool gewoonlik ’n konsonant voorstel. Dit word aan die leser oorgelaat om die regte klinker in te sit. In algemene bevat abjads gewoonlik die woord "alfabet" in hul naam, soos die "Arabiese alfabet" en "Fenisiese alfabet", hoewel hulle nie ware alfabette is nie omdat alfabette ook klinkers bevat. Die term "abjad" is afgelei van die ou volgorde van die Arabiese konsonante 'alif, bā', jīm, dāl. Dit is steeds die woord vir alfabet in Arabies, Maleis en Indonesies.
Oorsprong
wysig
Alle bekende abjads behoort tot die Semitiese skriffamilie. Daar word geglo dat die eerste konsonantale alfabet sy verskyning voor 2000 v.C. in die Bronstydperk gemaak het, vir ’n taal wat in die Sinai-skiereiland deur Semitiese stamme ontwikkel is.
Die eerste abjad wat in ’n groot deel van die wêreld gebruik is, was die Fenisiese abjad. Dit het uit net sowat twee dosyn simbole bestaan. Die skrif was dus maklik om te leer en Fenisiese seevaarders het die skrif bekend gestel oral waar hulle gekom het. Die meeste ander moderne alfabette in die wêreld het hieruit ontwikkel, soos die Griekse en Aramese alfabet, en hieruit het onder meer die Latynse en Cyrilliese alfabet weer ontstaan.
Aramees het oor Asië versprei, tot in Indië, waar dit die Brahmi-skrif geword het. Hieruit het die meeste moderne Indiese en Suidoos-Asiatiese skrifte ontwikkel. In die Midde-Ooste het Aramees aanleiding gegee tot die Hebreeuse en die Nabatese abjad, wat baie van die Aramese lettervorms behou het. Die Siriese skrif was ’n kursiewe variasie van Aramees. Dit is onduidelik of die Arabiese abjad uit die Nabatese of Siriese abjad ontwikkel het.
Onsuiwer abjads
wysig
"Onsuiwer" abjads het simbole vir sekere klinkers, opsionele klinkertekens of albei. Die term "suiwer" abjads verwys na skrifte wat geen aanduiding van klinkers het nie. Die meeste moderne abjads is egter onsuiwer. ’n Voorbeeld van ’n suiwer abjad is die Fenisiese alfabet.
In die 9de eeu v.C. het die Grieke die Fenisiese skrif vir Grieks aangeneem. Die fonetiese struktuur van Grieks het egter meegebring dat daar te veel dubbelsinnighede was sonder die gebruik van klinkers, en die skrif is aangepas deur sekere ongebruikte simbole vir klinkers aan te wend. Die Griekse alfabet is dus die wêreld se eerste volwaardige alfabet.
Abjads en Semitiese tale
wysigDie abjad-vorm is baie geskik vir die morfologiese struktuur van die Semitiese tale waarvoor dit ontwikkel is. Dis is omdat Semitiese tale gevorm word van stamme wat uit drie konsonante bestaan; klinkers word dan gebruik om afleidings en verbuigings te vorm. ’n Voorbeeld hiervan is die Arabiese wortel ذ ب ح Ḏ-B-Ḥ (om te offer). Daarvan kan afgelei word ذَبَح ḏabaḥa (hy offer), ذَبَحْتَ ḏabaḥta (jy, manlik, offer), ذَبَّحَ ḏabbaḥa (hy het geslag), يُذَبِّح yuḏabbiḥ (hy slag) en مَذْبَح maḏbaḥ (slagplaas).
