Chris Pelser

Abraham Christoffel Pelser (1943 - 2007) was 'n Afrikaanse skrywer en is op 24 Junie 1943 in Pretoria gebore.

Lewe en werk

Hy ontvang sy skoolopleiding aan Grey Kollege in Bloemfontein en ook in Kaapstad waarna hy in 1961 aan die Hoërskool Monument op Krugersdorp matrikuleer. Na 'n jaar as klerk in die Departement van Justisie in die staatsdiens word hy redaksielid van Die Transvaler in Johannesburg. Hierna dien hy in die redaksie van die Sondagstem en wanneer hierdie koerant sluit word hy in 1968 'n subredakteur by Die Vaderland in Johannesburg. Hy besluit hierna om in die regte te studeer en skryf hom in aan die Universiteit van Suid-Afrika vir 'n B.Juris-graad, wat hy in 1974 behaal. In hierdie tyd werk hy as leerklerk by 'n prokureursfirma in Nylstroom, terwyl hy in Warmbad (Bela-Bela) woon. Hy slaag ook in die prokureurstoelatingseksamen, maar besluit later teen 'n loopbaan in die regte.

Hierna verhuis hy weer na Johannesburg en werk as subredakteur by Rooi Rose en dan by Die Transvaler. Daarna aanvaar hy 'n betrekking by Van der Walt-Uitgewers in Pretoria, later as uitgewer by Perskor in Johannesburg en dan as uitgewer by Jutalit. Hierna word hy 'n taalpraktisyn. Hy besluit om verder te studeer aan die Universiteit van Pretoria en behaal in 1999 die B.A. Honneurs-graad in Afrikaans met lof. In 2001 verwerf hy die M.A.-graad met lof met 'n verhandeling oor “Die literêre biografie – 'n terreinverkenning”. Hierdie verhandeling besorg in 2001 aan hom die Marius Jooste-medalje vir die beste M.A.-verhandeling.

Hy is in 1968 getroud met 'n musiekonderwyseres, Elza Combrinck. Drie kinders, twee dogters (Anelle en Carla) en 'n seun (Christo) word uit die huwelik gebore. Hulle is geskei terwyl Carla 'n baba is en daarna is hy vir 'n ruk getroud met die skryfster Ettie Bierman. Ná sy egskeiding van Ettie trou hy met die bekende digter Marié Blomerus. Beide sy laaste huwelike is kinderloos. Op 22 Augustus 2007 is hy aan emfiseem oorlede.

Skryfwerk

Prosa vir volwassenes

Reeds op skool begin hy skryf en hy stuur vanaf sy standerd agt-jaar verskeie kortverhale na tydskrifte, wat egter almal afgekeur word. Wanneer hy in die joernalistiek beland begin hy ernstig skryf en stuur 'n manuskrip met twee novelles na Tafelberg-Uitgewers. Die keurder was Jan Rabie, wat die novelles afkeur vir publikasie, maar hom aanmoedig om aan een daarvan te werk en dit weer voor te lê, aangesien dit belofte toon. Hy verwerk later die manuskrip en dit word as “Engel op die stofpad” gepubliseer, wat gunstig ontvang word. Hierdie verhaal van die matriekseun Hein wat verlief raak op sy nonne-onderwyseres Maria word ook aan die Johannesburg College of Education voorgeskryf. Die boek ondersoek veral die samelewing se oorheersende invloed op die vorming van idees en die impak wat dit op mense en hulle verhoudings het.

“Die gekruisigdes” is sy eerste gepubliseerde werk, hoewel dit na “Engel op die stofpad” geskryf is. Dit is die skrywer Pierre se lewensverhaal, met die kruisigingsmotief en die betekenis daarvan wat die simboliese agtergrond gee vir die gebeure en ook in die titel weerklank vind. Christus het wel gesterf aan die kruis, maar dit is sodat die mense kan lewe, nie dat hulle moet sterf nie, al sterf hulle ook. Pierre het 'n verhouding met Elsa, maar haar ouers is daarteen gekant en na haar dood verlaat hy die land om verder te studeer in Parys. Hier ontmoet hy die skilder Gisèle en hulle beplan om te trou. Sy word egter gediagnoseer met ongeneeslike bloedkanker en Pierre keer eerder terug na Suid-Afrika, sonder dat hy weet dat sy verwagtend is. In Suid-Afrika trou hy met die voorsitter van die Akademie se dogter nadat sy hom vertel dat sy verwag, maar sy het 'n miskraam en hulle skei. Hierdie is 'n eksperimentele roman waarin die simboliek van lewe en dood en die lewe as hellevaart oorheers. Die karakters kom nie werklik uit die verf uit nie en hulle optredes en die gebeure word dus nie voldoende gemotiveer nie.

