Monomotapa

Monomotapa (Shona: Mwene Mutapa) was 'n land wat na bewering in die binneland van Suider-Afrika bestaan het en bekend was om sy gewaande ontsaglike goudrykdom.

Mwene Mutapa
Monomotapa-koninkryk

1430–1760
Coat of arms
Ligging of Monomotapa Kaart uit 1635 deur Willem Janszoon Blaeu wat Monomotapa (Mutapa) aandui
Hoofstad	Zvongombe
Taal/Tale	Shona, Kalanga
Godsdiens	Geloof in Mwari (God)
Regering	Monargie
Mwenemutapa
- ca. 1430–1450	Nyatsimba Mutota (eerste)
- 1740–1759	Dehwe Mupunzagutu (laaste)
Geskiedenis
- Gevestig	1430
- Stigting deur Nyatsimba Mutota	1430
- Portugese protektoraat	1629
- Mutapa-dinastie skeuring	1712
- Uitmekaarskeur tydens burgeroorlog	1760
- Ontbind	1760
Oppervlakte
- 16de eeu	700 000 km2 270 272 sq mi

Ligging

Monomotapa was 'n land wat op sy hoogtepunt gestrek het van ongeveer tussen die Zambezi en die Limpopo en die Kalahari en die Indiese Oseaan. In die gebied was die goudstede Vigiti Magna en Davugal en die rivier Esperito Santo. Hierdie Mashona-koninkryk het dus gestrek oor die teenswoordige Zimbabwe en dele van Suid-Afrika, Botswana, Lesotho, Eswatini, Mosambiek, Namibië en Zambië.

Geskiedenis

'n sestiende-eeuse Portugese kaart van Monomotapa in die binneland van Suider-Afrika

Koning Mutota en sy Karangastam het vroeg in die 15de eeu in die suide van die teenswoordige Zimbabwe gewoon. Hy het sy beheer noordwaarts uitgebrei. Sy seun en opvolger het op sy beurt die grense weer ooswaarts tot by die see verskuif. Deur die hawens Sofala en Moçambique het die Arabiere en Portugese met die Karanga in goud handelgedryf. Portugese reisigers het vertel van goudmyne en fabelagtige rykdomme. In die 16de eeu het Portugese geskiedskrywers Monomotapa beskryf as 'n magtige en welvarende ryk. Of die Portugese ooit bekend was met die Groot-Zimbabwe-bouvallle is nie bekend nie, maar was wel in die omgewing daarvan om na die goudvelde te soek. Eeue lank het die groot moondhede en die seevaarders daarna gesmag om die goudland te ontdek. Landkaarte van die tyd was egter primitief, onduidelik, fiktief en dikwels en dalk met opset misleidend. In Monomotapa was daar onderlinge twiste oor die goudrykdom. Boonop was die goud min en is van primitiewe mynboumetodes gebruik gemaak. Mettertyd het die inkomste uit goud gekwyn. Die goudhandel het nooit werklik floreer nie, maar daardeur is die binneland wel oopgestel vir die handel en koloniale besetting. Aan die einde van die 17de eeu het Monomotapa as Mashona-koninkryk verdwyn. In Europa is vas geglo dat hierdie myne die myne van koning Salomo was. Al die gerugte van groot rykdom het tot gevolg gehad dat baie Europeërs hulle graag in Suider-Afrika wou kom vestig. Vandag weet ons dat Monomotapa niks anders was die die uitgeputte goudvelde in die suide van die huidige Zimbabwe nie.

Soekekspedisies

Die VOC was maar altyd op die uitkyk na goeie sakegeleenthede. Daarom moet Jan van Riebeeck nie alleen 'n verversingspos aan die Kaap stig nie, maar ook probeer om Monomotapa te vind. Afgesien van die swak landkaarte het die VOC-amptenare die Namas ook nog sleg verstaan en geen goeie reisadvies van hulle ontvang nie. Van Riebeeck was in 'n voortdurende vrees dat die magtige volk van Monomotapa die Kaapse nedersetting sou aanval, want hy was onder die indruk dat die land maar so 'n 200 km noordoos van Kaapstad geleë was. Vanaf 1660 is verskeie ekspedisietogte uitgestuur om die goudland te soek en daar is selfs 'n beloning uitgeloof aan hulle wat eerste die land vind. Bekende ekspedisieleiers was Jan Danckaert, Pieter Cruythoff, Jonas de la Guerre en Simon van der Stel. In 1725 het Jan Mona selfs na Delagoabaai gegaan om na die land te soek (waarvan die reisverhaal opgeteken is deur Francois de Cuiper). 'n Paar dekades later gee die reisverslae van Johannes Coetzee aan Ryk Tulbagh nuwe hoop om Monomotapa te vind. Al hierdie soektogte het egter in hul doel misluk, maar het baie bygedra tot die aardrykskundige kennis oor die binneland, dit het wel gelei tot ervaring met ekspedisietogte en die vind van 'n roete vir ooswaartse uitbreiding van die kolonie. Eers in die middel van die 19de eeu is die suidelike deel van Zimbabwe vanuit die suide bereik.

Lees ook

• Farini die Grote en die Verlore Stad van die Kalahari

Bronnelys

• Axelson, Eric: Portuguese pioneers in Southern Africa. Johannesburg: Suid-Afrikaanse Uitsaaikorporasie, s.j.
• Axelson, Eric: Portuguese pioneers in Southern Africa. In: Lantern. Tydskrif vir Kennis en Kultuur. Jaargang 8, nr. 2, Desember 1958.
• Ensiklopedie van die Wêreld, deel 7. Stellenbosch: Albertyn-uitgewers, 1994. ISBN 0-949948-21-7
• Standard Encyclopaedia of Southern Africa, deel 7. Kaapstad: Nasou, 1972. ISBN 0-625-00323-3

Eksterne skakels

• Wikimedia Commons het meer media in die kategorie Monomotapa.