Gebruiker:Suidpunt/Fort Lijdzaamheid

Die Fortaleza de São Sebastião, die bastion van die eiland wat die VOC in die vroeë 1600's begeer het

Die Ilha de Moçambique hier reeds in 1598 gekarteer. Skaars 6 jaar later het die VOC sy eerste blokkade van stapel gestuur om hierdie strategiese punt op hul handelsroete na die Ooste in te palm.

Steven van der Hagen en sy vloot het eerste in 1604 sonder sukses die vesting vir die VOC probeer verower.

Pieter Willemz Verhoeff en sy vloot het in 1608 'n laaste poging aangewend om die Ilha de Moçambique te verower. Ook sonder sukses.

Aanloop

Fort Lydzaamheid was beslis nie die eerste poging van die VOC om 'n lappie grond van Mosambiek te bekom, om as uitstekende strategiese punt op hul roete na die Ooste en Oos-Afrika te dien nie. 'n Halfwegstasie sou dit wel, wat afstand betref, allermins wees.

Al was daar selfs voor die koms van die Portugese maar bestaansboerdery op die eiland, en al moes vars water uit die binneland na die eiland verskeep word, was die eiland moeilik om vanaf die hinterland (vasteland) aan te val. Die eiland beskik oor 'n natuurlike hawe en vrugteboorde kon met sukses aangeplant word. So ook kon die eiland as veilige depot en handelsentrum van onder andere ivoor uit die hinterland dien.[Ferreira, 2010:10] Toe die eiland deur Portugese oorwin is, was die Arabiere op die eiland daarna ook heel onderdanig en het geen gevaar gebied nie.[Ferreira, 2010:10]

Die Hollandse Verenigde Oos-Indiese Kompanjie het drie keer probeer om die Portugese fort (Fortaleza de São Sebastião) op die Ilha de Moçambique te verower, maar kon geen hond haaraf maak nie.

Die eerste blokkade is van stapel gestuur deur Steven van der Hagen se vloot in 1604, gevolg deur die tweede blokkade in 1607, met Paulus van Caerden se vloot, gevolg deur die derde blokkade van Pieter Willemz Verhoeff se vloot in 1608.

Sowel die Portugese as die Hollandse kroniekskrywers het die waarheid in hul verslae na willekeur gruwelik verkrag om hul meesters te paai, die ander strydende party as lafhartig of swak uit te beeld, en op hartroerende wyse hul eie lof, durf, vernuf en onverskrokke veggees met 'n traan van trots te besing.

Van Caerden en Verhoeff het albei sonder skroom 'n verskroeide aarde beleid op die eiland laat woed. Rondom die fort (of op die nabygeleë eiland, die Ilha de Sao Jorge) is alles voor die voet met die grond gelyk gemaak, en niks is ontsien nie. Nie die kapelletjies nie, nie die pakhuise nie, nie die hutte nie, nie die vrugteboorde van die kleinboere nie, en van die inheemse bevolking of Arabiere wat nie wou saamwerk en inligting wou verstrek nie, is sonder meer daar en dan keel afgesny.[Ferreira, 2010:66-67]

Volgens Johan (Jan) de Moelre, die hoofkoopman van Verhoeff, kon die fort meer as 1 250 kanonskote weerstaan. En tog, so skryf die Portugese, het die kanonvuur 'n diep bres in die Fortaleza se een muur geslaan, en die fort sou daardeur maklik verower kon word, was dit nie dat die Hollanders goeie artilleriste was, maar swak vegters nie. [Ferreira, 2010:66]

Nadat die Hollanders die aftog geblaas het, en veral omdat die Hollanders keer op keer loopgrawe gegrou het om toegang tot die vesting te verkry, het die Portugese 'n grag voor die ingang tot die Fortaleza laat ingegrawe om dit van die res van die eiland te skei. [Ferreira, 2010:67]

Verhoeff en talle van sy offisiere is skaars 'n jaar ná die skermutseling vermoor deur die Maleiers op die eiland Sunda, Indonesië. Ná al Verhoeff se gruweldade, was dit in die oë van Portugese maar 'n kwessie van 'boontjie kry sy loontjie'.[Ferreira, 2010:66-67]

Sou die Kompanjie se sending wel daarin geslaag het om Ilha de Moçambique te verower, dan sou die gedagte van 'n Hollandse verversingspos aan die Kaap die Goeie Hoop waarskynlik by niemand opgekom het nie.[Ferreira, 2010:67]

Die naam 'Porta dos Holandeses', op die Ilha de Moçambique, gedenk hierdie Nederlandse blokkades in die vroeë 1600's.[Ferreira, 2010:67]

Selfs nadat 'n traktaat op 12 Junie 1641 tussen Portugal en Nederland gesluit is waarin bepaal word dat "de stadt en fortresse Monsambicque" 'n Portugese besitting is, asook 'n traktaat wat in Augustus 1661 in Den Haag tussen Portugal en die Nederlande gesluit is, was daar Nederlanders wat in 1663 nog 'n vierde keer tevergeefs probeer het om die Fortaleza de São Sebastião te probeer verower.[Ferreira, 2010:70]

Die Ekspedisie van 1723 (9 Augustus tot 23 Augustus)

Reeds in Julie 1723 het die sekundus van die Fort Rio de La Goa telke male probeer om die opperhooft (bevelvoerder) Jean Michel te oorreed om met 'n paar manskappe die binneland te verken. Jan Christoffel Steffler wou die sogenaamde "Blaauweberge" of "Kooperberg", sowat 10 uur daarvandaan na die myne van die swart stamme te gaan soek. Daagliks het Steffler vir Michel hieroor lastig geval, maar laasgenoemde wou nie skietgee nie, want volgens hom sou die V.O.C. nie daarmee gediend wees nie. Michel het wel van deuntjie verander toe Steffler sonder verlof drie osse begin leer en gereed begin kry het hoe om pakdiere te wees, en openlik vir Michel voor almal gesê het hy sal eerder gerapporteer wil word aan die hoogste gesag van die V.O.C. as aan een man (Michel) wat geen belange toon in die Kompanjie se wins nie, en so het dit aangehou tot die 5de Augustus 1723.

Op daardie dag het Jean Michel vir Steffler sy sin gegee, maar op enkele voorwaardes vir die manskap van 1 Sersant, 1 meester, 1 korporaal, 13 "gemeene" (meestal soldate) en 3 matrose:

1. hulle moet altyd bymekaar bly
2. hulle moet die swartes vriendelik benader
3. hul padkos moet genoeg wees vir 14 dae en drie pakosse kan saamgaan
4. die vertrekdatum is uitgestel tot 9 Augustus 1723, nie 'n dag vroeër nie
5. indien daar enige ongeluk voorkom, mag God verhoed dat hy, Jean Michel, geen verantwoording daarvoor mag dra nie.

