Burgerville
Burgerville was ’n dorpie in die Noord-Kaapse Karoo, sowat 35 km suidwes van De Aar, wat op 8 Februarie 1907 gestig is, maar in 1936 ophou bestaan het nadat die stadsraad van De Aar Burgerville se watervoorraad opgekoop het.
Stigting van die dorpie wysig
Omstreeks 1904 het die here Diederick J. Jooste van die plaas Bloemhof, Jan A. van der Merwe van die plaas Gansfontein, D.F. van der Merwe en die prokureur Vikus Coetzee 'n sindikaat gevorm, en die plaas Sewefontein Nr. 2 van Gert Burger (wat op die plaas Dorings geboer) gekoop, met die doel om daarop 'n dorpie aan te lê. Maar om 'n dorp uit te lê, is water onontbeerlik. Dit was nie in genoegsame hoeveelhede aanwesig op hierdie grond nie, maar wel op Sewefontein Nr. 1, wat aan Barend Burger behoort het. Op 'n goeie aand het die lede van die sindikaat by Burger se huis om water vir die te stigte dorp aangeklop. Eers ná 'n ernstige gesprek van sowat twee uur het Burger ingewillig om 16 uur water per dag aan die sindikaat af te staan vir die aanlê van ’n dorp. Toe Burger daardie aand sy gewilligheid hiertoe te kenne gee, het lede van die sindikaat gesê: "Nou het ons somaar die dorp se naam 'Burger wil'." Dit is toe saamgesmelt tot Burgerville.
Met genoegsame water vir besproeiing het hier, op 'n afstand van sowat 48 km van die dorp Hanover, binne afsienbare tyd 'n dorpie ontplooi wat naderhand 'n "veelbesproke" buitewyk van Hanover sou word.
'n Wykskerk verrys wysig
Hoewel Burgerville eers in Februarie 1907 amptelik gestig is, was daar in 1905 al in werklikheid 'n dorpie. Op versoek van Burgerville het die kerkraad van die NG gemeente Hanover in Julie 1905 'n bedrag van £125 geleen ten einde die bestuur daar in staat te stel om "een tydelike kerkgebouw" op te rig. Terselfdertyd het die kerkraad verlof gegee dat die twee erwe op Burgerville wat vir 'n kerk en pastorie geskenk is, in sy naam geregistreer word, mits dit geen onkoste vir die kerkraad sou meebring nie. Ook het die kerkraad 'n kommissie uit sy geledere benoem wat vir kerkdienste daar moes sorg.
Die bestuur van kerksake te Burgerville het kort daarna 'n vaster vorm aangeneem toe die kerkraad 'n plaaslike "direksie" vir daardie doel benoem. Op sterk aandrang van Burgerville het die kerkraad in September 1906 toegestem dat die Nagmaal elke drie maande daar bedien kon word. Blykbaar het die kerkraad tog daarna gevrees dat driemaandelikse Nagmaalsvieringe Burgerville dalk "afvallig" van Hanover kon maak, want twee jaar later het hulle hierdie vergunning ingekort tot twee Nagmaalsbedieninge per jaar, te wete in Januarie en Julie. "In April en October komt de hele gemeente te Hanover saam voor het vieren van het nachtmaal," het die kerkraadsnotule van 22 Augustus 1908 gelui.
Terselfdertyd het die kerkraad besluit dat geen basaars vir kerklike doeleindes op Burgerville gehou mag word nie. Sulke het die "direksie" van Burgerville nie aangestaan nie, met die gevolg dat die verhouding tussen hulle en die Kerkraad van Hanover nie altyd van die beste was nie.
