Bedryfsveiligheid

Bedryfsveiligheid is 'n multidissiplinêre studieveld wat handel oor die veiligheid, gesondheid en welsyn van mense by die werk. Dit omvat maatreëls om die mens by die beoefening van sy beroep teen ongelukke en die benadeling van sy gesondheid te beskerm, en om 'n gesonde werksomgewing te bevorder.

Betrokkenes

In alle ontwikkelde lande speel die regering 'n belangrike rol by bedryfsveiligheid deur wetgewing wat bedrywe dwing om hul werkers 'n sekere mate van veiligheid te waarborg. In Suid-Afrika, byvoorbeeld, bevat die Wet op Myne en Bedrywe bepalings vir veiligheid in myne; die Wet op Fabrieke, Masjinerie en Bouwerk bevat reëls vir die gebruik van masjinerie en verpligte maatreëls om ongelukke te voorkom, en die Wet op Gevaarhoudende Stowwe maak voorsiening vir die beheer oor stowwe wat die mens kan beseer of dood omdat hulle giftig, bytend, irriterend of ontvlambaar is.

Die wet beheer ook die gebruik van apparaat wat in sekere omstandighede druk ontwikkel, asook die gebruik van sekere elektroniese toestelle. Die bestuur van 'n onderneming moet toesien dat daar 'n veiligheidsbeleid bestaan en - dat dit uitgevoer word. Raadgewende personeel en veiligheidspersoneel, wat die daadwerklike uitvoerders van die veiligheidsbeleid is, moet aangestel word, werknemers moet oor alle gevare ingelig word en daar moet toegesien word dat hulle hul volle samewerking gee. Voorligtingsinstansies, wat bedrywe van raad dien, apparaat toets, kursusse aanbied en reklame maak vir bedryfsveiligheid, het in die afgelope dekades onontbeerlik geword.

Veiligheidsproblematiek

Die primêre doel van 'n masjien of installasie is altyd om die hoogs moontlike produksie teen die laags moontlike koste te lewer. Veiligheidsmaatreëls verhoog noodwendig die produksiekoste, maar aan die ander kant verlaag dit herstel- of vervangingskoste na 'n ongeluk. Absolute veiligheid kan egter nooit bereik word nie en die kernvraag is altyd: wat is 'n ekonomies en menslik aanvaarbare risiko?

By die beoordeling van bedryfsveiligheid is dus nie net die verwagte aantal ongelukke nie, maar ook die erns daarvan 'n oorweging. Vroeër is gemeen bedryfsveiligheid kan bewerkstellig word bloot deur 'n aantal tegniese maatreëls te tref, maar ondersoeke het getoon dat sowat 80% van die ongelukke nie aan tegniese foute te wyte is nie, maar aan menslike foute soos onoplettendheid. Dit is dus belangrik om die mens se gedrag te beïnvloed. Bedryfsveiligheid word ondersteun deur statistiek en ergonomie.

Statistiek meet die doeltreffendheid van veiligheidsprogramme. Onlangse statistiek toon byvoorbeeld dat hoewel die aantal werkers in die Suid-Afrikaanse mynbedryf binne 'n tydperk van 2 jaar met 87 000 vermeerder het, die ongevallesyfer vir dieselfde tydperk met net 81 toegeneem het. Sedert die Tweede Wêreldoorlog word die ergonomie (die studie van die mens se houding en gedrag tydens werkverrigting) al hoe meer vir bedryfsveiligheid ingespan. Die klem val veral op die mens se aanpassing al dan nie by die masjinerie waarmee hy werk. Direkte gevolge van ergonomiese studies is onder meer beter stoele en geskikter, gemakliker werkshoogtes.

Beroepsiektes

Bedryfsveiligheid gaan ook oor die poging om beroepsiektes so ver moontlik uit te skakel. Beroepsiektes is gewoonlik van blywende aard en word eers na jare opgemerk. Sommiges kom egter net tydelik voor en genees na 'n werksverandering. Stoflongsiektes is algemeen in bedrywe waar fyn stof voorkom, byvoorbeeld antrakose wat mynwerkers opdoen deur fyn steenkoolstof in te asem, en silikose wat veral by werkers in slyperye voorkom.