Op 9 Augustus 1723 vertrek die ekspedisie om 6 uur die oggend.

Op hul reis word ruilhandel getref met krale, tabak en houers vir bokke of hoenders en beeste, maar die pryse voel vir die ekspedisie buitensporig hoog vergeleke met wat mens rondom die Fort alles kan koop. En tog raai Steffler een stamhoof aan om sy olifanttande by die Fort te gaan verkoop.

Ook om 'n tolk en padwyser se dienste te huur is nie goedkoop nie. Baie keer is die stamme wat die geselskap teenkom net onwillig om te help, en soms kos dit onderhandeling net om oornagplek of kampeerplek te kry. Veral, soos in die geval van die 15de Augustus om 8 uur die aand, toe die hele stat of al wat lewe ontvang het (alwat leven ontfangen hadde) die berge ophardloop en hul kinders en beeste net so agtergelaat het uit vrees vir die geselskap.

Dit gaan ook maar sukkelend die steil berge uit en af met die osse, oor klipperige riviere, en dikwels moet die pakkasie maar self gedra word, maar nietemin staan hul verwonderd oor die valleie, die natuurskoon, die baie perde, buffels, wilde perde (sebras?), esels, hartebeeste, renosters, en olifante wat hulle te siene kry. Party riviere is "vervult" met krokodille ("caijmans") en baie visse.

Onderlangs heers daar wel wantroue rondom die "begeerigheijt" wat Steffler in die stamme rondom hom opmerk, maar die eintlike vyandigheid teken hy op Dag 3 in sy reisverslag aan, veral omdat die stamme probeer verhoed dat die ekspedisie verder die land binnetrek en verken. Bokke wat geruil is vir krale, word byvoorbeeld teruggeneem, om deur gebrek aan voedsel die ekspedisie te dwing om terug te keer. 'n Tolk, genaamd, Philip, word verbied om te sê waar die koper vandaan kom, want as straf sal hy uit die land verjaag word. Valse beriggewing word gebring dat drie skepe "op de reede Lagen", met die doel dat die ekspedisie in hul spore moet omdraai terug baai toe - maar met twee matrose in die ekspedisie en dat Steffler goed ingelig is, weet hy dit is leuens. Ander kere word probeer om die ekspedisie bang te praat, soos dat daar geen water of hutte verder die binneland te siene is vir 'n maand of selfs langer nie.

Die span druk egter deur en die land het nogal heelwat te bied. Behalwe uitstekende hout, en bome "van de grooste Knie" ("knie" is 'n maateenheid vanaf die voetsool tot die knie), kom hulle op vlaktes of gelyktes af wat heel geskik lyk vir koring en wingerdbou. Ook merk hul op die stamme gebruik steenkool, en oor van die stamme word openlik geskryf: "haar afgod is Copere Ringen en Coralen", wat duidelik toon dat daar iewers in die gebied koper gemyn moet word.

Jan Steffler se eie inskrywings hou die 17de Augustus 1723 op, en die dae is verder aangeteken deur korporaal Jan Mulder, want Steffler sou nooit weer die Fort sien nie.

Téén Michel se voorwaardes in, het Steffler en Sergeant Sligting met vier soldate van die res van die ekspedisie geskei om solank die land vooruit te gaan verken. Steffler het korporaal Mulder by die geselskap agtergelaat om die orde te handhaaf en gevra om 'n koei te slag wat hy die vorige dag voor geruil het. Deur die loop van die dag, dit is 18 Augustus 1723, het van die stamlede in groepe rondom die ekspedisie kom sit, terwyl die 12 nie geweet het wat in die mou gevoer word nie. Teen die aand se kant, toe die beeste terugkom, het die kaptein op sy fluitjie geblaas en toe het die stam almal bymekaar gekom en die beeste uit die stat weggedryf en 'n vuur of drie rondom die ekspedisie aan die brand gesteek. Hulle verneem by hul eie swart tolk, Springer, dat die kaptein gesê het dat die ekspedisie sy beeste wil steel, en Springer kry toe hulp bymekaar om water te gaan haal, maar het nie weer teruggekom nie.

Teen 7 uur die aand van 18 Augustus 1723 kom die twee soldate Coert Beudecker en Louis Lafebre wat albei swaar gewond is by die kamp aan, wat die ekspedisie meedeel dat Steffler en Sligting baie erg gewond is. Omtrent 4 uur in die oggend van 19 Augustus 1723 kom Voerman en Coning by die kamp aan en bring die tyding dat Steffler dood is en hulle hom begrawe het. Sligting lê op sterwe. Coning is in die arm gesteek. Om 4 uur word bestek van alles geneem, en besluit om terug te keer Fort toe.

Op die 19de Augustus word die ekspedisie agtervolg deur 400 mans met skilde en assegaaie en word ook met assegaaie gegooi. Die manskap vuur terug. Vir elke paar skote sneuwel 'n paar vyande, en die aanvallers raak minder. Omtrent 3 uur in die middag word kamp opgeslaan. Op hierdie dag het een van die pakosse op die pad bly lê met party van die goed wat op hom gelaai was.

Op die 20ste is kamp opgebreek, die terugreis voortgesit en die dag het sonder voorval verloop. Die ekspedisie slaan 3 uur die middag kamp op by 'n stat, maar die inwoners loop weg en het die hele aand nie teruggekeer nie. Die aand gee Mulder die geselskap 'n bietjie rys om te kook, en eet dit so droog op.

Op Saterdag, die 21ste Augustus 1723, trek die ekspedisie tot die middag, omtrent 4 uur, toe hulle by 'n stat aankom van Matolle Hoeman. Daar tref hulle Springer aan en vra hom waar hy die heeltyd was. Hy antwoord dat die vyandige stam hom en sy helpers wou oorrompel het. Teen 48 stringe koop Mulder 8 hoenders, en gee die geselskap so iets te ete, met 'n bietjie meel. Die aand het sonder voorval verloop.

Op Sondag, die 22ste Augustus 1723, trek die geselskap tot die middag by die rivier waar Kaptein Safonke bly, en teen die aand se kant laat Mulder een van die stam oorswem, 'n skuit haal en die beeste en pakkasie oorbring tot by die hut van die kaptein. Die ekspedisie het daar oornag. 'n Bok is vir die geselskap se aandete gekoop, asook 2 groot potte pombe (tradisionele bier) teen altesaam 76 stringe krale.

Op Maandag, 23 Augustus 1723, om 09:00, die oggend het die ekspedisie weer by die fort aangekom. Presies 14 dae sedert die ekspedisie vertrek het.

