Doornbult-konsentrasiekamp
In Augustus 1901, tydens die Anglo-Boereoorlog wat van 1899 tot 1902 plaasgevind het, is ʼn nuwe permanente Britse vlugtelingkamp by die Oranjerivierstasie beplan. Die eerste terrein was in ʼn holte sonder dreinering en die nuwe kamp moes verder suid, weg van die stasie en rivier af opgerig word. Dit moes inderhaas gebeur voor die Britse Dameskomitee se beplande besoek teen einde Augustus. Met die aankoms van die Dameskomitee op 29 Augustus 1901, was reeds meer as 1 300 blankes en ʼn groot getal swartes in die kamp gehuisves.
Doornbult-konsentrasiekamp was die enigste kamp waar swart kindersterftes saam met die blanke sterftes aangeteken is en waar die name van sekere individue aan grafte gekoppel kon word.
Die Oranjerivierstasie
wysig
Die Oranjeriviertreinstasie is op 12 November 1884 geopen en die treinbrug oor die Oranjerivier is laat in 1885 voltooi. Die granietblokhuis met verskeie kanonskanse op die omringende koppies dui op die belangrikheid van die lewenslyn oor die Oranjerivier. Die pilare van die eertydse brug is steeds sigbaar langs die nuwe dubbelspoorbrug wat in die 1960’s gebou is.
Die Oranjerivierstasie was vir die Britse leër van groot strategiese belang tydens die Anglo-Boereoorlog van 1899-1902. Nadat die Boerekommando’s versuim het om dié belangrike brug oor die Oranjerivier in die eerste fase van die oorlog op te blaas, is dit gou deur ʼn afdeling Britse troepe met stellings in die omringende koppe versterk. Dit was ook die hoof militêre hospitaal vir die Britte op pad na Kaapstad en sowat 400 pasiënte kon daar versorg word.
Die Oranjerivierstasie en treinbrug was die belangrikste lewenslyn vir die Britse troepe in die Vrystaat en Transvaal en voorraad van meer as 24 ton is daar vir verspreiding geberg. Dit het ook gedien as versamelplek vir troepe met getalle wat deur die loop van die oorlog tussen 14 000 en 24 000 gewissel het.
Die begraafplaas
wysigTussen Augustus en Oktober 1901 het epidemies landwyd in al die kampe ʼn hoogtepunt bereik, met meer as 8 600 sterftes wat in hierdie drie maande aangeteken is. In Doornbult is 79 sterftes in Oktober aangeteken.
Grafte is gemerk met merkers wat uit plat wit blikkies gemaak is, waarop nommers geverf is. Klipmerkers is ook soms gebruik en selfs ʼn paar leiklipgrafstene is aangetref. Die vrouens het die begraafplaas met klippaadjies uitgelê en ysterkliprante om die grafte gepak.
Volgens Britse rekords het altesaam 207 inwoners in die kamp gesterf, hoewel daar meer as 300 grafte op Doornbult is. Voor Augustus 1901 en ná Mei 1902 is geen rekord gehou nie. Baie jong kinders, asook doodgebore babas, is gewoonlik nie aangeteken nie. Rekords bevestig dat swart kinders ook in die begraafplaas begrawe is, en ook soms meer as een kind in een graf.
Ontdekking van Doornbult
wysig
In 1996 het die nuwe eienaar van die plaas Doornbult ʼn merkwaardige ontdekking langs die oewer van die Oranjerivier naby Hopetown in die Noord-Kaap gemaak. Op pad met sy vee na ʼn watergat het hy op ʼn stuk veld afgekom wat met geroeste blikke, glasskerwe en porseleinstukkies bestrooi was. Niemand in die omgewing kon die oorsprong van die artefakte in die veld bevestig nie. Saam met sy vrou het hulle na weke se verkenning vermoed dat dit inderdaad dalk ʼn ou konsentrasiekampterrein was.
Die eerste bevestiging van hulle vermoede was ʼn ou foto in die Kaapse Argief van ʼn groepie verpleegsters in ʼn konsentrasiekamphospitaal. Toe hulle die foto met die terrein vergelyk, het die rante agter die tente op die foto presies ooreengestem met dié op hulle plaas. Hulle vermoede dat hulle bykans 100 jaar later op die oorblyfsels van die eertydse Oranjerivier-konsentrasiekamp, oftewel Doornbult-konsentrasiekamp, afgekom het, is onteenseglik bevestig.
Die Erfenisstigting (ES) het in Junie 2005 ’n huurooreenkoms vir ’n tydperk van nege jaar en elf maande met die eienaars aangegaan. Die ooreenkoms is in Oktober 2012 hernu vir ’n verdere tydperk van 9 jaar en 11 maande. Ingevolge beide huurooreenkomste is die ES verantwoordelik vir enige skakeling met bewaringsowerhede rakende enige bewaringsake wat met die konsentrasiekampterrein en/of begraafplaas verband hou.
Die ES het aanvanklik ’n projek geloods om alle artefakte wat die eienaars reeds in die veld opgetel het, te registreer en te dokumenteer. In 2007 het die ES in samewerking met Unisa ’n argeologiese opgrawingsprojek op die terrein gekoördineer; in 2009 ʼn aansoek by die Suid-Afrikaanse Erfenishulpbronagentskap (SAEHA) ingedien vir die verklaring van die terrein as ’n nasionale Graad 1-terrein en in 2013 ’n besoekersentrum op die terrein opgerig.
Sien ook
wysigBronne
wysig- Erfenisstigting, 2016. ES en Stand van Groot Trek verwante erfenishulpbronne. Pretoria