Carl Jeppe

Carl Ludwig Theodor Abraham Jeppe (Rostock, Mecklenburg-Schwerin, Duitsland, Maart 1858 – Pretoria, 12 Julie 1933) was ’n regsgeleerde, sakeman en politikus.

'n Karikatuur van Carl Jeppe.

Jeugjare

Jeppe was die oudste seun van Julius Gottlieb Ernst Christian Jeppe (1821–1893) en sy eggenote, Barbara (Betty) Fritsch (1836–1894). Jeppe se vader het in 1870 met sy gesin na Transvaal gekom op aanmoediging van sy broers Hermann en Friedrich, wat toe reeds lank daar was. Jeppe was 'n kort tydjie op die plaas Morgenzon, naby Rustenburg. Die naaste bure, onder wie ook die kommandant-generaal, S.J.P. Kruger, het 'n blywende indruk op die jong man gemaak.

In Pretoria het hy saam met sy broer Julius skoolgegaan. Voor sy agttiende jaar het hy ingeskrewe klerk by 'n prokureur geword. In 1876 is hy opgekommandeer en as adjudant van kol. I.P. Ferreira het hy aan die Sekhukhune-oorlog deelgeneem.

Vroeë loopbaan

Ná die oorlog het hy sy diens in die prokureurskantoor hervat tot hy aangestel is as openbare aanklaer in Waterberg, waar hy ook dikwels as landdros moes optree. In 1878 was hy openbare aanklaer op Standerton, waar hy ook dikwels as landdros ageer het. In 1880 het hy uit dié betrekking bedank om as leerling-prokureur diens te aanvaar by L.P. Ford, destyds prokureur-generaal van Transvaal. Tydens die Eerste Vryheidsoorlog het hy in die Pretoria Carbineers aan Britse kant gedien en sy vuurdoop gekry tydens die beleg van Pretoria.

Sakeman

Carl Jeppe en sy kleinseuns.

Carl Jeppe-huis, h.v. Fawcus- en Janiestraat (teenoor Jeppestownpark), Jeppestown, 1888.

Ná die oorlog het hy vennoot in die firma Ford & Jeppe geword, wat 'n takkantoor op Barberton gehad het. Toe goud aan die Witwatersrand ontdek word, het Jeppe reeds in Mei 1886, die jaar waarin die Jeppe familie na Johannesburg verhuis het, kleims afgesteek naby Natalspruit en eienaar geword van een van die eerste drie persele wat die kern van die latere Johannesburg sou uitmaak. Hy en sy vennoot het 'n takkantoor in Johannesburg geopen. In Pretoria en op die platteland het Jeppe ook erwe en plase besit waarop hy met die aankweek van tabak en katoen geëksperimenteer het.

Politieke deelname

In 1888 het hy voorsitter van die eerste Kamer van Mynwese geword. Hy het sy regstudie voortgesit en in 1890 lid van die Transvaalse balie geword, voorsitter van die Tweede Volksraad vir die Johannesburgse goudveld, en van 1893 tot 1897 die eerste verteenwoordiger van die distrik Johannesburg in die Eerste Volksraad. Hy was teen hierdie tyd leier van die Progressiewe Party wat sterk aangedring het op die stemreg vir Uitlanders, maar tydens die Jameson-inval en die gespanne tydperk daarna, het pres. Kruger hom aangestel as lid van die komitee wat moes help om die Witwatersrand te beheer.

Deur sy benoeming in Januarie 1899 tot konsul-generaal van die ZAR in Kaapstad het Kruger getoon dat hy Jeppe vertrou het, ondanks enige vorige meningsverskille. Maar weens besware wat die hoë kommissaris, sir Alfred Milner, inbring het, het Jeppe nooit hierdie amp aanvaar nie.

In Kaapstad

Die herehuis Trovato wat Jeppe vir hom in Wynberg laat bou het.

