C.F. Gronum
Carel Frederik Gronum (1893–1978) was ’n Afrikaanse skrywer van herinneringe oor outydse gebeure, gebruike en gewoontes.
Lewe en werk
wysigCarel Frederik Gronum was op 18 Mei 1893 op die plaas Sendelingspos in die distrik Marico gebore. Sendelingspos is die historiese Mosega, hoofstad van Mzilikaze, die leier van die Matabeles. Hierdie stam is in Januarie 1837 na die Slag van Vegkop hier verslaan deur die Voortrekkers onder leiding van Hendrik Potgieter en Gerrit Maritz. Hy is die seun van ’n boer en grootwildjagter en is deel van ’n gesin van nege, agt seuns en een dogter. Sy vader veg tydens die Anglo-Boereoorlog onder generaals Manie Lemmer, L.A.S. Lemmer en Jan Celliers. Sy twee oudste broers is ook op kommando en die oudste, Kaptein van die Marico-verkennerskorps, sneuwel tydens die Slag van Ysterspruit in 1902. Sy broer Mattheus Adriaan is in 1895 gebore en hulle skryf later saam die roman “Kinôsie”, terwyl beide hulle ook verdiep in die Suid-Afrikaanse Geskiedenis en apart verskeie boeke hieroor skryf. Tydens die Anglo-Boereoorlog word hulle huis op 27 Augustus 1900 afgebrand en in Desember 1900 word die gesin na die konsentrasiekamp van Mafikeng geneem. Hiervandaan is hulle een van tien families wat in spoorwegwaens vir vee eers vir drie weke na die kamp op die Johannesburgse renbaan en dan na die konsentrasiekamp van Howick in Natal gestuur word. In Julie 1902 keer die familie terug na hulle plaas. Na die oorlog moet hy eers vir ruim vier jaar help om vee op te pas en ander plaaswerk te doen om die plaas weer te herstel voordat hy stelselmatig kan begin met skoolwerk. Hy gaan skool op Jacobsdal se plaasskool, toe op Zeerust en daarna is hy na die Paarlse Gimnasium. Hy word later boer, met besondere belangstelling in die Verdediging-skietvereniging. Op ’n offisiersvergadering in 1937 word hy gekies en aanbeveel as Kommandant. Omdat hy openlik teen die regering van die dag gekant was, word die aanbeveling van die offisiere van die hand gewys. Hy bedank hierop uit die Skietvereniging en met die stigting van die Ossewabrandwag word hy aangestel as Kommandant en later Hoofkommandant van die distrik. Hy is in 1978 oorlede.
Skryfwerk
wysigNá die Anglo-Boereoorlog moet hy saam met sy broer, Mattheus Adriaan, help om die plaas weer op te bou. Op die landerye en agter die vee maak hulle ten nouste kennis met die Barolong en die Bahoeroetsi stamme se eienskappe, lewenswyse en gelowe. Die broers se vader is ’n grootwildjagter wat onderhoudend kon vertel oor avonture met die inheemse stamme, grootwild en wilde diere, wat die broers se belangstelling in die stamme verder aanwakker. Gedurende vakansies bring hulle lang ure in die stamme se woongebiede deur om inligting in te win, wat lei tot die weergawe daarvan in fiktiewe verhaalvorm in “Kinôsie”, wat hulle saam skryf. Hierdie boek stel die Barolong en Bahoeroetsi teenoor mekaar in ’n oorlogsituasie en beeld baie van die stamme se leefwyse, gewoontes en gelowe uit. Die boek word lank op skool voorgeskryf. Hulle verhaal “Moekweppa hou katkisasieklas” (’n uittreksel uit “Kinôsie”) word deur G.H. Franz opgeneem in die versamelbundel “Mooi loop”.
Die broers skryf op hulle eie verskeie ander boeke alleen of saam met ander, meestal van ’n historiese aard. Sy uitsonderlike verhale oor die outyd word deur J.H. Coetzee georden en met sy ondersteuning gepubliseer. “Boere en jagters in Ou Marico” vertel interessante staaltjies rondom die leefwyse van die Boere in die Marico in die negentiende eeu, wat die komplekse verhouding wat hulle met Mzilikaze gehad het, insluit. Die boek gee ook interessante agtergrond oor die delwerye op Kimberley en die Kimberley trein. Hy skryf ook die boeke “Swart en wit op die Wesgrens”, “Transportry, runderpes en poskoetse” (subtitel “Mededelinge oor die soet en suur, voorbereidings, ontberinge en teespoede betrokke by die transportryery en posvervoer teen die einde van die vorige eeu”) en “Silkaats” (subtitel: Vertellinge oor die aankoms van die Matabele -aanvoerder in die Marico-omgewing, sy vesting, sy optrede teen die Batswanastamme en teen die Blanke Trekkers: die twee strafekspedisies onder leiding van Komdte. Potgieter, Maritz en Uys en die Matabele se groot vlug na die noorde”.
Publikasies
wysig| Jaar | Publikasies |
|---|---|
| 1940 | Kinôsie (C.F. en M.A. Gronum) |
| 1974 | Boere en jagters in Ou Marico |
| 1975 | Transportry, runderpes en poskoetse: mededelinge oor die soet en suur,
voorbereidings, ontberinge en teespoede betrokke by die transportryery en posvervoer teen die einde van die vorige eeu |
| 1978 | Silkaats: vertellinge oor die aankoms van die Matabele -aanvoerder in die
Marico-omgewing, sy vesting, sy optrede teen die Batswanastamme en teen die Blanke Trekkers : die twee strafekspedisies onder leiding van Komdte. Potgieter, Maritz en Uys en die Matabele se groot vlug na die noorde |
| 1986 | Swart en wit op die Wesgrens |
Bronnelys
wysigBoeke
wysig- Antonissen, Rob “Die Afrikaanse letterkunde van aanvang tot hede” Nasou Beperk Derde hersiene uitgawe Tweede druk 1964
- Dekker, G. “Afrikaanse Literatuurgeskiedenis” Nasou Beperk Kaapstad Elfde druk 1970
- Kannemeyer, J.C. “Geskiedenis van die Afrikaanse literatuur 1” Academica, Pretoria en Kaapstad Tweede druk 1984
- Nienaber, P.J. et al “Perspektief en Profiel” Afrikaanse Pers-Boekhandel Johannesburg Derde hersiene uitgawe 1969
- Van Coller, H.P. (red.) “Perspektief en Profiel Deel I” J.L. van Schaik-Uitgewers Pretoria Eerste uitgawe 1998
Tydskrifte en koerante
wysig- Anoniem “Skrywer sluk swaar aan ’n lukwartpit” “Die Burger” 28 November 1975
- Anoniem “Skrywer se derde oorlogswerk verskyn” “Die Burger” 22 September 1977
Internet
wysigOngepubliseerde dokumente
wysig- Gronum, C.F. en M.A. Lewensbesonderhede Nasionale Afrikaanse Letterkundige Museum en Navorsingsentrum (NALN) Bloemfontein