Benrathlyn

Die Benrathlyn is 'n dialekskeidingslyn (isoglos) wat die variëteite wat die verandering van k na ch ná oorspronklik lang klinkers ondergaan het, skei van die variëteite waarvoor dit nie geld nie. As gevolg hiervan word dit ook die maken/machen-lyn genoem.

Hoogduits word in Opperduits en Middelduits (beide onder die rooi lyn) verdeel en word onderskei van Nedersaksies (bo die rooi lyn). Die hoof-isoglosse, die Benrathlyn, word in rooi aangedui. Die Speyerlyn, die taalgrens tussen Opper- en Middelduits, word in violet aangedui.

Die lyn het ontstaan tydens die Tweede Germaanse klankverskuiwing (in ongeveer 500 nC.) waaraan die Nederduitse dialekte nie deelgeneem het nie. Die Wes Germaanse tale is langs die lyn verdeel. Die groep tale suid van die lyn het in Hoogduits ontwikkel terwyl die ander Wes-Germaanse tale (Engels, Nederlands (en dus Afrikaans), Fries, en Nedersaksies) apart ontwikkel het.

Noord van die lyn lê dus die sogenaamde Nederduitse variëteite, en besuide daarvan die Middelduitse en Hoogduitse variëteite. Die lyn begin by die Germaans-Romaanse taalgrens suid van Eupen in België, loop oos van Eupen noordwaarts, oorkruis die Nederlands-Belgiese grens en loop verder noord tot by die Nederlands-Duitse grens. Die gevolg is dat die dialek van Eupen (waar Duits die amptelike taal is) tot Nederduits gereken word, en dat die dialekte van die Nederlandse dorpe Vaals, Bocholtz en Kerkrade, wat oos van die lyn lê, by Middelduits tuishoort. In Duitsland loop die lyn in 'n noordoostlike rigting na die Duits-Poolse grens aan die Oder; vroeër het dit verder oos geloop tot in Ermland (suid van Koningsberge). Die Nederduitse gebied omvat ruimskoots die hele Nederland en Vlaandere en die Duitse deelstate Sleeswyk-Holstein, Hamburg, Bremen, Nedersakse, Noordryn-Westfalen, Mecklenburg-Voorpommeren, Sakse-Anhalt, Brandenburg en Berlyn. 'n Deel van die voormalig Duitse grondgebied wat tans in Pole lê behoort ook daaraan.

Variëteite wat die Hoogduitse klankverskuiwing slegs deels ondergaan het word in 'n groot gebied gevind, wat loop van Limburg tot ver oos van die Ryn en van Venlo tot aan die Moesel. Vanweë die uitwaaiering van die isoglosbundels noem mens die gebied die Rynlandse waaier. Ten dele lê dié ten noorde van die Benrathlyn: in die meeste Limburgse dialekte sê mens byvoorbeeld ich (ek) en ouch (julle), maar alle ander woorde het die k behou. Die lyn wat die grens van die woord vir "ik" teenoor "ich" aandui, heet die Uerdingenlyn, 'n sylyn van die Benrathlyn. Dit is natuurlik willekeurig welke isoglosse mens neem en nie slegs die k nie, maar ook die p en die t het verander; in Nederland is dit daarom nie ongebruiklik om alle dialekte wat enige kenmerk van die klankverskuiwing toon, Middelduits te noem nie.

Die dialekte van Suid-Brandenburg (in die voormalige DDR) het in die twintigste eeu meer na Hoogduits verskuif, sodat die Benrathlyn daar omgekeer is. Die ou woord ick bly daar egter wel bewaar, met die gevolg dat die situasie in Berlyn nou ongeveer die teenoorgestelde is van dié in (byvoorbeeld) Maastricht.

Die grens loop dwarsdeur die Limburgse taalgebied soos mens dit in die breë sin defineer, naamlik met groot dele van Duitsland ingesluit. In Limburg, Nederland loop die grens meer na die suidooste. Heerlen lê aan die noordekant en Kerkrade aan die suidekant. Die munisipaliteit Landgraaf word daardeur in twee verdeel.