Guillaume Chenu de Chalezac

Guillaume Chenu de Chalezac, (1 November 1672, tot 30 Desember 1731) Franse avonturier wat gestrand was aan die Kaapse Ooskus en in die Xhosa gemeenskap gewoon het van Februarie 1687 tot Junie 1688. Hy het ‘n boek van sy ervarings geskryf wat in 1746 in Duits gepubliseer is en later in Frans en Engels vertaal is.

Lewensloop

Hy is op 1 November 1672 as die seun van 'n gesiene prokureur in Bordeaux, Frankryk gebore. Aangesien hulle Protestante (Hugenote) was, wou sy pa hom uit Frankryk kry en hom na Guillaume se broer in Duitsland stuur. Dit was 'n misdaad vir 'n Protestant om uit Frankryk te vlug. Sy pa smokkel hom in Maart 1686 op 'n skip na Madeira van waar hy na Nederland en daarvandaan Duitsland toe kon reis. Hy was maar 15 jaar oud op daardie staduim.

In Madeira het hy het ses maande lank by twee Franse Protestantse handelaars gewoon terwyl hy vir die skip na Nederland wag. Voor sy vertrek, het die Portugese bevelvoerder op die eiland agtergekom hy is 'n vlugtende Protestant en hom onder die bewaking van Jesuïtiese priesters geplaas. Hy het ontsnap en vir John Cribb, die kaptein van die Engelse fregat die Bauden, gesmeek om hom saam te neem. Cribb het hom as sy persoonlike bediende aangestel. Die Bauden is op 16 November 1686 suid van die Kaap Verdiese Eilande deur seerowers aangeval. In die woeste gevegte, waaraan die toe 16-jarige sê hy aktief deelgeneem het, is kaptein Cribb en tien ander matrose gedood.

Net minder as drie maande later het die bemanning land gewaar. Hulle het gehoop dit was die Kaap van Goeie Hoop, waar hulle voorrade sou kon inneem. Dit was waarskynlik eintlik in die omgewing van die huidige Port St. Johns aan die Wildekus. Die nuwe bevelvoerder het 'n seilboot met vier dae se kos land toe gestuur om 'n geskikte landingsplek te soek, maar die kus was te rotsagtig en hulle het later besluit om terug na die Bauden te gaan.

Die skip het egter teen daardie tyd reeds verder na Delagoabaai gevaar. Eers tien dae nadat hulle die Bauden verlaat het, het De Chalezac en sy makkers 'n strandjie gekry waar hulle die boot op die sand kon uittrek. 'n Swart man het vir hulle 'n leersak vol karringmelk gegee in ruil vir 'n stukkie koper. Die volgende dag was die strand “vol swartes” wat vleis en melk vir koper wou ruil.

Na ‘n misverstand breek daar gevegte tussen die matrose en die Xhosas uit. De Chalezac word beseer en later deur plaaslike inwoners verpleeg en kos gegee, in ruil moes hy hulle beeste oppas. 'n Paar dae later het 'n wit man met 'n woeste baard en lang blonde hare by die kraal aangekom. Die man was 'n oorlewende van die Hollandse skip die Stavenisse wat op 16 Februarie 1668 net suid van vandag se Durban op die rotse geloop het. Die twee kon in Portugees met mekaar kommunikeer. Die Hollander het hom na die plaaslike hoofman se kraal geneem waar hy en ander Stavenisse-oorlewendes gebly het. Die man was toe volgens De Chalezac al vlot in Xhosa. Die hoofman het hom goedhartig verwelkom en om verskoning gevra dat van sy onderdane hom en sy makkers aangeval het.

Die Europeërs het toe besluit om die lang pad Kaapstad toe aan te pak. De Chalezac skryf van hulle twee rampspoedige probeerslae wat aanvalle deur Khoikhoi en noue ontkomings met leeus, seekoeie, olifante en luiperds ingesluit het. Hulle is toe maar terug na die hoofman se kraal.

Die hoofman het De Chalezac as sy peetkind aangeneem. Hy praat met groot toegeneentheid en respek van die hoofman en vertel hoe dapper hy aan die bloedige gevegte teen Khoikhoi-groepe deelgeneem het. Hy het aan de Chalezac 'n trop beeste gegee wat sy status in die groep verhoog het en versoek dat De Chalezac met sy jongste dogter trou.

De Chalezac skryf in sy latere boek breedvoerig oor die kultuur, gebruike en rituele van die Xhosa, vir wie hy duidelik groot waardering gehad het. Hy het dit vreemd gevind dat hulle nie vis geëet het nie, maar verduidelik dat hulle dit as slange geklassifiseer het. Hy verduidelik die regstelsel en hoe kwaai die strawwe vir veediefstal en vergiftiging kon wees: 'n Vrou wat haar man vergiftig het, is op 'n miernes vasgebind tot sy dood is.

Die diefstal van koper of yster is egter nie gestraf nie, want dit was so seldsaam en waardevol en die versoeking was dus te groot vir enigeen om dit te weerstaan. Hy skryf: “Ek sou nooit kon glo dat dié mense, so brutaal en rof soos hulle was, ook behoorlikheid en goeie maniere beoefen het nie.”

'n Jaar nadat hy as 'n aangenome Xhosa begin lewe het, is 'n skip wat uit die Kaap gestuur is om die Stavenisse-oorlewendes te gaan haal, die Centaurus, daar aangekom. De Chalezac het besluit om saam te gaan, hoewel sommige van die Europeërs besluit het om te bly.

Op 30 Junie 1688 het Guillaume aan boord van die Hollandse skip die Spierdijk na Amsterdam vertrek. Hy is daarvandaan na Dessau in Duitsland waar sy broer, Jacques, 'n senior infanterie-offisier en later bekend as Freiherr de Chalezac, lank reeds gewoon het.

De Chalezac is op 30 Desember 1731 in Maagdeburg dood. Sy grafskrif in die Franse kerk daar lees: “Hier rus in God, Guillaume Chenu de Chalezac, Seigneur de Laujardiére, kolonel in die infanterie-regiment in diens van Sy Majesteit die Koning van Pruise, fiskaal van die distrikte Stolpe, Wollen, Ueckerunde en Pedugl, gebore op 1 November 1672, oorlede 30 Desember 1731. In glorieryke herinnering.”

Bronnelys

• Du Preez, Max, Die Franse Seun, Adonis van die amaXhosa. Vrye Weekblad, 12 Mei 2023. https://www.vryeweekblad.com/menings-en-debat/2023-05-12-die-franse-seun-adonis-van-die-amaxhosa/ Besoek 14 Mei 2023.
• Nathanael Weiss: Les aventures de Guillaume Chenu de Chalezac, seigneur de Laujardiere, au pays des Cafre, 1686-1689. In: Bulletin de Societe de l'Histoire du Protestantisme Francais. Band 80, 1921
• Reisen und abentheuer der bruder Robinsons. 1791, S. 150ff., Digitalisat
• Jean Pierre Erman, Pierre Christian Frédéric Reclam: Mémoires pour servir à l'histoire des réfugiés françois dans les États du roi. Band 9, 1799, S. 65, Digitalisat
• Leopold von Zedlitz-Neukirch: Neues preussisches Adelslexicon. Band I, 1836, S. 152, Digitalisat
• Stephen Abel Laval: A compendious history of the Reformation in France. 1741, S. 7, Digitalisat (zur Vertreibung der Familie aus Frankreich)