Op Maandag, 13 Maart 1724, kom die vaartuig in die Kaap aan wat op 6 Februarie 1723 vanaf Rio de la Goa vertrek het. Die hoeker, die Zeepost, kon die vorige paar dae nie aanmeer nie, weens die alte kenmerklike sterk Suidoostewind wat getier het. Toe eers kom die Kaap die nuus te hore van die gewese sekunde Jan Christoffel Steffler en sersant Eldert Sligting wat tydens 'n ondernome ekspedisie na die sogenaamde Koperberge vermoor is toe hulle 'n rivier wou oorsteek, en van nog twee soldate wat gewond is. En volgens die Daghregister van 1724, blyk die doodsoorsaak te wees eerder deur hul "eijgen onversigtig gedrag" as deur die "quaden imborst der inlanders", want daar word teruggewys na die stamme en omringende kulture se toegeneentheid tot handeldryf; veral by die ruiling van goudstof toon dit mos dat daar in die verlede al meermale handel met Europese nasies moes gedryf gewees het, en dan nog die aankweek van verskeie groentes in die vrugbare Kompanjiestuin by die fort [wat in alle vreedsaamheid verkeer] toon tog geen kwade bedoelinge nie. Die wortel van die kwaad moet dus by die dienaars van die Kompanjie self gesoek word.

Meer as 'n jaar het verloop voordat die vier soldate wat Steffler en Sligting vergesel is, formeel ondervra is. Jean Michel was by die ondervraging teenwoordig, asook die assistente Jan Cordes en Anthonij Hoorens. Hier word die sluier gelig rondom die gebeure wat tot die onmin gelei het.

Jan Christiaan Steffler het nie alleen sy eie dood en dié van Eldert Sligting veroorsaak nie, maar het heel waarskynlik ook nog die Ekspedisie van 1725 se reis deur die binneland verder bemoeilik.

Op die aand van die 17de Augustus 1723 het Steffler aan korporaal Jan Mulder gesê dat hy die land verder wou ingaan en verken, en op 18 Augustus het hy met sergeant Sligting, en vier soldate, naamlik EdZard Ferdinand Koning, Christiaan Willem Voerman, Louis Lafebre en Coert Willem Voerman teen dagbreek vertrek. Al vier soldate is die vorige aand, die 17de, geroep en aan hulle elkeen ingelig hulle moet gereed maak om die volgende oggend vroeg met Steffler op Kommando te gaan en dat hulle proviand vir twee dae gaan benodig.

Teen daglumier van die 18de het hierdie 6 vertrek, saam met twee swartes wat naby die Fort gebly het en saamgereis het. Sonder "weg of steg" te weet, het Steffler eenvoudig net die bosse ingevaar. Niemand het die pad geken nie, en veral die een swart man wat naby die fort gebly het, Masiam of Massian, het openlik gevra wat hul in die middel van 'n onbekende bos soek sonder die pad te weet, maar Steffler het geen gehoor gegee aan hierdie klagtes nie. Die hele voormiddag deur het hierdie agt individue in die bosse rondgedwaal. Teen omtrent die middag het hul by 'n rivier aangekom, daar geëet en gedrink en hul moeë en swak liggame vir 'n uurtjie laat rus. Kort daarna het drie stamlede van die stat na hul toe gekom. Een was die tolk, en nog een die broer van die kaptein van die stat waar die ekspedisie gekampeer het.

Die tolk het aan Steffler gesê dat hy 'n boodskap van die kaptein bring: Steffler moet omdraai. As hy egter die land steeds wil binnegaan, sonder om te weet waarheen, dan moet die hele ekspedisie saam. Ondertussen het nog 25 mans van die stat begin naderkom. Steffler bied toe krale aan om aan hom die pad te laat wys na die volgende stat. Die tolk antwoord toe dat hy dit graag sou wou doen, maar dit sal 4 dae duur voordat mens by 'n ander stat aankom; 'n mens sou van honger en dors omkom.

Vir Steffler is dit net die soveelste bangmaakpraatjie wat hy al die afgelope paar dae gehoor het om hom van sy plan ("dessein") te laat afsien en hy rig hom tot die broer van die kaptein en sê hy moet hom die pad wys. Coning het vir Steffler probeer waarsku dat hierdie stamlede van dieselfde stat afkom waar hul ekspedisie tans kampeer, maar Steffler wou hom nie nou aan diplomasie steur nie. 'n Woordewisseling het gevolg tussen Steffler en die kaptein se broer, en Steffler het aan Lafebre gevra vir lont (wat sowel koord as ou lap of vodde kan beteken) om die broer van die kaptein mee vas te bind, om hom sodoende te dwing om sy samewerking te gee en iedereen sal volg. Lafebre het Steffler daarvan probeer afraai, en toe rig Steffler die geweerloop ("tromp") van sy snaphaan teen die bors van die kaptein se broer en sê: as hy wat die kaptein se broer is nie Steffler teen vanaand by 'n ander stat aanbring nie, sal hy doodgeskiet word.

Die stamlede het hul doodkalm gehou. Drie riviere is oorgesteek. By die vierde wou hulle eers vuurmaak, maar Steffler het dit geweier. Eers het Coning oorgesteek om sy geweer oor te bring, en het toe teruggekeer om Steffler op sy skouers oor te dra. Voerman was op pad na die oorkant van die rivier toe hy Coning sien terugkom het om Steffler oor te dra. Dit was op daardie oomblik dat hulle opmerk hoe Sligting swaar gewond is. Teen omtrent in die middel van rivier hoor Coning Sligting roep: "My God, ek is gewond!". En kort daarop volg Steffler met: "My God, hulle het my hart afgesteek!" Coning het Steffler na die oorkant van die rivier gebring, hom in die sand neergesit en, self lig gewond, sy snaphaan geneem en die moordenaar van Steffler doodgeskiet. Sergeant Sligting het 'n skoot afgevuur, maar toe hy sy snaphaan wou herlaai, vooroor geval. Beudecker getuig dat Steffler deur en deur gesteek is, en dat sy ingewande na buite gepeul het.

Coert Beudecker en Louis Lafebre was ook swaar gewond; LaFebre het nog 'n assegaai in sy rug gehad wat een van die swart hulpverleners moes uittrek. Beudecker en Lafebre het die kamp gaan soek en die ander vier op die plek gelos. Coning en Voerman het die heeltyd by Steffler en Sligting gebly.

Beudecker en Lafebre het tussen 7 en 8 uur die aand by die kamp aangekom, en hul laat verbind. Steffler het tussen 8 en 9 uur die aand beswyk aan sy wonde en is op die plek begrawe. Sligting het teen middernag feitlik geen lewe meer getoon nie; hy kon nie meer praat nie, het nog asem gehaal, maar sy hande en voete was reeds koud. Daarom is Sligting net toegemaak ("toegedekt"). Daarna het Coning en Voerman om 4 uur in die oggend weer by die res van die ekspedisie aangesluit.

Kommentaar oor die gebeure is ook nie uitgesluit nie.