“Die dood van 'n droster” speel af in 'n apokaliptiese tydperk waar die wêreld besig is om deur atoombomme vernietig te word. Die soldaat Jan Smit dros van sy eenheid op die verwoeste Bosveldse dorpie Louterwater wanneer hy Lilly, 'n vrou uit sy verlede, weer raakloop. Saam met haar gaan hy dan op soek na sy verlore dogtertjie, Clara. Terwyl hy in 'n ondergrondse sel op sy teregstellers wag na sy skuldigbevinding vir sy drostery, vertel hy die storie van die soektog en sy verlede. Die gegewe vind neerslag in 'n meer dimensionele soeke na sin in 'n wêreld waar uiteindelik geen bevryding moontlik is nie, met 'n toepassing op die Bybelse eindtye en Jan Smit se reis as 'n soort hellevaart.

“Don de Ridder” verplaas die Don Quichote-verhaal na eietydse Suid-Afrika. Don de Ridder is bibliotekaris op Lambertsdal en sy geliefde Dulsie word deur sy bose vyand Hieronymus Bodenstein na Johannesburg ontvoer. Op sy gehawende Harley-Davidson, vergesel van sy agterryer Zebalon Mbeki, gaan Don dan op soek na Dulsie. Don raak betrokke in groteske skermutselinge met verteenwoordigers van die Suid-Afrikaanse owerheid, waardeur die skewe rassepolitiek van die land en die absurditeit van die amptenary gesatiriseer word. Waar die verhaal begin as soektog na 'n vrou, word dit later ook 'n universele soeke na die sin van die lewe en na die self, wat voorspelbaar 'n futiele soektog is. In postmoderne styl weet die twee hoofkarakters dat hulle karakters in 'n boek is, maar ontmoet dan juis mense uit die werklike wêreld, soos Etienne Leroux en P.W. Botha. Hierdie roman word in 1990 genomineer vir die Rapportprys.

Pelser word versoek om 'n bydrae te maak vir 'n versamelbundel kortkortverhale en skryf dan 'n trilogie wat in “Kort-kort” gepubliseer is. Dit is die begin van sy kortverhaalbundel “Soveel nagte plotseling”, wat soos 'n novelle gelees kan word aangesien die verhale in mekaar pas en deurentyd by mekaar aansluit. Die verskillende perspektiewe en intertekstuele gesprekke tussen die verskillende verhale sorg vir 'n besonder hegte bundeleenheid. Die titel van die bundel is ontleen aan Uys Krige se vertaling van Paul Éluard se “Le front couvert”, wat Pelser in die verhaal “Ag ja, sug die kondukteur, so lyk die nuwe Suid-Afrika” aanhaal. Die agtergrond vir die verhale is 'n politieke geweldsituasie, afwisselend in die nuwe Suid-Afrika en tydens die beleg van Praag. In die verhale is die liefde en die erotiek telkens ter sprake, met die basiese gegewe 'n man (slegs C genoem) wat tussen twee liefdes staan, sy vrou H in 'n liefdelose huwelik en sy minnares M, tot wie hy hom intellektueel en liggaamlik aangetrokke voel. Daar is verskeie terugkerende motiewe, soos die voël, die bad, prop en skoene en dan die kontras tussen die geweld in Praag en Suid-Afrika, waar Praag as die moeder van alle stede as bron beskou word.

Hy skryf ook die geskiedenis van die Suid-Afrikaanse Buro vir Standaarde, “Standardisation in South Africa”.

Jeugverhale

Wanneer die jeugtydskrif Patrys hom vra om 'n verhaal te skryf, begin hy ook werk lewer vir hierdie mark. Vir Patrys skryf hy 'n atletiekstorie en met hierdie verhaal as basis skryf hy dan die veel langer “Die ander wenpaal”, waarvoor hy die J.P. van der Walt-toekenning vir Letterkunde ontvang. Braam Brink is in standerd agt en verlief op Esté. Bert Geyer is ook in standerd agt en is die skool se sportheld en beste bokser, atleet en rugbyspeler. Bert is jaloers op Braam omdat Esté hom verkies en knou dan vir Braam af. Op 'n dag verloor Braam sy humeur en baklei terug, waarna Bert hom lelik afransel. Op sy eie begin Braam dan oefen om met Bert te kan afreken, maar hy leer eindelik dat die lewe se mooiste oorwinnings sonder geweld behaal word.

In “As pa eendag huis toe kom” is Thys Ackerman in standerd sewe. Sy pa is reeds vir drie jaar weg omdat sy ma sê dat hy oorsee studeer. Thys droom van die dag dat sy pa sal huis toe kom, maar miskien het sy ma nie die volle waarheid vertel nie. Wanneer sy pa wel terugkeer, is dit anders as waarvoor Thys gehoop het. In die proses leer Thys egter vele waardevolle lewenslesse en word hy 'n man.

