Hoërskool Eaglesvale

Die Hoërskool Eaglesvale is 'n hoërskool in Harare, Zimbabwe. Dit het sy ontstaan gehad as Bothashof, 'n Afrikaansmedium-skool met noue Suid-Afrikaanse bande in die destydse Suid-Rhodesië en later Rhodesië. Dit het aan die einde van die koloniale tydeperk Engelsmedium geword en eindelik ook vir 'n kort rukkie in die onafhanklike Zimbabwe as sodanig bestaan. Die voertaal is verander omdat die Afrikaanse gemeenskap in dié land so verminder het dat die skool hernoem is na Eaglesvale en "'n ware Zimbabwiese skool" geword het. Die hoër- en laerskole Eaglesvale deel 'n perseel.

Hoërskool Eaglesvale
Leuse	Diens
Gestig	30 Januarie 1911
Tipe	Privaat skool, koëd
Hoof	Dennis Anderson
Stigter	Ds. A.J. Botha Ds. J.N. Geldenhuys
Leerlinge	513 (2015)
Medium	Engels
Adres	147 Glen Eagles Road, Southerton
Stad	Harare
Land	Zimbabwe
Kleure	Groen, Maroen (Akademiese / Eerste span / Diens-honneurs)
Webblad	www.eaglesvale.ac.zw

Daar is meer as 500 leerlinge in die hoërskool. Studente, alumni en personeel van Eaglesvale noem hul skool "Vale".

Stigting

Omstreeks 1910 het ds. A.J. Botha van die NG gemeente Bulawayo met 'n fiets gery na 'n siek weduwee wat op 'n plaas saam met sy twee dogters gewoon het. Die vrou is later oorlede en haar twee dogters wees gelaat. Dié twee is toe versorg deur Ndebele-dorpenaars. Die NG Kerk stig toe 'n weeshuis in Rhodesstraat, Bulawayo, om na dié kinders om te sien. Later het ene mev. Basson haar twee seuns na die weeshuis gebring omdat haar man, soos bogenoemde weduwee, aan swartkoors beswyk het. 'n Klein skooltjie is op die kerkgrond opgerig om dié kinders te onderrig en dit het op 30 Januarie 1911 geopen. Die skool was nie tot wese en armlastige kinders beperk nie, en dit het mettertyd 65 leerlinge gehuisves.

Eerste verhuising

Losieshuis, Daisyfield.

Ds. J.N. Geldenhuys, eertydse leraar van die NG gemeente Bulawayo, het die hoeksteen van die eerste hoofgebou, naby Gweru, op 14 Augustus 1914 gelê.

Die kerk op Daisyfield.

Enkele jare later is daar besluit om die skool na 'n plek te verskuif waar die kinders ook plaasopleiding kon kry. Daar is gevoel dat dit goedkoper sou wees om die skool op die platteland te bedryf omdat groente verbou kon word vir voedsel, koeie vir hul melk aangehou kon word en dit ander voordele sou inhou. So koop die NG Kerk 'n plaas aan die hoofspoorlyn na Salisbury. Die skool was 118 km van Bulawayo en 54 km van Gwelo en dus redelik afgeleë. Op 15 Augustus 1914 is die hoeksteen van die eerste en hoofgebou op die nuwe perseel deur ds. J.N. Geldenhuys gelê.

Onderrig het op 20 Januarie 1915 begin. Hoewel die skool hom aanvanklik op wese toegespits het, het dit uitgebrei sodat ouers uit Suid-Rhodesië sowel as Noord-Rhodesië (Zambië) hulle kinders na die koshuis gestuur het. Die kinders is opgevoed in 'n Christelike atmosfeer, is in Afrikaans onderrig en praktiese opleiding gebied om hulle in staat te stel om makliker werk te kry nadat hulle die "Pionierskool", soos dit bekendgestaan het, verlaat het. Die meisies het, buiten in die gewone vakke, ook onderrig ontvang in huishoudkunde en kleremakery, terwyl die seuns landbou, stoffering, skoenmakery en skrynwerk geleer het. Die skool het ontluik in 'n klein dorpie met sy eie aantreklike kerk, hospitaal, werkswinkels, skoolkoshuis, personeelkwartier en plaasgeboue. Daar was 'n eie wassery asook 'n kragopwekker, 'n kudde frieslandbeeste, en hulle het selfs hul eie seep vervaardig. Vir ontspanning was daar rugbyvelde, vier tennisbane en 'n tenni-quoit-baan. Teen 1936 het die skool reeds 271 leerlinge gehad.