Ná die uitbreek van die Tweede Vryheidsoorlog het die Britse owerheid Jeppe in hegtenis geneem, maar later op parool vrygelaat. Ná afloop van die Driejarige Oorlog het Jeppe advokaat in Kaapstad geword en in 1903 lid van die Kaapse balie. By die ingang tot Wynbergpark het hy sy pragwoning Trovato opgerig. Hy het dikwels op reis gegaan, in Kaapland sowel as oorsee. In Europa het hy sy kinders besoek wat daar studeer het en het direkteur van die oorspronklike Dieselenjinmaatskappy geword.

Jeppe het hom ook aan die Kaaplandse politiek gewaag en al is ’n veilige setel hom aangebied, het hy hom in Simonstad vir die Kaapse wetgewende vergadering verkiesbaar gestel, maar is verslaan.

Terug na Transvaal

'n Ernstige siekte het in 1908 'n einde aan sy bedrywighede in Kaapstad gemaak. Daarom het hy na Transvaal teruggekeer om in Pretoria as advokaat te praktiseer, en is spoedig beskou as een van Suid-Afrika se groot deskundiges van regsgedinge in verband met watersake. In 1913 het hy regter van die waterhof vir die noordelike gebiede van die Unie geword, 'n betrekking wat hy tot sy dood sou beklee.

Ná die Eerste Wêreldoorlog is hy in 1920 benoem tot voorsitter van 'n kommissie van ondersoek na die toekenning van konsessies in Suidwes-Afrika deur die voormalige Duitse administrasie in dié gebied. Uit sy verslag, wat die grondslag geword het van die beleid wat ten opsigte van hierdie konsessies gevolg sou word deur die Unie-regering, het Jeppe se vermoë om besonderhede te beheers geblyk.

Breër betrokkenheid

Jeppe was 'n talentvolle skrywer. In The kaleidoscopic Transvaal (Johannesburg, 1906) het hy sy herinnerings uit die vroeë dae van Transvaal te boek gestel. Sy bundel kortverhale wat om die beurt in Engels en Hollands geskryf is en in 1916 verskyn het onder die titel Article 137–Artikel 137, handel oor verskillende fasette van die taalstryd. Saam met J.H.F.E.R.C. Gey van Pittius het hy Statute law of the Transvaal, 1839–1910 (4 dle., Pretoria, 1910–'11) gepubliseer.

Vanweë sy belangstelling in die sosiale lewe, het hy 'n stigter van die Rand Club en 'n vooraanstaande lid van baie ander klubs in Suid-Afrika geword. In Pretoria het hy groot ywer vir die dieretuin getoon en was hy 25 jaar lank lid van die bestuur. Hy was voorsitter van die onderkomitee vir tuine en werke wat met die uitbreiding van die dieretuin belas was, en het lank in die bestuurskomitee van die Transvaal-museum gedien.

Jeppe was ’n stigter van die Witwatersrand onderwysraad, wat die Jeppestown Grammar School begin het. Toe dié skool ná die Tweede Vryheidsoorlog omskep word in die Hoërskool Jeppe, is Carl se broer Julius tot die eerste beheerliggaam verkies. Sir Julius het as voorsitter daarvan gedien van omstreeks 1918 tot sy afsterwe in 1929.

Huwelikslewe

Jeppe is in 1885 getroud met Maria (Marie) Albertina Offers Juta (Junie 1862–15 Julie 1928) 'n dogter van C.J. Juta, hoofbalju van die ZAR; daar was een dogter en vier seuns uit die huwelik.

Bronne

• (af) De Kock, prof. W.J. (tot 1970) en Krüger, prof. D.W. (sedert 1971, hoofred.) . 1972. Suid-Afrikaanse Biografiese Woordeboek, deel II. Kaapstad en Johannesburg: Tafelberg-Uitgewers.
• (en) Potgieter, D.J. (ed.) 1972. Standard Encyclopaedia of Southern Africa, volume 6. Cape Town: Nasionale Opvoedkundige Uitgewery (Nasou).