Derde Grensoorlog

Die Derde Grensoorlog (1799 - 1803) was die derde in 'n reeks van nege grensoorloë tussen die koloniste van die Kaapkolonie en die Xhosastamme aan die Oosgrens.

Hoewel die grensboere die Zuurveld teen 1798 herbeset het, het baie Xhosastamme in die suidelike deel van die gebied agtergebly, waarvan sommige selfs so ver as Swellendam deurgedring het, deels weens die burgeroorlog tussen die volgelinge van Ndlambe, waarnemende opperhoof van die westelike stamme, en sy neef Gaika, die regmatige opvolger. Vir die regering aan die Kaap was dit onmoontlik om die Xhosas te oorreed om terug te keer na die oorkant van die Groot-Visrivier. Veediefstal en die indiensneming van Xhosa bediendes het, soos in die aanloop tot die Tweede Grensoorlog, die spanning laat opbou. In Januarie 1799 ontstaan 'n tweede opstand onder die burgers van Graaff-Reinet. Dit gee aanleiding tot die Derde Grensoorlog.

In Maart 1799 stuur die regering van die eerste Britse besetting van die Kaap 'n aantal Britse soldate onder aanvoering van genl. T.P. Vandeleur om die Graaff-Reinetse opstand te onderdruk. Dit was skaars teen April 1799 gedaan, of 'n groep ontevrede Khoi kom in opstand. Die Xhosas sluit hulle by die opstandelinge aan en saam val hulle grensplase aan. Teen Julie 1799 het hulle so ver as Oudtshoorn gevorder. Op pad terug na Algoabaai val 'n Gunukwebe-stam, wat bang was hulle sou uit die Zuurveld gedryf word, genl. Vandeleur se soldate aan. Kommando's van Swellendam en Graaff-Reinet word op die been gebring 'n reeks gewapende botsings volg. Die regering was bevrees 'n volskaalse Khoi-opstand kon uitbreek en sluit daarom vrede en laat die Xhosas toe om die Zuurveld aan te bly.

'n Verder opstand op Graaff-Reinet in 1801 lei egter tot verdere Khoi-drostery. Plase is in groot getalle verlaat en die Khoi-groepe onder aanvoering van Klaas Stuurman, Hans Trompetter en Boesak voer wydverspreide strooptogte uit. Al het verskeie kommando's opgeruk, waaronder 'n Swellendamse kommando onder leiding van komm. Tjaart van der Walt, wat sneuwel in Junie 1802, het hulle geen blywende oplossing teweeg gebring nie. Selfs 'n groot kommando wat uit die distrikte Graaff-Reinet, Swellendam en Stellenbosch byeengebring is, kon nie werklik hond haaraf maak nie. Kort voor die Britse regering die Kaap aan die Bataafse Republiek oorhandig het, is 'n onbeslissende vrede gereël in Februarie 1803. Die Bataafse owerheid het probeer om die Khoi te paai, maar kon nie die Xhosa tussen 1803 en 1806 oorreed om die Zuurveld te verlaat nie.

Sien ook

• Kaapse grensoorloë
• Lys van forte in die Oos-Kaap

Bronne

• Potgieter, D.J. (ed). 1972. Standard Encyclopaedia of Southern Africa. Cape Town: Nasionale Opvoedkundige Uitgewery (Nasou).