Volgens W.H.J. Punt was Steffler se geselskap nie die eerste blankes wat die Laeveld betree het nie, want die Blaauweberge is die Lebomboberge, of die Rooirand. Hierdie bergreeks, wat in die 1970's die grens tussen Transvaal en Portugees-Oos-Afrika gevorm het, is vanaf 'n bult in Lourenço Marques as blou bergreeks sigbaar aan die westerse horison. Soos die kraai vlieg, veertig myl wes van Rio de la Goa is die Lebomborand; en daardie rigting het Steffler ingeslaan. Op grond van die woordkeuse "tweede" mattolla, word gereken die geselskap 'n tweede Matollarivier deur is. Steffler en Mulder trek toe langs die linkerwal van die Umbuluzistroom op, tot hul deur 'n derde rivier is, waar toe kamp opgeslaan is en die omgewing verder verken is. Dit is toe, op 18 Augustus 1723, toe daar deur nog 'n vierde rivier deurgetrek is, dat die manskap aangeval is, en met die dood van Steffler en Sligting is die hele geselskap toe genoop om na die fort terug te keer.

Punt reken ook dat daar met pakosse en sonder gidse in 'n onbekende sanderige wêreld maar stadige vordering gemaak sou word. Binne 9 dae kon daar nie 'n groot afstand afgelê word nie. Die korrekte afstand is 10 ure, want een uur gaans is omtrent 1500 rynlandse roeden, of 5,5 km of 3,53 Engelse myl. En nou stel Punt vas dat die verste punt wat die ekspedisie kon bereik het ongeveer 64 km wes van die Fort was. Hy glo die eerste Hollandse ekspedisie het die omgewing tussen Namahacha en Oribikop bereik, so 56 km suid van Komatipoort in die Lebomboreeks. Wat hom betref is die geselskap nooit die Lebomboberge oor nie en het ook nooit die Laeveld betree nie. Hulle kon tot aan die bosryke klowe aan die westekant van Lebombo vorder, maar nie verder nie, dus, waarskynlik wel die bosryke wesgrens van Swaziland (eSwatini).

Punt voer ook aan die ekspedisie het weinig bereik, maar hulle kon tog vasstel dat steenkool in die Lebombo voorkom en deur die Swazi's gebruik word, en is volgens hom , in hierdie berig uit 1723, die heel eerste verwysing na die bestaan van steenkool in Suid-Afrika. In die sin "dat van hier daar Waren nog maar 9: dagen gaans" (aangeteken op 16 Augustus 1723) word, volgens Punt, bedoel dat die Ysterberg (Lebomboberg) nege dae te voet van die Baai in Noord-Transvaal geleë is (dit wil sê ongeveer 450 km strek) - en hierdie inligting kon die ekspedisie terugneem na die Fort toe, as mens sou wou bereken hoe lank en hoeveel 'n opvolgekspedisie sou kos om myne of smelterye berglangs te soek.

Die Ekspedisie van Francois de Cuiper (27 Junie 1725 tot 16 Julie 1725)

Francois de Cuiper en geselskap is die opdrag gegee om so ver moontlik vanaf die Fort in Delagoabaai die binneland te gaan verken, tot hulle by die plek kan uitkom waar daar met goud handel (Monomotapa) gedryf word, soos die legende dit wou hê. Jan van de Capelle, die provisioneel opperhoof van die V.O.C. Fort Rio de La Goa, rig die volgende instruksies aan Francois de Cuiper:

Punt-transkripsie van oorspronklike dokument

Kopie in besit van die VOC (op Batavia se boeke)

