Fontein

'n Fontein (uit die Latynse "fons" (genitief "fontis"), 'n bron) is 'n stuk argitektuur wat water in 'n wasbak gooi of dit in die lug spuit om drinkwater te voorsien en/of vir 'n dekoratiewe of dramatiese effek.

(Middel) Jet d'eau, (Genève, Switserland) Kloksgewys van regs bo (1) Fontana di Trevi (Rome) (2) Place de la Concorde (Parys) (3) Fontein in die tuin van Versailles (Versailles) (4) ) Die Honderd Fonteine, Villa d'Este (Tivoli, Italië) (5) Fuente de los Leones, (Die Alhambra, Granada) (6) Fontein in die Sint Pietersplein (Rome) (7) Simson en die leeuwefontein (Peterhof, St. Petersburg, Rusland) (8) Dubai Fountain (Dubai)

Fonteine was oorspronklik suiwer funksioneel, verbind met waterbronne of akwadukte en word gebruik om drinkwater en water vir bad en was aan die inwoners van stede, dorpe en dorpies te voorsien. Tot die laat 19de eeu het die meeste fonteine met swaartekrag gewerk, en was 'n waterbron hoër as die fontein, soos 'n reservoir of akwaduk, nodig om die water te laat vloei of in die lug te laat spuit.

Benewens die verskaffing van drinkwater, is fonteine gebruik as versiering en as pluim in die hoed van hul bouers. Romeinse fonteine was versier met brons- of klipmaskers van diere of helde. In die Middeleeue het Moorse en Moslem-tuinontwerpers fonteine gebruik om miniatuurweergawes van die paradyslike tuine te skep. Koning Louis XIV van Frankryk het fonteine in die tuine van Versailles gebruik om sy mag oor die natuur te illustreer. Die barok dekoratiewe fonteine van Rome in die 17de en 18de eeu verheerlik die pous wat hulle gebou het.

Teen die einde van die 19de eeu, toe binnenshuise loodgieterswerk die belangrikste bron van drinkwater geword het, het stedelike fonteine suiwer dekoratief geword. Meganiese pompe het swaartekrag vervang en het dit moontlik gemaak om water vir die fonteine te herwin en dit hoog in die lug in te spuit. Die Jet d'Eau in Genève-meer, wat in 1951 gebou is, skiet 140 meter (460 vt) water 140 meter (460 vt) die lug in op. Die hoogste fontein ter wêreld is King Fahd's Fountain in Jeddah, Saoedi-Arabië, wat 260 meter (850 vt) bo die Rooi See opskiet.

Fonteine word vandag gebruik om stadsparke en pleine te versier; om individue of gebeure te vereer; vir ontspanning en vir vermaak. Met 'n plaspoel of spuitbad kan inwoners in die somer binnekom, nat word en afkoel. Die musikale fontein kombineer bewegende straalwater, gekleurde ligte en opgeneemde musiek, wat deur 'n rekenaar beheer word, vir dramatiese effek. Fonteine kan self ook musiekinstrumente wees wat gespeel word deur een of meer van hul waterstralers. Drinkfonteine sorg vir skoon drinkwater in openbare geboue, parke en openbare ruimtes.

Musikale fonteine

Musikale fonteine skep 'n teatrale skouspel met musiek, lig en water, wat meestal gebruik maak van 'n verskeidenheid programmeerbare tuitjies en waterstralers wat deur 'n rekenaar beheer word.

Musikale fonteine is die eerste keer in die 1ste eeu nC deur die Griekse wetenskaplike en ingenieur Hero van Alexandrië beskryf in sy boek Pneumatika. Hero het tekeninge beskryf en voorsien van ''n voël wat deur vloeiende water fluit', ''n trompet geklink deur vloeiend water' en 'voëls wat afwisselend sing en stilbly deur vloeiende water'. In die beskrywings van Hero het water lug deur musiekinstrumente gedruk om geluide te maak. Dit is nie bekend of Hero skaalmodelle van enige van sy ontwerpe gemaak het nie.

Louis XIV het die idee van die moderne musikale fontein geskep deur vertonings in die Tuine van Versailles aan te bied. Hy het musiek en vuurwerke gebruik om die fonteinwater te vergesel.

Sommige van die bekendste musikale fonteine ter wêreld vandag is in die Bellagio Hotel & Casino in Las Vegas, (2009); die Dubai-fontein in die Verenigde Arabiese Emirate; die World of Color in Disney California Adventure Park (2010) en Aquanura in die Efteling in Nederland (2012).