Vergelykingstabel van uitgestorwe en bestaande abjads
wysig| ID | Naam | In gebruik | Verbinding van letters | Rigting | # letters | Land van oorsprong | Gebruik deur | Tale | Tyd | Beïnvloed deur | Skrifte beïnvloed |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 1 | Siries | ja | ja | regs-links | 22 konsonante | Midde-Ooste | Siriese Kerk | Aramees, Siries, Assiries Neo-Aramees | ~ 700 v.C.[1] | Nabatees, Palmiraans, Mandees, Parthies, Pahlavi, Sogdies, Avestan en Manichees[1] | |
| 2 | Hebreeus | ja | nee | regs-links | 22 konsonante + 5 finale letters | Antieke Israel | Israeli's, antieke Hebreeuse stamme | Hebreeus, Ladino, Boekaries, Jiddisj, Judeo-Arabies | > 1100 v.C. | Proto-Hebreeus, vroeë Aramees | |
| 3 | Arabies | ja | ja | regs-links, syfers word links-regs geskryf | 28 (9 syfers) | Midde-Ooste | Meer as 200 miljoen mense | Arabies, Bosnies, Kasjmirs, Koerdies, Kirgisies, Maleis, Persies/Farsi, Pandjabi, Rajasthani, Turks, Oerdoe, Oeigoer, ander[1] | ~ 500 n.C.[1] | Nabatese Aramees | |
| 4 | Aramees (keiserlik) | nee | nee | regs-links | 22 | Midde-Ooste | Argeïmeniede, Perse, Babiloniese en Assiriese Ryk | Keiserlike Aramees, Hebreeus | ~ 500 v.C.[1] | Fenisies | Laat-Hebreeus, Nabatees, Siries |
| 5 | Aramees (vroeë) | nee | nee | regs-links | 22 | Midde-Ooste | Verskeie Semitiese volke | ~ 1000-900 v.C. | Fenisies | Hebreeus, Keiserlike Aramees.[1] | |
| 6 | Antieke Berbers | nee | nee | bo-onder, regs-links[1] | 22 (regs-links) 25 (bo-onder)[2] | Noord-Afrika[2] | Vroue in Toeareg-gemeenskap[2] | Tifinagh[2] | 600 v.C. | Punies,[2] Suid-Arabies[1] | Tifinagh[2] |
| 7 | Nabatees | nee | nee | regs-links | 22 | Midde-Ooste | Nabatese Koninkryk[2] | Nabatees | 200 v.C.[2] | Aramees | Arabies |
| 8 | Midde-Persies, (Pahlavi) | nee | nee | regs-links | 22 | Midde-Ooste | Sassaniese Ryk | Pahlavi, Midde-Persies | Aramees | Psalter, Avestan[1] | |
| 9 | Mandees | nee | ja | regs-links | 24 | Irak, Iran | Ahvāz, Iran | Mandees | ~ 200 n.C. | Aramees | Neo-Mandees |
| 10 | Psalter | nee | ja | regs-links | 21 | Noordwes-Sjina [1] | Persiese skrif vir papierskryfwerk[1] | ~ 400 n.C.[3] | Siries | ||
| 11 | Fenisies | nee | nee | regs-links, heen en weer | 22 | Bublos[1] | Kanaäniete | Fenisies, Punies | ~ 1000–1500 v.C.[1] | Proto-Kanaänitiese alfabet[1] | Punies (variant), Grieks, Etruskies, Latyn, Arabies en Hebreeus |
| 12 | Parthies | nee | nee | regs-links | 22 | Parthië (moderne ekwivalent van Noordoos-Iran)[1] | Parthiese & Sassaniese periode van Persiese Ryk[1] | Parthies | ~200 v.C.[1] | Aramees | |
| 13 | Sabees | nee | geen stelsel | regs-links, heen en weer | 29 | Suid-Arabië (Skeba) | Suid-Arabiere | Sabees | ~ 500 v.C.[1] | Bublos[1] | Ethiopies[1] |
| 14 | Punies | nee | nee | regs-links | 22 | Kartago (Tunisië), Noord-Afrika, Mediterreense streek[1] | Puniese kultuur | Punies, Neo-Punies | Fenisies | ||
| 15 | Sinaïties, Proto-Kanaänities | nee | nee | regs-links | 30 | Egipte, Sinai, Kanaän | Kanaäniete | Kanaänities | ~ 1900-1700 v.C. | Fenisies, Hebreeus | |
| 16 | Oegarities | nee | ja | links-regs | 30 | Oegarit (hedendaagse Noord-Sirië) | Oegaritiërs | Oegarities, Horities | ~ 1400 v.C.[1] | ||
| 17 | Suid-Arabies | nee | nee | regs-links, links-regs (omgekeerde letters) | 29 | Suid-Arabië (Jemen) | Amharies, Tigrinies, Tigre, Semities, Tsjoesjities, Nilo-Saharies | 900 v.C. | Proto-Sinaïties | Ge'ez (Ethiopië) | |
| 18 | Sogdies | nee | nee (ja in latere weergawes) | regs-links, links-regs (vertikaal) | 20 | dele van Sjina (Xinjiang), Oesbekistan, Tadjikistan, Pakistan | Boeddhiste, Manitjene | Sogdies | ~ 400 v.C. | Siries | Ou Oeigoerse alfabet, Yaqnabi (Tadjikistanse dialek) [1] |
| 19 | Samaritaans | ja (700 mense) | nee | regs-links | 22 | Mesopatamië of die Levant (betwis) | Samaritane (Nablus en Holon) | Samaritaanse Aramees, Samaritaanse Hebreeus | ~ 100-0 v.C. | Paleo-Hebreeuse alfabet |
Verwysings
wysig- Wright, W. (1971). A Grammar of the Arabic Language (3de uitg. uitg.). Cambridge University Press. pp. v. 1, p. 28. ISBN 0-521-09455-0.
Hierdie artikel is vertaal uit die Engelse Wikipedia