Laaste verhuising

Die vernaamste rede vir die skool se verhuising was omdat dit so afgesonder was. Daar is gevoel die leerlinge en personeel loop sosiale, kulturele en opvoedkundige geleenthede mis. Hoë vervoerkoste was ook 'n probleem en as iemand dringende mediese hulp gekort het, moes hulle die meer as 50 km na Gwelo of die amper 120 km na Bulawayo aflê. Boonop was die plaas se grond nie besonder vrugbaar nie sodat genoeg produkte nie verbou kon word nie en water was ook skaars. Soms was daar nie eens genoeg vir huislike gebruik nie, laat staan nog die landboubedrywighede.

Die skool besluit toe om na Salisbury te verhuis omdat dit die hoofstad van die kolonie was en meer sentraal geleë was ten opsigte van die hele land. Daar was meer werksgeleenthede in Salisbury en leerlinge wat werk gekry het in die groot, onpersoonlike stad, kon in die skool aanbly tot hulle nesgeskop het en by die snelbewegende, moderne stadslewe aangepas het.

Bothashof aangekoop

Eerw. A.J. Botha, na wie Bothashof genoem is.

In 1944 is die plaas Bothashof aangekoop vir die bedrag van £18 000 en die bouwerk begin die jaar daarop. Die laaste skooldag op Daisyfield was op Vrydag 27 Augustus 1948. Om 'n hele kosskool 320 km te verskuif, was geen geringe taak nie. Bokwaens het die meubels en kiste na die stasie gebring, waar dit op die trein gelaai is. Aan die begin was Bothashof allermins 'n huislike woonplek. Die geboue was half voltooi en die boumateriaal is daarin geberg. Daar was geen lopende water vir sanitasie nie, geen kookgeriewe nie en die vloere en vensters was vuil. Boonop het die vragmotor met lewensnoodsaaklike voedsel nie opgedaag nie.

In die skool se jaarblad van 1949 (weens die verhuising was daar nie 'n jaarblad in 1948 nie) staan dié verslag oor die vroeë omstandighede: "In 'n atmosfeer van stof, sement en klippe het die vestiging hier begin … dit was glad nie maklik om alles op hul korrekte plek te sit nie … elke huishoudinggesin moes in een van die slaapsale intrek, wat nog sonder deure of gordyne was. Van 'n bad was daar nie sprake nie. Ons was afhanklik van water van 'n buitekraan ver in die velde wat 'n stadige en onderbroke straaltjie gelewer het. Die stoof was nie aan ons beskikbaar nie en ons vroue moes sukkel om etes te berei. Weense worsies het prominent op die spyskaart voorgekom. Was dit moeilike tye? Nee, want ons het met geesdrif gewerk. Omdat ons saam met die plek grootgeword het, geniet ons dit vandag baie en waardeer ons die geriewe meer as die nuweling wat al dié luuksheid betree."

Amptelike opening

Bothashof is amptelik geopen in 1949 met mnr. D.H. Davel as skoolhoof. Die seunskoshuis van die huidige Eaglesvale School is na hom genoem. In daardie jaar het seuns sowel as dogters gehelp om die sportvelde aan te lê op velde wat nog nooit geploeg was nie. 'n Rugbyveld, 'n atletiekbaan, vier netbalbane en 6 dwergtennisbane is aangelê. Die seuns het rugby teen omliggende skole gespeel en 'n begin is vir hulle gemaak met krieket en bofbal. Die dogters het meegeding in netbal en al die leerlinge het in die destydse swembad geswem en gewens vir 'n grotere. 'n Tuinklub is begin en ook die Rhodesiese Voortrekkers wat na Pretoria gereis het vir die inwyding van die Voortrekkermonument in Desember 1949.

