Diplopoda
Hoewel duisendpote (klas Diplopoda) bekend is vir hulle groot aantal pote, het die langste duisendpoot slegs 200 paar pote, terwyl die meeste spesies van hierdie klas nog minder pote het. Die kleinste spesie van die duisendpote is slegs 2 mm lank, terwyl die langste duisendpoot sowat 300 mm lank kan word.
| Duisendpoot | |
|---|---|
| |
| 'n Verskeidenheid duisendpote (nie volgens skaal) | |
| Wetenskaplike klassifikasie | |
| Koninkryk: | |
| Filum: | |
| Subfilum: | |
| Klas: | Diplopoda
|
Duisendpote en honderdpote (Chilopoda) is voorheen saam in die klas Myriapoda geklassifiseer. Al wat hierdie twee diere egter gemeen het, is die feit dat albei wurmagtig is en baie pote het. Die duisendpote en honderdpote word tans in twee afsonderlike klasse, die Diplopoda en die Chilopoda geklassifiseer. Hierdie klasse behoort albei tot die phylum Arthropoda.
Bou
wysigDie duisendpoot (Diplopoda) se liggaam bestaan uit 'n kop en 'n romp. 'n Tipiese kenmerk van hierdie diertjie is dat sy rompsegmente twee-twee aanmekaar vergroei is om dubbelsegmente te vorm. As gevolg hiervan het elke dubbelsegment twee paar pote (Diplopoda beteken "dubbelpotiges"). Die duisendpoot het geen pote aan sy kop nie, maar wel 'n paar gelede voelers en soms ook aan weerskante van sy kop groepies enkelvoudige oë. Die voorste mondledemate is tot sterk kake (mandibels) ontwikkel. Die eerste rompsegment dra geen pote nie, die tweede tot vierde segmente dra slegs een paar pote en die dubbelsegmente dra almal twee paar pote. Aan die einde van die liggaam is daar drie klepagtige aanhangsels wat oopgaan as die dier afvalstowwe uitskei. Net soos in die geval van insekte (klas Insecta) haal die duisendpoot deur trageë asem. Die dier het 'n baie eenvoudige bloedvat- en senustelsel.
Die duisendpoot se hart bestaan uit 'n buis aan die rugkant van die dier se liggaam. Die bloed word deur middel van klein slagaartjies na die verskillende segmente van sy liggaam gevoer. Nadat die bloed die suurstof in die weefsel afgegee het, beweeg dit deur openinge aan die kant van hierdie buis weer terug.
In elke segment is daar twee paar senuknope wat in die dier se liggaam soos 'n touleer met mekaar verbind is. Die duisendpoot se voortplantingsorgane mond uit in die voorste deel van sy liggaam. Die mannetjie bevrug die wyfie met spesiaal gevormde bevrugtingspote. Die larwes wat uit die eiers broei, is in die begin baie klein, maar met elke vervelling vermeerder die diertjies se segmente.
Die meeste duisendpote is planteters en hulle kan onder bepaalde omstandighede ook groot skade aan landbougewasse aanrig. Die dier se harde uitwendige skelet beskerm hom teen sy natuurlike vyande. Daarbenewens kan die diertjie ook chemiese beskermingsmiddels uit gifkliertjies aan albei kante van sy liggaam afskei. Sodra die duisendpoot aangeraak word, spuit die gif uit die klierporieë en sommige soorte rol hulself vinnig op. Sekere tropiese duisendpote kan die gif meer as 'n meter ver spuit. Hierdie giftige duisendpote se kleur is dikwels opvallend.
Indeling
wysigDie Diplopoda kan in twee ordes, die Pselaphognatha en die Chilognatha, verdeel word. Eersgenoemde is klein diertjies wat sowat 2 tot 3 mm groot word met sagte liggaampies omdat hulle uitwendige skelet geen kalk bevat nie. Die Chilognatha het almal 'n harde uitwendige skelet. Hierdie orde word in twee subordes, die Opisthandria en die Proterandria, verdeel. Die algemeenste soort van die suborde Opisthandria is die oprolIer (Glomeris marginata), wat in bosse tussen blare op die grond aangetref word. Hy behoort tot die familie van die Glomeridae. Verteenwoordigers van die familie van die Sphaerotheriidae is baie groter en kom in suidelike Afrika en in die Indo-Australiese gebied voor.
Die Proterandria word in drie familiegroepe onderverdeel, naamlik die Polydesmida, die Julida en die Nematophora. Die Polydesmida kan nie sien nie en het meestal ongeveer twintig liggaamsegmente. Aan die agterkant van elke dubbelsegment is daar 'n uitgroeiing waarin die gifklier uitmond. Hulle gee 'n baie giftige blousuur af. Polydesmus complanatus kom algemeen in Wes-Europa voor, veral onder klippe en ou stukke hout. Platyrrhacus-soorte kom in die trope voor.
Die ware duisendpote (familie Julida) kan tot 70 liggaamsegmente hê (dus 140 pote aan elke kant). Hierdie diertjies skei 'n gevaarlike stof af wat ernstige velirritasie by die mens kan veroorsaak en vir klein diertjies selfs dodelik is. Die Cylindroiulus iondinensis, wat 18 tot 37 mm lank is, word veral in onbeboste gebiede van Europa aangetref en kan skade aan landbougewasse aanrig.
Schizophyllum sabulosum het twee geel strepe oor die rug en word veral op struike in Wes-Europa aangetref. Die Graphidostreptus kom meer in die trope voor.
Die Nematophora het spinkliere wat deur spintepels na buite uitmond. Die mannetjie maak 'n spinsel met hierdie kliere om sy spermatofore netjies te verpak. Die wyfie neem hierdie pakkies in haar liggaam op sodat haar eiers daarmee bevrug kan word.
Bronnelys
wysig- Wêreldspektrum, Vol. 5, 159-160, ISBN 0 908409 46 X
Eksterne skakels
wysig
Wikimedia Commons het meer media in die kategorie Diplopoda.