Alsoo by Resolutie van den 18 deser het gesag over de manschappen welke de landtogt staan by te woonen, is opgedragen aan den Adsistent Francois De Cuiper als eerste en den Sergeant Jan Monna als tweede in het Commando, so werd hun by deesen ten hoogsten aanbevoolen en gelast, het onder volgende op het allernauwkeurigste en soveel immers mogelyk sal syn naar te comen te weten. Van hier afgaande sullen sy door behulp de Inlanders welke als gidsen en de geleydslieden medegaan, den naasten weg soeken te nemen naar de landstreek Nassangano. Daar gecomen synde sullen sy verneemen na eenen ander capt gent Coepanne, welke ook bygenaamt werd Jan quale alsmede na eenen genaamt mandati. Gem. personen gevonden hebbende, zullen sy haar lieden in geheugen brengen de beloften aan 't pr. opperhooft alhier gedaan, hierin bestaande dat zy lieden wanneer d' Europiaanen een togt landswaard quamen te doen, als gidsen en wegwysers wouden dienen om de Europeers te brengen in 't land daar sy lieden het goud van daan haalden, versoekende hun wyders, uyt naam van't p.l. opperhooft tot naar coming van die beloften. In dien gem. Inlanders sig niet geneegen daar toe thoonde, sal alle vlyd moeten werden aangewend so met doen van goede beloften, ja selfs wel door het geven van een vereering, het sy van coralen of iets anders omme hun des mogelyks daar door te persuadeeren tot naar coming der gedane beloften. So sy lieden egter blyven wygeren, moet door allerly vriendelyke wegen getragt werden, eenige andere van dien landaard, tot gelydslieden meede te krygen. Indien in 't geheel geene van gem. landaard zig mede op rejs wilde geven sullen voornoemde gesaghebbers, door behulp van hiermede genomene Inlanders hun weg tragten te vervolgen door ondervraging uyt meergen. landstreek Nassangano soeken te komen in 't land van den capt Inthowelle welke volgens berigt ook wel thowelle en thowe genaamt werd dese landstreek soude volgens gegevens en rapporten de eerste wesen daar goud begint te vallen. By gem. Inthowelle gekomen synde, sullen sy hier na de landen van dt capts lombe loeli, walembe en thole welke almede goud voortbrengen soude syn en waar heenen sy lieden al meede sullen tragten te comen so de toestand by hun hebben manschappen de verafgelegentheyde dier landstreek manquement van lewensmiddelen of enige andere ongelegeentheeden, sulks niet komen te beletten in welken geval sy van gem. Inthowelle wederom te rugge zullen mogen keeren. Mede sullen sy het sy in de heen of wederom rhyse, hun weg tragten te neemen en door de landstreek en Paraotte en Machicosje, synde de landen daar volgens berigten het coper en thin soude gevonden werden. In voorn, landen Nassangano of Sangano of Inthowelle, lombi loeli, walembe, thole, paraotte en Mahicosje of eenige derselve gecomen synde zullen sy tragten zig te addresseeren aan den geene die het opperste gesag aldaar heeft aan wien sy de oorsaak van hun komst zullen te kennen geven dat is uyt naam van onse respective heeren en Meesters den handel met d' E Compe en de onderhouding van onderlinge vriendschap met deselve hem aan bieden met eenen een schenkagietjie van d'een en andere coopmanschappen aan hem presenteerende. Wyders sullen sy naarstig opmerking geven en ondersoek doen naar de gelegentheyd dier landen of een jieder van dien wat deselve comen te geven of er quantiteyt van goud, coper en thin vald, op wat wyse de Inlander het selve bekomd, meede of er meer ander coopmanschappen vallen, wa ruy de E. Comp. het sy tegenwoordig of wel in der tyd voordelen soude kennen trekken, of die landen sodanige goederen, waar tyd comen te geven dan op deselve uyt andere landstreeken worden aangebragt, ook of sy lieden aldaar, door geen andere Europeers worden besogt. Nog moet noukeurig ondersogt worden wat soorten van coralen of andere goederen daar best en met het meeste voordeel te verhandelen soude wesen, als mede op wat wyse de goederen bequamst van en naarderwaards soude connen gevoerd werden, of sulx overland, dan wel ofhet ook niet te water zoude connen geschieden, ook moet ondersogt werden, of de Inwoonders van die landen niet geneegen soude wesen hunne goederen self afwaarts te brengen waar toe sy sullen aangemoedigt en de gesien of niet door goede beloften, eenige konnen beweegt werden meede herwaarts te comen, om also meer en meer in een goed verstand en vertrouentheyd met hul te geraken en met een in der tyd nader kennis der weegen en afgelegener landen te krygen. Vervolgens sal ook moeten werden gelet, hoedanigh de naturellen, ommegang en bywoning dier menschen bestaat, en dit so wel in de hier voregem. landen als die geenen door welke den weg comen te vallen, ook op de situatie, revieren en verdere gelegentheeden van dien, als mede wat levensmiddelen de comen te geven of veel boswerk en wild gedierten daar gevonden wierd, latende wyders omtrent alles naukeurig oog gaan, en houdende van al wat aanmerkingswaardig voorkomt, een nette dagelyxe aanteekening, om het selve by haar terug komst benevens 't rapport van hul verrigting. Albei tegelyk aan ons over te geven. Ten laasten werd aan meergen. gezagvoerders wel expresselyk bevolen, en g' ordonneert, dat sy gedurende dese togt sorge sullen hebben te wagen dat geenen molestie aan den Inlander werd gedaan het sy op wat wyze of onder wat voorwending sy, ook soude mogen wesen, maar ter contraire sulke deselve op allerly vriendelyke wyse beejeegent en behandelt moeten worden, ten ware gedagte Inlanders de stoutheyd hadden van hun onverhoeds op het lyf te vallen in het Commando of eenige derselve te attacquaren, om welken gevallen de Natuurlyke reeden self ons aantoont, dat men sig mag defendeeren, genoeg synde, dat gem. gezagvoerders nog ijmant van hun onderhebbende mannen, geen eerste agresseurs van dien gelyken, gevallen syn geweest, nog aan den Inlander eenige reeden van misnoegen hebben gegeeven, werdende egter de gezaghebbers voorrt: bevolen, dat sy voor af, en eer sy het tot fytelykheid laten comen, sodra eenige misnoegtheyd onder den Inlander bemerken, de grond oorsaak van dien zullen tragten weg te neemen, door de minnelykste weegen ten Eynde't oogmerk van onse hoog gebiedende heere door diergelyke gevallen niet werd getraverseert nog te rugge geset, en dese onderneeming vrugteloos komt uÿt te vallen. Tot slot word aan hun voorn gerekommandeert en d' ordonneert, haar onder hebbende manschap, in goede ordre en ordentelykheid by een te houden, sig in geender manieren van malkander te separeeren, ook niet toe te staan dat ymand sig van den trop begeeft als de geenen die sÿl: sullen Commandeeren, om water, brandhout of andere noodwendigheeden te halen. /Onderstont:/ gegeven in't fort aan Rio de lagoa den 25st Junÿ, 1725./ was getekent/ J. v.d. Capelle