Gevaarlik is ook asbestose, wat veroorsaak word deurdat werkers asbes inasem. Velsiektes, die algemeenste vorm van beroepsiekte, word onder meer veroorsaak deur aanraking met sement, beton, chroomverbindings en teer. Wewersdoofheid, veroorsaak deur blootstelling aan oormatige lawaai, word veral in die tekstielbedryf gevind, terwyl duikers en werkers in caissons dikwels aan caissonsiekte ly. Loodvergiftiging het vroeër dikwels voorgekom by werkers in fabrieke waar met sure gewerk word. Dit is egter nou seldsaam. Besmettingsiektes word egter nog in vleis- en velbedrywe aangetref, asook in die openbare gesondheidsdienste, byvoorbeeld tuberkulose.

Beskermende middels

Namate die bewustheid van bedryfsveiligheid wyer posgevat het, het die ontwikkeling van beskermende middels met rasse skrede gevolg. Veiligheidshelms is 'n algemene gesig in die bou- en mynbedryf, sweisers werk nooit meer sonder veiligheidsbrille nie en in baie gevaarlike beroepe is gesigskerms of gasmaskers verpligtend. In die chemiese bedrywe of waar met X-strale gewerk word, word spesiale handskoene, voorskote en skoeisel gedra.

Vanggordels is onontbeerlik by sekere konstruksiewerksaamhede. Naas persoonlike beskermingsmiddels kry 'n mens ook tegniese beskermers soos die noodskakelaar vir die beveiliging van onder meer drukkersmasjinerie, papiermasjiene en draaibanke. Deur die noodskakelaar aan te skakel, word die toevoer van elektriese krag afgesny en kom die masjien onmiddellik tot stilstand.

Noodskakelaars word so aangebring dat hulle maklik gevind kan word maar nie aangeskakel kan word deurdat iemand per ongeluk daaraan stamp nie. 'n Ander waardevolle tegniese beskermingsmiddel is gevaarliggies wat begin flits sodra 'n noodtoestand ontwikkel. 'n Spesiale veiligheidslamp wat teen gevaarlike gasse ondergronds waarsku, word in myne gebruik.

Gevaarlike stowwe

Enige stof wat die liggaam in 'n oordosis binnedring, is gevaarlik. Daarom word die begrip gevaarlike stof gebruik vir stowwe wat reeds in klein hoeveelhede skade berokken. Stowwe dring die liggaam deur die mond- (insluk) die neus (inasem) en die vel binne. In die bedryf word 'n stof gewoonlik ingesluk deurdat dit eers op die hande val en dan in aanraking met kos kom. Sorgvuldige persoonlike higiëne kan dit verhoed.

Stowwe wat verdamp of in baie fyn vorm voorkom, of gasse wat uit houers ontsnap, word ingeasem. Gasmaskers is die belangrikste voorkomingsmiddel. Die mens se vel beskerm hom net in geringe mate teen gevaarlike stowwe. Die dra van beskermende klere soos handskoene en voorskote vul hierdie funksie van die vel aan. Die werking van gevaarlike stowwe in die liggaam verskil van soort tot soort. Sommige stowwe soos sure en chloor het 'n bytende uitwerking wat die weefsel vernietig.

Dikwels ontstaan blase as gevolg hiervan. By die in name van giftige stowwe, byvoorbeeld monoksiede, hang die uitwerking daarvan gewoonlik nou saam met die hoeveelheid wat ingeneem is, die betrokke persoon se algemene gesondheidstoestand en die spoed waarteen dit deur die liggaam versprei word. Sommige giftige stowwe se uitwerking duur net totdat dit deur die liggaam uitgeskei of afgebreek word. Ander giftige stowwe kan nie afgebreek word nie en hoop in die liggaam op, wat dan tot vergiftigingsverskynsels lei.

Dit is elke bedryf se plig om gevaarlike stowwe wat mag voorkom, te identifiseer. Geslote apparate, belugting en meetinstrumente wat die konsentrasie van stowwe bepaal, is van die belangrikste voorkomingsmiddels. Voldoende sanitêre geriewe soos wasbakke en stortbaddens moet vir werkers wat noodgedwonge met die stowwe in kontak kom, voorsien word.

Bronnelys

• Wêreldspektrum, 1982, ISBN 0908409435, volume 2, bl. 210 - 213

Eksterne skakels

• Wikimedia Commons het meer media in die kategorie Bedryfsveiligheid.