Ondanks die aanvanklike uitdagings het Bothashof gefloreer en aantreklike onderrig- en koshuisgeriewe gebied aan amper 300 kinders asook huisvesting aan amper alle personeellede. By Salisbury het die skool gegroei en kort voor lank sy kapasiteit van 450 leerlinge bereik.

Die Rhodesiese regering het die skool spesiale toestemming gegee om die leerplan van die Suid-Afrikaanse nasionale onderwysdepartement in Engels te gebruik (dis nie bekend wanneer Afrikaans aan die skool uitgefaseer is nie). Dié leerplan het gelei tot die matriekeksamen wat dit vir kandidate met matrikulasievrystelling moontlik gemaak het om aan Suid-Afrikaanse universiteite te gaan studeer. Dit het beteken Bothashof was afhanklik van onderwysers wat hulle aan Suid-Afrikaanse instellings bekwaam het.

Zimbabwiese onafhanklikheid

Met die voortslepende vryheidstryd in Rhodesië en die gedurige verhuising van Afrikaanssprekendes terug na die Republiek van Suid-Afrika het die skool se leerlingtal veral van 1979 af kwaai afgeneem en dit het ook ál moeiliker geraak om onderwysers uit Suid-Afrika te werf. Die vakkeuse moes ingeperk word en selfs vir verpligte vakke was dit moeilik om bekwame onderwysers te kry. Einde 1981 het dit duidelik geword dat die Senior Sertifikaat nie meer aangebied sou kon word nie en die laerskoolafdeling het ook in gedrang gekom met net 76 leerlinge van gr. 1 tot gr. 7. Die hoërskoolafdeling is daarom begin 1982 gesluit, maar in daardie jaar neem die laerskoolinders skielik toe tot 170 en so ontstaan 'n dringende behoefte om die hoërskoolafdeling te heropen.

Nuwe lewe

Ten einde die onderwysertekort te bowe te kom, is daar besluit om die AEB-leerplan in te voer in ooreenstemming met ander Zimbabwiese privaat skole en so heropen die skool in 1983 met geriewe tot en met Vorm III. Namate die Vorm III-klas jaar ná jaar gevorder het, is die vorms verhoog totdat die "A Levels" in 1986 ingevoer is. Toe die skool 'n ware Zimbabwiese privaat skool word, het die leerlingtalle skerp toegeneem sodat die skool reuse-kapitaalbesteding moes aangaan om 30 voorafvervaardigde klaskamers aan te skaf, laboratoriums in te rig, kunsklaskamers, biblioteke ens. Die koshuisgeriewe is vermeerder en 'n vloot busse is aangeskaf om sowat 480 leerlinge daagliks na en van die skool te bring. Van 1911 het die NG Kerk al die geld voorsien vir die skool se uitbreiding tot die instelling wat dit vandag is.

Einde van 'n era

In 1985 is die skool se naam van Bothashof na Eaglesvale verander in ooreenstemming met die instelling se geheel en al nuwe aard wat voorsiening gemaak het vir alle sektore van die samelewing, hoewel die grondbeginsel van Christelike onderwys onveranderd gebly het en die leuse, in 'n land waarin byna geen Afrikaans gepraat word nie, "Diens" gebly het.

Bronne

• Olivier, S.P. 1945. Ons Kerk in Rhodesië. Bulawayo: Ring van Bulawayo.
• Eaglesvale.co.zw/Bothashof^{[dooie skakel]}

Eksterne skakels

• Eaglesvale webblad
• Eaglesvale op die ATS webblad
• "Help ons bou", die geskiedenis van Daisyfield.