Sprake van Afstigting wysig
Toe omstreeks 1910 vir die stigting van 'n gemeente op De Aar geywer word, het die direksie van Burgerville, gesteun deur vooraanstaande plaaslike lidmate, 'n versoek tot die Hanoverse kerkraad gerig vraende om "tezamen met De Aar een gemeente te stichten". Hierdie versoek wou die kerkraad "niet in consideratie" neem nie, moontlik omdat dit die gemeente sou verswak. Volgehoue druk vanuit Burgerville het die kerkraad nietemin beweeg om bogenoemde besluite i.s. basaars en Nagmaalsvieringe te Burgerville in hersiening te neem. So byvoorbeeld het die kerkraad in 1912 toegestem dat "en deel van het Dankfeest Bazaar" jaarliks te Burgerville gehou sou word, vir "Burgerville en de onmiddellyke omliggende plaatsen". Voorts is kwartaallikse Nagmaalsvieringe toe weer toegestaan. Van 1914 af is selfs een keer per jaar lidmate op Burgerville aangeneem en voorgestel. Gertie van der Merwe, 'n dogter van Dawid Knapdaar en suster van di. Vidi en Andries van der Merwe, het baie jare lank die wyk Burgerville as orreliste gedien.
Ds. Rudman en Burgerville wysig
Terwyl ds. Stephanus Philippus Fouché, Hanover se predikant van 1903 tot 1919, onder taamlik moeilike omstandighede sy bes vir Burgerville gedoen het, het sy opvolger, ds. George Rudman, 'n taamlike afsydige houding teenoor hierdie dorpie aangeneem. Ds. A.P. Smit meen ds. Rudman het blykbaar "nie gehou van die gees van selfstandigheid en selfs 'onafhanklikheid' wat hierdie wyk teenoor Hanover op kerklike gebied aan die dag gelê het nie". Teen hierdie tyd het Burgerville sy eie koster, orrelis en selfs kassier gehad. Hierdie amptenare is natuurlik van tyd tot tyd deur die kerkraad van Hanover aangestel, en die kassier moes elke drie maande verslag doen aan die "hoofd kassier te Hanover". Voorts het Burgerville sy eie Sondagskool, CJV en selfs ACVV gehad. In 1921 het Burgerville verlof gevra om 'n nuwe kerk daar te bou. Vanweë "de benarde toestand op financieel gebied" en "gebrek aan fondsen in de kerkkas", wou die kerkraad nie sy toestemming hiertoe gee nie. Tog het die kerkraad ds. Rudman om "negen Zondagen in het jaar en drie maal op een dag in de week" dienste op Burgerville waar te neem.
Burgerville word afgebreek wysig
In die dekade ná 1920 het hierdie waterryke dorpie bemoedigend vooruitgeboer en was alle aanduidings dat dit binne afsienbare tyd Hanover, en later selfs De Aar, na die kroon sou steek, aldus ds. A.P. Smit. Hanover het wel redelik sterk water gehad, maar lê nie teen die spoorlyn nie, terwyl De Aar die voordeel van die spoorbaan gehad het, maar deur 'n steeds toenemende skaarste aan water gekortwiek is. 'n Rooskleurige toekoms het dus op Burgerville gewag.
In 1952 het dr. E.A. Venter in De Aar – Stad van die toekoms geskryf: "Teen 1933 was Burgerville, 21 myl vanaf De Aar, 'n rustige en lommerryke dorpie met baie planne en ideale vir die toekoms. Heelwat mooi woonhuise het reeds verrys, bome is geplant en strate is aangelê. Die lidmate van die Ned. Geref. Kerk het al hul eie kerksaal gehad; 'n skool, 'n poskantoor en voorts alle gebruiklike publieke kantore het reeds diens gelewer aan die samelewing. Sakeondernemings het begin verrys. Burgerville het sy eie dorpsbestuur gehad. Sy onuitputlike watervoorrade, in teenstelling met die haglike (water-) posisie op De Aar, het grootse verwagtings geskep by sy inwoners. Reeds op 8 Februarie 1907 gestig, het die dorpie teen 1921 'n bevolking van 295 gehad."
Maar reeds met die gemeente Hanover se eeufees in 1956 skryf ds. Smit: "En tog, as die reisiger vandag daar verbygaan, dan sien hy net 'n 'spookdorp' – Burgerville is afgebreek tot op die grond! Heel tekenend verwys die plaaslike Kleurlinge dan ook na Burgerville as die 'stukkende dorp'."