Alsoo bÿ Resol. [Resolutie] van den 18 dezer het gesag op de manschappen welke de Landtogt staan bÿ te woonen is opgedragen aan den Adsistent Francois de Kuÿper, als eerste en den Sergiant Jan Mona als tweede in het Commando so werd hún bÿ desen ten hoogsten aanbevolen en gelast, het ondervolgende op het allernaúwkeurigste en soo veel immers mogel: [mogelijk] sal sÿn naar te komen te weten. Van hier afgaande sÿllen zÿ door behúlp der inlanders welke als gidsen ende geleydslieden medegaan den naasten weg soeken te nemen naar de Landstreek nassaúgaúw [Nassangano]. Daar gekomen sÿnde súllen sÿ vernemen na een ander capit: [capitain] gen.t [genaamt] Koepane, welke ook bÿ gen.t werd Jan qúale als mede na eenen gen.t mandati. Gem. [Gemelde] personen gevonden hebbende, súllen sÿ haar lieden in geheúgen brengen de Beloften aan 't p.l. opperhooft alhier gedaan, hier in bestaande dat zy l: [zij lieden] wanneer d' Europeanen een togt te Lande waart qúamen te doen, als gidsen en wegwÿsers wouden dienen, omde Eúropeers te brengen int Land daar sÿl: [sÿ lieden] het goúd van daan haalden, v.soekende [versoekende] hún wÿders, úÿtnaam van p.l. opperhooft tot naarkoming van die beloften. Indien gem. inland.s [gemelde inlanders] sig niet geneegen daar toe toonde sal alle vlÿt moeten werden aangewent so met doen van goede beloften, jaselfs wel door het geven van een vereering, het sÿ van coralen of iets anders omme hún des mogelÿks daar door te persúadeeren tot nakoming der gedane beloften. So sÿl. [sÿ lieden] egter blÿven weÿgeren, moetdoor allerleÿ vrindelyke wegen getragt werden, eenige andere vandien Landaard tot geleÿdslieden meede te krygen. indien in het geheel geene van gem. Landaard sig mede op reÿs wilde geven súllen voorn: [voornoemde] gesaghebbers, door behulp der van hiermede genomene inlanders hún weg tragten te vervolgen en door ondervraging úÿt meer gen. Landstreek nassangano soeken te komen int Land van den Capitain inthowelle, dewelke (volgens berigt) ook wel thowelle en thowe genaamt werd deze Lanstreek soúde volgens gegevens rapporten de eerste wesen daar goúd begint te vallen. By gem. inthowelle gekomen synde, súllen sÿ hier vernemen na de Landen van de Capts. lombeloele, walembe en thole welke almede goúd voortbrengen soúde sÿn en waar heenen sÿliede almede súllen tragten te komen so de Toestaande der bÿ hún hebbende manschappen de verafgelegentheÿd dier Landen manqúem.t: [manquement] van Levensmiddelen of eenige andere ongelegentheden súlks niet komen te beletten, in welken gevalle sÿ van gem. inthowelle wederom te rúgge súllen mogen keeren. Mede súllen sÿ het sÿ in de heen of wederom rheÿse hún weg tragten te nemen en door de Land Streken Paraotte en Machi cosje sÿnde de Landen daar volgens berigten het koper en thin soúde gevonden werden. in voorn Landen Nassaúgano/ of Saúgano inthowelle lombewelle, walembethote, paraotte en Machi cosje of eenige derselve gekomen sÿnde, süllen sÿ tragten sig te addresseeren aanden geene die het opperste gesag aldaar heeft, aanwien sÿ d'oorsaak van hún komst súllen te kennen geven, dat is úÿt naam van onse respective Heeren en Meesters den handel met de E. Comp.e en d'onderhoúding van onderlinge vrindschap met deselve hem aanbieden met eenen een schenkagietje van d'een en andere Coopmansz: [Coopmanschappen] aan hem presenterende. Wÿders súllen sÿ naarstig opmerking geven en ondersoek doen naar de gelegenth: [gelegentheÿd] dier Landen of een ÿder vandien wat dezelve komen te geven of er qúantiteyd van goúd, koper en thin vald, op wat wÿse den Inlander t selve bekomd, mede of er meer andere coopmanss. [coopmanschappen] vallen, waar úyt d' E. Comp.e het sÿ jegenwoordig off wel in der tÿd voordeelen soúde kúnnen trecken, of die Landen sodanige goederen waart komen te geven dan of deselve úyt andere Land Streeken werden aangebragt, ook of sylieden aldaar, door geen andere Eúropeers werden besogt. Nog moet naúkeurig ondersogt werden wat soorten van Coralen of andere goederen, daar best en met het meeste voordeel te verhandelen soúde wesen, als mede op wat wÿse de goederen beqúaamst van en naar derwaarts soúde kúnnen gevoerd werden, of súlks ov.land [overland], dan wel of het ook niet te water soúde konnen geschiede, ook moet ondersogt werden, of d'inwoonders van die Landen niet genegen soúden wesen húnne goederen selfs afwaarts te brengen, waar toe sÿ súllen dienen aangemoedigt ende gesien, of niet door goede beloften eenige konnen beweegt werden mede herwaards te komen, om alsoo meer en meer in een goed verstand en v.troúwenth.d: [vertrouwentheÿd] met hún te geraken en met eenen in der tÿd nader kennis der wegen en afgelegener Landen te krÿgen. Vervolgens sal ook moeten werden gelet, hoedanige natúrellen, ommegang en bÿwooning dier menschen bestaad, en die soo wel in de hier voren gem. landen als die geene doorwelke den weg sal komen te vallen, ook op de sitúatie, rivieren en verdere gelegentheden van dien als mede wat Levensmiddelen die komen te geven of veel boswerk en wildgedierten daar gevonden wierd, latende wÿders omtrent alles naúkeurig oog gaan, en hoúdende van al wat aanmerkings waardig voorkomt, een nette dagelÿxe aantekening, om 't selve bÿ haar te rúg komst benevens 't rapport van hún v.rigting [verrigting] schriftelÿk aan ons ov. [over] te geven. Ten laasten werd aan meergem: gesagvoerders wel expressel: [expresselÿk] bevolen en g'ordonneert, dat sÿ gedurende deze reÿs sorge súllen hebben te dragen dat geene molestie aan den Inlander werd gedaan, hetzÿ op wÿs of andere wat voorwending het ook soúde mogen wezen, maar ter contrarie súllen deselve op allerleÿ vrindelyke wÿsen bejegend en behandelt te moeten worden, ten ware gedagte inlanders de stoutheÿd hadden van hún onv.hoeds [onverhoeds] op het Lÿf te vallen en het Commando off eenige derselve te attacqúeeren, in welken gevallen de natúúrlÿke reeden selfs ons aanthoond dat men sig mag defenderen, genoegsynde, dat gem: gesagvoerders nog jmand van hún onderhebbende mannen geen eerste aggresseúrs van dier gelÿke, gevallen sÿn geweest nog aan den inlander eenige reden van misnoegen hebben gegeven werdende egter de gesaghebber voort bevolen, dat sÿ voor af en eer bÿ het tot feÿtelykheÿd laten komen, sodraa eenige misnoegheÿd onder den Inlander bemerken de grond oorsaak van dien súllen tragten weg te nemen door de minnelykste wegen ten eÿnde t oogmerk van onse Hooghgebiedende Heeren door diergelyke gevallen niet werd getraverseerd nog te rúgge geset en dese onderneming vrúgteloos komt úyt te vallen. Tot slot werd aan hún voornt. gerecommandeert en g ordonneert, haar onder hebbende mansch[ap], in goede ordre en ordentelykht [ordentelykheÿt] bÿ een te hoúden, sig in geen der manieren van malkanderen te separeren, ook niet toe te staan dat ÿmand sig van den trop begeeft als de geenen die sy lieden soúde Commandeeren, om water, Brandhoút of andere noodwendigheeden te halen. /Onderstond/ gegeven in t fort aan rio de Lagoa den 25 Júnÿ, 1725./ was getekt [getekent]/ J. v. d. Capelle

Hoewel De Cuiper "sterck sijnde 31 coppen" skryf, was daar egter altesaam 39 mense in die geselskap, bestaande uit:

• een adsistent
• een Sergeant
• een Corporaal
• een Tamboer
• een ondermeester
• een leermeester der draagbeesten
• 20 soldaten
• vijff mattroosen
• ook als spraakmeesters en bij lopende Jongens agt int getal

Die geselskap neem 10 draagbeeste (of pakosse) en 8 slagbeeste saam (as proviand, of “Victualij”, of padkos). Aanvanklik is die stamme die naaste aan die kusgebied baie tegemoetkomend, baie vriendelik en behulpsaam teenoor hierdie vreemdelinge (al het hulle ook hul tekortkominkies soos steel, eersugtigheid en onverdraagsaamheid teenoor markmededinging met ander stamme, luidens Van de Capelle se verslag), maar hoe dieper die geselskap die ongerepte en onbekende binneland indring, en hoe langer die reis aanhou, hoe meer ontaard die ekspedisie in 'n onaangenaamheid. Die sameloop van al hierdie teëspoed wat ophoop en inwerk en teenwerk, dwing die ekspedisie om met onverrigte sake terug te keer Fort toe. Die ekspedisie duur vanaf hul vertrek op 27 Junie 1725 tot met hul aankoms op 16 Julie 1725.

