Harlow Shapley

Harlow Shapley (Nashville, Missouri, 2 November 1885 – Boulder, Colorado, 20 Oktober 1972) was ’n Amerikaanse sterrekundige wat veral bekend is omdat hy aan die begin van die 20ste eeu die Son se posisie in die Melkweg bepaal het. Hy het sterrekunde aan die Universiteit van Missouri en die Princeton-universiteit studeer. Daarna het hy as ondersoeker gaan werk by die Mount Wilson-sterrewag in Kalifornië.

Harlow Shapley
Gebore	2 November 1885 Nashville, Missouri
Oorlede	20 Oktober 1972 (op 86) Boulder, Colorado
Nasionaliteit	Verenigde State
Vakgebied	Sterrekunde
Alma mater	Universiteit van Missouri, Princeton-universiteit
Doktorale promotor(s)	Henry Norris Russell
Doktorale student(e)	Georges Lemaître, Cecilia Payne-Gaposchkin
Bekend vir	Die vasstelling van die Son se posisie in die Melkweg
Toekennings	Henry Draper-medalje (1926) Goue medalje van die Koninklike Astronomiese Genootskap (1934) Bruce-medalje (1939)

Die sentrum van die Melkweg

Shapley het sy aandag toegespits op die studie van bolswerms. Hiermee kon hy in 1918 die omvang van die Melkweg bepaal en vasstel waar die sentrum is. Dit het nou ook duidelik geword dat die Son nie die middelpunt van ons sterrestelsel is nie.

Voor hy dié studie begin het, was dit reeds bekend dat bolswerms simmetries verspreid lê en meer in die een halfronde as die ander voorkom. Ook het die mens reeds geweet dat in baie van hierdie swerms Cepheïede voorkom, sterre waarvan die wisselende helderheid baie ooreenkomste getoon het met verduisterende dubbelsterre, wat ook deur Shapley bestudeer is. Met dié kennis kon Shapley bepaal waar in die ruimte die swerms voorkom en dit gebruik om die afstande van die swerms te bepaal. Hy het ontdek die bolswerms self is gegroepeer in ’n soort bolvormige swerm, wat egter nie naby die Son geleë was nie. Hy het bereken die sentrum van hierdie ruimtelike verdeling lê sowat 50 000 ligjare van ons af, in die rigting van die sterrebeeld Boogskutter.

Hy het tereg aangeneem dit is die sentrum van die Melkweg en dat die Son ver daarvan lê. Tot in dié stadium is geglo die Melkweg is sowat 20 000 ligjare in deursnee. Shapley het nou egter op grond van sy studie van Cepheïede beweer die deursnee is sowat 300 000 ligjare. Dit was ’n geweldige sprong, en dit het wel later geblyk die Melkweg het ’n deursnee van sowat 100 000 ligjare.

Die Groot Debat

In 1917 het Heber Curtis en George Ritchey bekend gemaak dat hulle ’n paar supernovas ontdek het op fotografiese opnames van spiraalnewels. Omdat dit in die spiraalarms voorgekom het en nie in die sentrum van die spirale nie, het hulle gemeen die newels is afsonderlike sterrestelsels en nie skywe gas in die Melkweg nie. Curtis het ook gemeen die Son lê in die middel van die Melkweg.

Shapley het geglo die newels lê binne die Melkweg en dat die Son ver van die middel af lê. In die Groot Debat van 1920 het Heber en Shapley elk sy standpunt verdedig. Die debat kon geen uitsluitsel oor die saak gee nie; eers in 1924 het Edwin Hubble daarin geslaag om Andromeda se afstand vas te stel en te bewys dat dit wel ’n afsonderlike sterrestelsel was. Shapley se standpunt oor die posisie van die Son is egter intussen reg bewys.

Bronne

• Z. Kopal, Huldeblyk aan Harlow Shapley, Nature, Vol. 240, ble. 429-430 (1972)
• Timothy Ferris, Ruimte en Tijd, Verkenningen rond de Melkweg, De Haan (1991)
• Hierdie artikel is vertaal uit die Nederlandse Wikipedia