• 
  Die orrelfontein in die Villa d'Este, Tivoli (1550–1572)
• 
  Die Château d'eau en plaza van die universele tentoonstelling in Parys van 1900. Die fonteine is snags met verskillende kleure verlig.
• 
  Die musikale fontein van die Bellagio Hotel & Casino in Las Vegas, met draaiende spuitpunte om die waterpatrone te wissel, wat deur rekenaars beheer word en gepaard gaan met musiek (1998)
• 
  Fontein in Dubai in die Verenigde Arabiese Emirate (2009) kan 150 meter water in die lug skiet, of rekenaargechoreografeerde water aan musiek voorlê
• 
  Multimedia Fountain Kangwon Land word beskou as die grootste musikale fontein in Asië.

Spatfonteine

Die Spatfontein in Krasnodar, Rusland.

Die magiese fontein in Montjuic, Spanje.

'n Spatfontein of badfontein is bedoel vir mense om op warm somersdae af te koel. Daar word ook na hierdie fonteine as interaktiewe fonteine verwys. Hierdie fonteine is ontwerp om maklike toegang te gee, bestaan uit glybestande oppervlakke. Hierdie spatpoele is gewoonlik in openbare swembaddens, openbare parke of openbare speelgronde geleë. In sommige spatfonteine, soos Dundas-plein in Toronto, Kanada, word die water deur sonenergie wat deur die spesiale donkerkleurige granietblaaie opgewek word, verhit.

Drinkfontein

'n Waterfontein of drinkfontein is ontwerp om drinkwater te voorsien en het 'n wasbak met voortdurend lopende water of 'n kraan. Die drinker buig af na die waterstroom en sluk water direk uit die stroom. Moderne binnenshuise drinkfonteine kan filters bevat om onsuiwerhede uit die water te verwyder en verkoelers om die temperatuur te verlaag. Waterfonteine word gewoonlik op openbare plekke aangetref, soos skole, rusareas, biblioteke en kruidenierswinkels. In baie jurisdiksies moet waterfonteine toeganklik wees vir rolstoele (deur horisontaal van die muur af uit te steek), en 'n ekstra laer eenheid vir kinders en kort volwassenes insluit.

Hoe fonteine werk

Verligte fontein

Die boek The Theory and Practice of Gardening deur Dezallier d'Argenville (1709) het verskillende soorte fonteinspuitstukke getoon wat verskillende vorms in die water sou skep, van ruikers tot waaiers.

Van die Romeinse tyd tot aan die einde van die 19de eeu het fonteine met gravitasie gewerk, wat 'n bron van water hoër as die fontein nodig het om die water te laat vloei. Hoe groter die verskil tussen die verhoogde waterbron en die fontein, hoe hoër sal die water opwaarts vanaf die fontein gaan.

In Romeinse stede het water vir fonteine van mere en riviere en fonteine in die heuwels gekom, wat in akwadukte na die stad gebring is en dan deur 'n stelsel van loodpype na fonteine versprei is.

Vanaf die Middeleeue was fonteine in dorpe of dorpies aan fonteine gekoppel, of met kanale wat water uit mere of riviere gebring het. In Provence het 'n tipiese dorpsfontein bestaan uit 'n pyp of ondergrondse kanaal vanaf 'n waterbron op 'n hoër hoogte as die fontein. Die water vanaf die fontein het afgevloei na die fontein, dan met 'n buis op in 'n bolvormige klipvat, soos 'n groot vaas met 'n deksel bo-op. Die binnekant van die vaas, genaamd die bassin de répartition, was gevul met water tot op 'n vlak net bokant die mond, wat skuins na onder hang. Die water het daardeur gestort en 'n spuitwaterfes geskep, sodat die fontein voortdurend loop.

In stede en dorpe het inwoners houers of potte met water uit die fontein gevul of 'n waterportier betaal om die water na hul huis te bring. Perde en mak diere kon die water in die wasbak onder die fontein drink. Die water wat nie gebruik word nie, vloei dikwels in 'n aparte reeks wasbakke wat gebruik word om klere te was en te spoel. Nadat dit vir wasgoed gebruik is, het dieselfde water dan deur 'n kanaal na die kombuistuin van die dorp geloop. Aangesien klere met as gewas is, het die water in Provence kalium bevat en was dit waardevol as kunsmis.