Van die grootste struikelblokke tot voor die Komatirivier, kom die volgende ‘passim’ (deurlopend) voor:

• Saans is dit koud, want dit is winter, ook in die Laeveld, ook in Mosambiek.
• Sommer Dag 1 val ‘n bees vas in 'n bruggie wat van takke gemaak is (27 Junie), en alles moes afgepak word
• Van die stamlede, wat nog nooit ‘n blanke in hul lewe gesien het nie, slaan op die vlug. Dit kos die tolke of dan “spraakmeesters” heelwat moeite om hulle gerus te stel en samewerking en inligting te kry (28 Junie).
• Die een draagbees val in ‘n waterput naby ‘n stat/kraal waar die geselskap verbybeweeg en byna twee-derdes van die kruit word nat (28 Junie). Hierdie nypende ammunisietekort sou weke later beslis die ekspedisie tot 'n einde bring.
• Die beeste word geweldig moeg en uitgeput van al die loop; juis omdat beeste veronderstel is om heeldag rustig te wei. (28 Junie-29 Junie). Van die beeste se rûe is met “campher brandewijn” ingesmeer (vermeld op 29 Junie) Nietemin het die ongeluk die ekspedisie op 10 Julie getref dat van hul draagbeeste op die pad gevrek het.
• Die digte bosse het die ekspedisie vertraag (30 Junie).
• Van die inwoners van die krale/statte was nie tevrede daarmee dat vreemdes van hul brandhout uit die bosse versamel nie. Dit noop die ekspedisie om benewens brandhout ook kos te koop met krale en ‘n sopie (30 Junie).

Uiteindelik bereik die ekspedisie die Komatirivier op 1 Julie.

1 Julie is egter ook die keerpunt, met die eerste waarskuwing. By een stat het die swaer van Houman (een van die ekspedisie se swartes) gewoon, en hy het aan De Cuiper gesê (nadat hy getrakteer is met 'n sopie en hulle hom laat "den buijck vol Eeten") dat die omliggende Kapteine die ekspedisie sou uitmoor, en dat die stamgenote wat die ekspedisie die weg vorentoe sou aanwys gestraf sou word. Die redes hiervoor word om die een of ander rede nie in die reisjoernaal gevra of aangeteken nie. Uit hul gesprekke kom die ekspedisie wel te wete dat daar op verskeie plekke goud, koper en olifantstande in wisselende hoeveelheid te koop en te kry is.

Op 5 Julie is die draagbeeste so kreupel dat 6 mans vir die ekspedisie vooruit moet loop en die plek verken. Soos die beeste swakker word en minder raak moet die bagasie en pakkasies “verdelven” word, en/of die bagasie op meer beeste ewerediger verdeel word. Slagbeeste moet nou ook die werk van draagbeeste doen.

Reeds op 5 Julie raak dit opvallend hoe die inwoners doelbewus die verkeerde en die moeilikste pad moontlik aandui, terwyl daar ‘n veel makliker en begaanbaarder pad hoërop is

So het scheen so waren de omleggende Inwoonders seer miscontent dat wij daar quamen om het land te ondersoeken, want sij maakten ons den weg so swaar dat het onmogelijk scheen te wesen die te connen passeeren, seggende voorvast dat wij moesten vijf dag reijsens marcheeren sonder een druppel water te vinden.

Ook Kaptein Coupanne het al sy ondergeskiktes summier belet om die vreemdelinge enige inligting te deel of die pad aan te wys. Hierdie dreigemente het nie in die gidse se klere gaan sit nie. Die twee gidse wat die ekspedisie vanaf die Komatirivier-omgewing saamgebring het, het nou ook die hasepad gekies – hulle het aan De Cuiper gesê hulle gaan gou ‘n bietjie droë gras sny, maar het nooit weer teruggekom nie (6 tot 7 Julie).

Op 11 Julie maak die stamlede nie eens meer geheim daarvan nie, elkeen gee ‘n ander padaanwysing as daarvoor gevra word, en die hoeveelheid dae wat die ekspedisie sonder water sal moet klaarkom, word op die plek versin.

Vir die eerste keer, op 7 Julie, is geen prys of krale blykbaar goed genoeg om ‘n bees te koop nie. Dertig “bosse” blou of geel krale is gevra vir een bees, maar as De Cuiper die krale laat sien, dan word net gesê “tsifanie” (dit deug nie) en die beesverkopers stap weg. Dié woord, in die Glossarium van Scheepsjournael (1969), is Tsonga vir “a swi fani” (van die werkwoord, fana, ‘eenders wees’), en daarmee word bedoel dat die krale nie die gelyke waarde van die beeste het nie. Dit kan ook “tshikani” wees, wat beteken: “laat staan”, (nee wat,) “los!” (maar).

Teen 11 Julie raak dit nou kritiek, want nou berig De Cuiper dat hy op 2 Julie 1725 laas ‘n bees gekoop het. Hierdie keer raak die inwoners volgens hom besonder astrant – hulle spoeg (“spoude”) sommer op die krale, en sê vir daardie soort van krale sal hulle nie eens pombe (bier van gestampte saad gemaak, volgens Du Bouquoi, 1744, (bl. 16), wat vir feeste, begrafnisse of gaste aangebied word) wil ruil nie, en loop met hul beeste weg. Dit beskou De Cuiper as kwaadwillig en aspris, want al wou hy ook driemaal soveel gee as by die Fort, waar die vraag tog die grootste is, vra die statte onder Coupanne vyf groot bosse krale vir een bees, en dit terwyl daar geen tekort aan vee rondloop nie.

Op 10 Julie is die eerste teken van geweld ervaar. By ‘n stat aangekom, word die ekspedisie met assegaaie en spiese deur ‘n halfduisend individue omring. Die padwysers wat langs die pad betaal is, moet nou uitgelewer word. Daarop sê De Cuiper:

Dit siende dat wij door dit getalm niet en conde avanceeren, sag geen beter raad als de selve te laten gaan uijt vreese dat door de grote bravade die sij maakten ons de colere soude hebben overlopen, waar door wij somtijds souden hebben connen overtreeden de goede ordres van onse Heeren gebieders.

Dit wou sê die ekspedisie moes die manne maar uitlewer, want anders gaan hierdie oponthoud hulle nêrens bring nie, en netnou verloor die ekspedisie hul humeur weens hierdie ‘grote bravade’, en netnou word die Here Sewentien se wette en verordenings verontagsaam.

Om vieruur die middag, terwyl De Cuiper besig was om in sy reisjoernaal te skryf, is die ekspedisie met assegaaie deur die manne van die stamhoof Dawano aangeval. Die doel was om die ekspedisie uit te moor en/of hul beeste weg te voer. Omrede die kruit min was, mag slegs geskiet word indien die aanvallers binne trefafstand was. Twee van De Cuiper se manne is swaar gewond. Die diere was ook reeds in ‘n swak toestand van al die loop, kon nie veel beweeg nie, en dié wat nie weggedryf kon word nie, is maar net so dood laat bly lê.

Met die voedsel- en die wapenvoorraad nou byna heeltemal kapot, is terugkeer vir die ekspedisie na Delagoabaai die enigste moontlike uitweg.

