Rondewurms

Rondewurms of draadwurms (Nematoda) is 'n groot groep ('n filum) van wurms wat algemeen en wydverspreid voorkom. Meer as 25 000 spesies is al beskryf. Nematologie is die wetenskap wat rondewurms bestudeer. Die term "Nematoda" kom uit Grieks en beteken “draadagtig”. Sommige rondewurms kan tot 8 meter lank word, maar die meeste is so klein dat hulle nie met die blote oog sigbaar is nie. Hulle is dan hoogstens 1 mm lank en baie dun. Per 1 m² grond kan daar tot 'n miljoen rondewurms lewe. Hulle kom inderdaad orals voor, en kan meer as 'n kilometer onder die aardoppervlak aangetref word. Indiwidue van sekere spesies kan ook vir baie duisende jare in 'n rustoestand in ysgrond oorleef.

Rondewurms
'n Rondewurm wat sojabone aantas (met eier).
Wetenskaplike klassifikasie
Koninkryk:	Animalia
Filum:	Nematoda Rudolphi, 1808
Klas (biologie)
Adenophorea    Subklas Enoplia    Subklas Chromadoria Secernentea    Subklas Rhabditia    Subklas Spiruria    Subklas Diplogasteria

Biotope en voedsel

Rondewurms lewe hoofsaaklik in water, maar baie spesies voer 'n parasitiese bestaan in diere en plante en kan ook in klam grond, plantvloeistof en in ontbindende plant- en diermateriaal lewe. As parasiete kan die Nematoda groot skade aan landbougewasse aanrig en miljoene geïnfekteerde mense geweldig laat ly. Die belang van die vrylewende spesies van die Nematoda is nog nie bo alle twyfel vasgestel nie, maar indien hul getalle enige aanduiding verskaf, is die rondewurms wel van groot belang – miljoene mikroskopiese klein rondewurms wat bakterieë en organiese afvalstowwe verslind, wemel in elke vierkante meter grond en modder.

Verskeie rondewurms lewe in die grond in dooie organiese materiaal. Ander spesies lewe as parasiete in plante of in die dermkanaal van soogdiere. 'n Voorbeeld hiervan is die haarwurm wat bloedarmoede, kwakkeel, lusteloosheid en selfs die dood by herkouers soos skape en bokke veroorsaak. Sommige spesies word ook losgelaat as natuurlike vyande van plaaginsekte of naakslakke.

Liggaamsbou

Rondewurms word in groot getalle in varswater, seewater en op land aangetref. Hoewel die verskillende spesies se milieu so verskil, is die liggaamsbou van alle verteenwoordigers van hierdie klas bykans dieselfde. Die Nematoda se liggaam het gewoonlik geen uitwendige uitsteeksels nie en is silindries in deursnee. Die liggaamswand bestaan uit drie lae: 'n epidermis, wat 'n taai kutikula afskei, 'n spierlaag en die dermepiteel.

Die spiere in die liggaamswand veroorsaak golfbewegings wat voortbeweging moontlik maak. Die inwendige bou van die rondewurm is baie eenvoudig. Die dermkanaal bestaan uit 'n eenvoudige buis. Die wurm neem deur sy mondopening voedsel in en die voedsel word deur die dier se derm verteer as die voedsel nie reeds deur die dier se gasheer verteer is nie. Onverteerbare voedselafvalstowwe word by die wurm se anus uitgeskei.

Die rondewurm het geen spesiale asemhalingstelsel nie. Die dier haal waarskynlik asem deur sy liggaam of dermwand. Spesiale klieragtige selle, wat die renette genoem word, is vir die dier se waterbalans verantwoordelik. Koolstofbeweging in die rondewurm se liggaam word deur middel van spierbeweging moontlik gemaak. Die senustelsel bestaan uit 'n ring senuselle wat agter die mondopening geleë is, met senuvesels wat hiervandaan langs die buik en rug van die liggaam loop. Ook in die anusstreek is daar 'n groep senuselle. In die geval van 'n vrylewende rondewurm, neem sintuie die vorm van papille en borsels aan waarmee meganiese en chemiese prikkels waargeneem kan word. Parasitiese rondewurms het eensellige kliertjies vir hierdie doel. Hierdie kliertjies is aan die agterkant van die liggaam geleë en mond na buite uit.

Voortplanting

Die voortplanting van rondewurms is altyd gameties en die diere is gewoonlik eenslagtig. Die vroulike geslagsorgaan bestaan uit twee buise met een gemeenskaplike opening, wat die vagina genoem word. Die manlike geslagstelsel bestaan uit 'n gekronkelde testis, 'n geslagsbuis wat in die anus uitmond en ook vir die vervoer van die sperm verantwoordelik is. Hier word penisspikulas aangetref wat verantwoordelik is vir vashegting aan die wyfie se genitale porie tydens paring. Die eiers word in die wyfie se liggaam bevrug en elk word deur 'n taai dop omhul. 'n Wyfierondewurm kan tot 200 000 eiers per dag lê.

Indeling en lewensloop

Die rondewurms (klas Nematoda) behoort tot die phylum Aschelminthes (rondewurms). Rondewurms word verder in twee subklasse verdeel: Anenophorea en Secernentea. Die belangrikste ordes van die subklas Adenophorea is die Enoplida en die Dorylaimida. Die Enoptida is vleisetende diere. Parasitiese rondewurms wat in die mens se liggaam aangetref word, val hieronder. Een hiervan is die Trichinella spiralis, wat triginose veroorsaak. Hierdie parasiet beland in die liggaam deur middel van besmette varkvleis wat nie genoeg gekook is nie. In die dermkanaal kan die diertjie geweldig vinnig voortplant en binne enkele weke sowat 1 500 larwes produseer. Die larwes kan deur middel van die limf- en bloedvate uiteindelik in die spierweefsel beland.

As gevolg van die streng keuring van vleis in Suid-Afrika, is die siekte hier baie seldsaam. 'n Verteenwoordiger van die Dorylaimida is die genus Trichodorus. Hierdie wurms kan ernstige virussiektes in plante veroorsaak en derduisende rande se skade in landbougebiede aanrig. Onder die orde Strongylida is daar twee verteenwoordigers wat vir die mens baie lyding kan veroorsaak, naamlik Ancyclostoma duodenale en Necator americanus. Die volwasse diere van hierdie orde lewe veral in die mens se enkelderm en kan 8 tot 18 mm lank word.

'n Dier se eiers verlaat die gasheer se liggaam deur die uitskeidingsorgane en kan in die grond tot larwes ontwikkel. Mense kan met hierdie parasiet besmet raak as hulle in gebiede waar hierdie wurm voorkom, kaalvoet op gras loop. Die parasiet dring die mens se liggaam deur die vel binne, beweeg dan met die bloedvate na die longe, waar dit deur die wand boor en deur middel van die lugweë in die derm beland. Die parasiet sny met sy skerp mondplate deur die gasheer se bloedvate en kan so baie bloedverlies veroorsaak.

Bronnelys

• Wêreldspektrum, 1982, ISBN 0-908409-45-1 band

Eksterne skakels

• Wikispecies het meer inligting verwant aan Rondewurms
• (en) "Nematode". Encyclopædia Britannica. Besoek op 27 Augustus 2019.