Sedert die 19de eeu is fonteine al minder vir drinkwater gebruik en het dit suiwer ornamenteel geword. Aan die begin van die 20ste eeu het stede stoompompe en later elektriese pompe begin gebruik om water na die stadsfonteine te stuur. Later in die 20ste eeu het stedelike fonteine hul water begin herwin deur 'n geslote hersirkulasiestelsel . 'n Elektriese pomp, wat dikwels onder die water geplaas word, stoot die water deur die pype. Die water moet gereeld opgevul word om vir water wat verdamp te vergoed, en daar moet voorsiening gemaak word vir oorloop na swaar reën.

In moderne fonteine verwyder 'n waterfilter deeltjies uit die water - hierdie filter benodig 'n eie pomp om water daardeur te dwing. Die water kan chlorering of anti-alge-behandeling benodig, of dit kan biologiese metodes gebruik om water te filtreer en skoon te maak.

Die pompe, filter, elektriese skakelkas en loodgieterapparaat word dikwels in 'n "fabrieksaal" gehuisves. Lae-spanning beligting, gewoonlik 12 volt gelykstroom, word gebruik om elektriese gevare te minimaliseer. Beligting is dikwels onder die water en moet toepaslik ontwerp word. Swewende fonteine is ook gewild vir damme en mere; dit bestaan uit 'n vlotpomp en 'n waterkamer.

Galery met noemenswaardige fonteine regoor die wêreld

• 
  Die Fonte Gaia, Piazza del Campo, Siena, Italië deur Jacopo della Quercia (1419) (vervang in 1868 deur 'n eksemplaar)
• 
  Fontein by Het Loo-paleis in Apeldoorn, Nederland
• 
  Namba Walk in Osaka City, Japan
• 
  Die Jet d'Eau- fontein in Genève, Switserland (1951), die eerste moderne hoogskietfontein
• 
  Die Schöner Brunnen (pragtige fontein) in Neurenberg, Duitsland. (1385-1396)
• 
  Samson and the Lion Fountain (1800–02), Peterhof, Rusland
• 
  Buckingham Fountain (1927) in Chicago
• 
  Dubai Fountain (2008), 'n rekenaar-geprogrammeerde musikale fontein, is 250 m (820 ft)   m (820   ft) lank en kan 150 m (490 ft)   m (490   ft) in die lug
• 
  Die El Alamein-fontein (1959–61) in Sydney, ontwerp deur Robert Woodward, was die eerste "paardebloem" -fontein
• 
  'N Fontein by Taj Exotica, Goa, Indië
• 
  Fonteine in die park van die reservaat, Lima, Peru
• 
  Fontein in die National War Memorial, Nieu-Delhi, Indië

Bibliografie

• Helen Attlee, Italiaanse tuine - 'n kultuurgeskiedenis . Frances Lincoln Limited, Londen, 2006.
• Paris et ses Fontaines, del la Renaissance a nos jours, onder redaksie van Béatrice de Andia, Dominique Massounie, Pauline Prevost-Marcilhacy en Daniel Rabreau, uit die Collection Paris et son Patrimoine, Parys, 1995.
• Les Aqueducs de la ville de Rome, vertaling en kommentaar deur Pierre Grimal, Société d'édition Les Belles Lettres, Parys, 1944.
• Louis Plantier, Fontaines de Provence et de la Côte d'Azur, Édisud, Aix-en-Provence, 2007
• Frédérick Cope en Tazartes Maurizia, Les Fontaines de Rome, Éditions Citadelles et Mazenod, 2004
• André Jean Tardy, Fontaines toulonnaises, Les Éditions de la Nerthe, 2001. ISBN 2-913483-24-0
• Hortense Lyon, La Fontaine Stravinsky, Collection Baccalauréat arts plastiques 2004, Centre national de documentation pédagogique
• Marilyn Symmes (redakteur), Fonteine-spat en spektakel- Water en ontwerp van die Renaissance tot die hede. Thames en Hudson, in samewerking met die Cooper-Hewitt National Design Museum of the Smithsonian Institution. (1998).
• Yves Porter et Arthur Thévenart, Palais et Jardins de Perse, Flammarion, Parys (2002). ( ISBN 978-2-08-010838-8).
• Raimund OA Becker-Ritterspach, waterkanale in die Kathmandu-vallei, Munshriram Manoharlal Uitgewers, Pvt. Ltd, New Delhi 1995, {{ ISBN 81-215-0690-5 }}

Eksterne skakels

• Wikimedia Commons het meer media in die kategorie Fontein.