Die groot spoorwegdorp De Aar se boorgate het sedert 1929 een ná die ander ingegee, en toe alle planne ter oplossing van hierdie waterskaarste een ná die ander misluk, het De Aar se stadsvaders Burgerville in 1935 met sy waterbronne en al uitgekoop. Hierdie Burgerville-waterskema, waardeur sowat 175 000 gelling (662 500 liter) water met 'n seweduim-pyplyn na De Aar sou vloei, is op 25 September 1936 voltooi teen 'n koste van £61 165. Dr. E.A. Venter skryf: "En terwyl die kosbare vog langs die pyplyn vervoer is, is die lewenskrag van Burgerville as ’t ware oorgeplant op De Aar. Terwyl Burgerville ál meer 'n plek van verlatenheid en vervalle murasies geword het, het De Aar 'n rysige skoonheid begin ontplooi. Die tragedie van Burgerville het die triomf van De Aar geword." Ds. Smit skryf: "En so moes Burgerville sterwe sodat De Aar kon lewe!"
Onmin het nie uitgebly nie. Onder die grond wat die dorp De Aar uitgekoop het, was ook die kerkplein (met die kerkgebou daarop) en die pastorie-erf waarvoor £150 en £40 onderskeidelik betaal is. Die kerkraad van Hanover wou ook die kerkhof aan die munisipaliteit van De Aar verkoop, maar laasgenoemde het nie hiervoor kans gesien nie. Die verkoop van hierdie kerkeiendom het plaaslik groot ontevredenheid (en selfs 'n mate van verbittering) veroorsaak, waarvan daar dekades later nog tekens was.
Die vriende van Burgerville het agterna probeer om minstens die kerkgebou terug te koop, maar nie daarin geslaag nie. Selfs 20 jaar later het sommige mense geglo ds. Rudman sou die munisipaliteit versoek het om nie die kerkgebou aan Burgerville se mense af te staan nie. Ds. Smit voer aan daar is duidelike bewyse uit die kerkraadsnotule van Hanover dat selfs die kerkraad op ’n tydstip probeer het om die kerkplein terug te koop, of minstens die vrye gebruik van die kerkgebou vir kerklike doeleindes wou verseker. Maar ook hiervan het niks tereggekom nie, en teen Maart 1936 moes die kerkgebou vir goed aan die stadsraad van De Aar afgegee word.
Die kerkraad het darem die meubels in die kerkie uitgehou. Hieroor was daar toe onenigheid tussen Burgerville en Hanover. Eersgenoemde wou hê die meubels moes in die gebou bly vir gebruik met wyksdienste, maar die kerkraad het in September 1936 besluit "om die meubels te verwyder en die banke aan persone te gee wat dit geëis het". Luidens die kerkraadsnotule van 7 September 1936 is 'n kommissie aangestel om die meubels te verwyder en die orrel te verkoop. Die banke sou in die CJV-saal op Hanover geplaas word; die kerkklok sou na die Armesorgkommissie gaan vir gebruik van die lede van die NG Kerk by die diamantmyne te Brakrivier, terwyl die Kanselbybel aan br. J.F. Celliers van De Aar geskenk sou word. En so is Burgerville ook kerklik "afgetakel"."
In 1950 het die munisipaliteit van De Aar 'n lokaal vir die hou van wyksdienste te Burgerville beskikbaargestel.
Bronne wysig
- (af) Smit, ds. A.P. 1956. Eeufeesalbum Hanover. 'n Oorsig van die geskiedenis van die Ned. Geref. gemeente, asook een en ander oor die dorp en distrik, 1856–1956. Hanover, NG Kerkraad.
- (af) Venter, dr. Erasmus Albertus. 1952. De Aar – Stad van die toekoms, 1902–1952. Feesbrosjure uitgegee by geleentheid van die herdenking van De Aar se vyftigjarige bestaan. De Aar Munisipaliteit.
Sien ook wysig
- Ds. N.T. Snyman, ’n Gereformeerde predikant wat as kind hier gewoon het.