“Hoor hoe sing die reënboog” word in Engels vertaal as “Hear the rainbow sing” en word ook herdruk. Stephan is 'n belowende pianis wat saam met Lucille en die Jeugorkes in die stadsaal optree. Hy kry egter rumatiekkoors, wat sy gehoor aantas, seker die ergste dinge wat kan gebeur met iemand wat klank sy loopbaan wil maak. Hierdie groot terugslag dwing hom om sy uitkyk op die lewe te verander en hy besef dat die mooiste musiek van binne 'n mens kom en dat selfs die reënboog kan sing.

Pelser skryf ook 'n biografie oor die kwadrupleeg Lane Flane getitel “Reënboog oor die vlakte”. Lane het as matriekseun van die Oos-Vrystaat in 1966 'n besering op die rugbyveld opgedoen wat hom totaal verlam gelaat het. Met feitlik bomenslike vasberadenheid kry hy sy matrieksertifikaat, leer om met 'n stokkie in die mond te tik, behaal sy B.A.-graad met Sielkunde as hoofvak aan die Universiteit van Suid-Afrika en skryf nege boeke en vele tydskrifartikels. In 1988 is Lane Flint getroud.

Vir die jeug vertaal hy 'n aantal boekies wat inligting oor tegniese onderwerpe op verstaanbare wyse aan kinders oordra. Hierdie boekies sluit in “Vuurpyle en ruimtevaart”, “Vroeë vliegtuie” en “Fotografie en film”.

Poësie

Vanaf 1974 verskyn daar gedigte van hom in Tydskrif vir Letterkunde. Sy debuut as digter maak hy met “Uur van die aap”. Die titel verwys na die Egiptiese mitologie en wel Apis die bul, die gewildste van die heilige diere, wat profetiese vermoëns besit. Die bundel is hoofsaaklik gemoeid met 'n apokaliptiese eindtyd, 'n uur van openbaring. Hierin word onder andere die Griekse en Egiptiese mitologie, die Bybel en die Suid-Afrikaanse geskiedenis betrek, waar die gegewe telkens van toepassing gemaak word op die kontemporêre en getransponeer word na die bekende in Suid-Afrika. “Afro-ditto” bevat verse van 'n intellektuele spel met die liefde en die titel verwys dan ook na Afrodite, die Griekse godin van liefde, met “ditto” wat herhaling of dieselfde beteken. Hoogtepunte in hierdie bundel is “Hond in Pompeji” en “Flucht”. Van sy gedigte word in verskeie versamelbundels opgeneem, insluitende “Groot verseboek”, “Die Afrikaanse poësie in 'n duisend en enkele gedigte”, “Poskaarte”, “Digters en digkuns”, “Goudaar”, “Kraaines” en “Die mooiste Afrikaanse liefdesgedigte”.

Publikasies

Fiksie

1971 - Die gekruisigdes

1972 - Engel op die stofpad

1977 - Die ander wenpaal

1978 - As Pa eendag huis toe kom

1979 - Uur van die aap

1980 - Die dood van 'n droster

1983 - Hoor hoe sing die reënboog

1986 - Afro-ditto

1990 - Don de Ridder

1991 - Soveel nagte plotseling

1998 - Reënboog oor die vlakte

Nie-fiksie

1995 - Standardisation in South Africa

Vertalings

1979

• Vuurpyle en ruimtevaart – Kenneth Gatland

• Vroeë vliegtuie – John E. Allen

• Fotografie en film – Jonathan Rutland

Ander verwysings

• Worldcat: http://www.worldcat.org/identities/lccn-no2002-3105/
• Pelser, Chris “Oor eie werk” “Tydskrif vir Letterkunde” Jaargang 33 no. 3, Augustus 1995
• Van Deventer, Susanne “’Nkosi Sikelel’ iAfrika’ en ander voorgeskrewe gedigte” “Tydskrif vir Letterkunde” Jaargang 33 no. 4, November 1995
• Wybenga, Henk en Scheepers, André “Sensuur ontmoedig goeie skrywers” “Die Transvaler” 24 Januarie 1981
• Van Coller, H.P. (red.) “Perspektief en Profiel Deel I” J.L. van Schaik-Uitgewers Pretoria Eerste uitgawe 1998
• Nienaber, P.J., Roodt, P.H. en Snyman, N.J. (samestellers) “Digters en digkuns” Perskor-Uitgewers Kaapstad Vyfde uitgawe Sewende druk 2007
• Kannemeyer, J.C. (red.) “Kraaines” Human & Rousseau Kaapstad en Johannesburg Eerste uitgawe 1988
• Grové, A.P. “Letterkundige sakwoordeboek vir Afrikaans” Nasou Beperk Vyfde uitgawe Eerste druk 1988