Vrydag, die 13de, bring die laagtepunt. Op hierdie dag gaan die ekspedisie by die naaste stat aan, waar die assegaaie en skilde sommer klaar weer teen hulle gereed staan, en De Cuiper laat vra watter rigting is die Komatirivier. Met die arm word “seer spijtelik” (vergelyk “spiteful”, wrewelig) na die regterkant gewys. En so loop die ekspedisie die roete deur bosse en kom af op ‘n klomp statte byeen; wéér teen die assegaaie en skilde vas.

By die volgende kraal waar hulle aangedoen het, is hulle weer gekonfronteer deur groot getalle (meer as 500) gewapendes wat gedreig het om hulle dood te maak omdat hulle deur hulle land getrek het; waarskynlik het die vuurwapens en die bietjie buskruitdampe die vorige aand nie ‘n besonder groot genoeg indruk gemaak nie. Nadat ses van die aanvallers in situ doodgeskiet en ander gewond is, het die res soos mis voor die son verdwyn:

Oorspronklike Nederlands	Parafrasering	Dan Sleigh-vertolking
Sonder haar geen de minste molest aen te doen, wouden ons ataqueren, beginnende te smijten met haar assagaijen en steenen. Ik liet haar vraagen wat reden sij hadden om ons te attaqueeren; seijden om dat wij door haar Land Passeerden, en seijden dat sij alwilden hebben dat wij hadden, ook onse snaphanen, die sij noemden hongo songilo [Tsonga: nhonga yo xongile], op onse taal gesegd die mooije stocken. Mijn maat smeet haer twee bossjens coralen toe, en Ettelijke soldaten ook wat, meijnende daar door van haar verlaten worden, maar schreewden als dan als rasende Honden: hotte hotte molonge [Tsonga: hi to dya, hi to dya, mulungu], geseijd op onse taele: laat ons de blanke op Eeten. Als wij sulx hoorden, maakten ons gereed en schoten met ons seven Man ses dood ter plaatse en Een het been stukken. Sij dit siende, liepen en croopen over handen en voeten te rugge. Daar was so een groote schrik onder dat men geen een en hoorden meer geluijd maken, want die stokken, die sij mijnden, maakte haar tot er dood bang. Ik geloof dat sij naar gissinge meer als een half duijsent sterk waren, en op een oogenblik tijds so sag men haar seer verminderen.	Sonder hoegenaamd enige uitlokking van die ekspedisie se kant af, het die betrokke stam assegaaie en klippe na hul kant toe begin gooi. De Cuiper wou toe deur sy tolk by hulle hoor wat die rede is waarom hul die ekspedisiegroep so aanval. Die antwoord kom toe dat die ekspedisie deur hul land gereis het, en dat hulle alles wil hê wat die ekspedisie het, ook hul snaphane wat in die Tsongataal “mooi stokke” beteken. Hierop gooi/smyt waarskynlik Johannes Monna (De Cuiper se medereisiger) sy twee bossies krale voor hulle uit, en etlike van die soldate doen dieselfde, want hulle het gedink die stam sou hulle nou met rus laat (sodat hul met hul deurreis kan voortgaan). Maar pleks daarvan word daar toe geskreeu: laat ons die blanke opeet. Toe hulle dit hoor, maak die ekspedisie hul toe gereed en sewe van die ekspedisie skiet toe ses van die stat op die plek dood en een se been stukkend. Toe die ander dit sien, word daar paniekbevange halsoorkop gevlug. Die skrik was so groot dat mens van niemand ‘n geluid gehoor het nie; die stokke wat hulle hulself wou toeëien, het hulle nou doodbang gemaak. De Cuiper skat daar was meer as vyfhonderd teenwoordig, maar binne ‘n ommesientjie aansienlik minder.	[...] kom by vyf groot krale waar die inwoners ook gewapen staan. Val hulle ons aan; laat vra wat hulle wil hê. Antwoord dat hulle alles wil hê wat ons het, ook die snaphane, wat hulle nhonga xongile noem, in ons taal beteken dit: wonderlike stokke. My maat Monna smyt 'n paar bossies krale na hulle toe, en van die soldate gooi ook kleinighede by in die hoop dat hulle ons sal verlaat. Maar hulle skreeu soos wilde diere en bestorm ons, met die woorde hi to dya mulungu! wat beteken: vreet die witmense op! Ons skiet ses van hulle dood, en een been-af. Vlug hulle verskrik terug, [maar wag ons langs die pad weer in om ons te oorrompel.]

Die ekspedisie neem hierna die omweg terug Fort toe. Daar was nog gewapendes langs die pad wat hul nog ingeag het, maar die ekspedisie se naam gaan hul ook vooruit, want deur die bosse heen versprei die nuus deur die riemtelegram vinnig, en ander stamme word vroegtydig gewaarsku teen hierdie gevaarlike klompie in aantog. Die ekspedisie word agtervolg op 'n veilige volgafstand, maar buite skiet- en trefafstand.

Toe die ekspedisie die Komatirivier deurwaad, word die stamme oorkant die rivier gewaarsku "dat sij moeten oppassen op ons, dat wij daar een deel hadden dood geschooten", maar die stamme anderkant die rivierwal slaan geen ag daarop nie. Inteendeel, hul kom met "Eet waren" te koop, juis toe die ekspedisie omtrent 5 uur op 'n wintersaand onder 'n groot boom wou kamp opslaan.

Teen die aand was daar nog 'n paar wat met hul assegaaie en skilde verby die kamp geloop het en in die verbyloop gedreig het om hul die aand met assegaaie om te bring. Die aand word nagwag gehou en daar is niks gewaar nie, en niks het gebeur nie.

Selfs die volgende dag, die 14de Julie, terwyl die ekspedisie deur die doringbos geloop het, was daar diegene in die bos wat "Figuren wilden maken", maar deur die tolke word hulle gewaarsku: as hulle dit net op die geringste wyse sou waag om die ekspedisie aan te val, sou die ekspedisie almal op 'n streep uitmoor en hul besittings en hutte verbrand. Daarna is die ekspedisie met rus gelaat.

Hoe nader die geselskap na die kus toe terugbeweeg het, hoe vriendeliker het die statte en stamme teenoor die ekspedisie weer geword en elke stam het kos te koop aangebied aan die kampeerders.

Dit word ‘n groot gedoe: naby die Fort, op Maandag, 16 Julie 1725, kom die vroue aangehardloop van vreugde, hulle skeur boomtakke af en swaai dit oor die ekspedisie se koppe as verwelkomende gebaar, soos dit tradisie was. Ander baan die pad oop sodat die ekspedisie na die Fort kan stap. Die Opperhoofd het selfs sy ‘Sergeant’ uitgestuur om die ekspedisie persoonlik na die Fort terug te vergesel. En, uiteindelik, volg die heldeontvangs by die Bevelvoerder (Opperhoofd) Jan van de Capelle. Die Reisverslag word daarna oorgeskryf en onderteken op 19 Julie 1725.

Te midde van die roem wat hom en sy geselskap te beurt geval het, is De Cuiper egter in 1727 aan koors oorlede.