Heilna du Plooy

Heilna du Plooy was 'n professor in Afrikaans en Nederlands aan die Noordwes-Universiteit en ’n Afrikaanse digteres en skryfster.

 Lewe en werk

Heiltje Johanna Gertruida Venter is op 2 Mei 1947 in Pretoria gebore. Haar vader is Sakkie Venter, wat self ook gedigte skryf. Sy word op Bronkhorstspruit en Alberton groot en matrikuleer in 1964 met ses onderskeidings aan die Hoërskool Alberton. Sy studeer vanaf 1965 verder aan die Potchefstroomse Universiteit vir Christelike Hoër Onderwys en behaal in 1967 die B.A.-graad (met Afrikaans-Nederlands, Engels en Wiskunde as hoofvakke) en in 1968 die Hoër Onderwysdiploma (albei met lof). Sy gee vir ’n jaar onderwys en trou dan op 19 Desember 1969 met die Gereformeerde predikant Andries Du Plooy († 19 Mei 2024). Tussen die jare 1971 en 1979 word ’n dogter en drie seuns uit die huwelik gebore. Ná hulle troue woon hulle ses jaar lank in Durban. In 1976 word Andries na die gemeente Pretoria-Alkantrant beroep en die gesin verhuis na Pretoria. Sy studeer hier verder aan die Universiteit van Pretoria en behaal haar B.A. Honneurs-graad in 1977 met onderskeiding en in 1984 die M.A.-graad in Afrikaans onder leiding van professor Elize Botha (ook met onderskeiding), met ’n verhandeling oor “Die verhaal in ‘Laat vrugte’ en ’18-44’”. In 1985 voltooi sy ’n proefskrif in Literatuurwetenskap oor “Verhaalteorie in die twintigste eeu” en behaal hiermee die D.Litt.-graad onder professor T.T. Cloete by die Potchefstroomse Universiteit. Hierdie proefskrif word later gepubliseer.

Vir twee jaar (1977 en 1978) beklee sy ’n tydelike pos aan die Universiteit van Pretoria en sy is dan van 1982 tot 1986 verbonde aan die Universiteit van Suid-Afrika. In 1986 verhuis die gesin na Potchefstroom waar haar man professor word aan die Teologiese Skool. As akademikus is sy sedert 1987 verbonde aan die Potchefstroomse Universiteit (tans Noordwes Universiteit), eers vir vyf jaar tydelik in die Departement Algemene Taal- en Literatuurwetenskap en sedert 1992 permanent in die Departement Afrikaans en Nederlands waar sy later professor en hoogleraar word. Hier is sy ook betrokke by die ATKV Skryfskool, waar sy ’n aandeel het aan die publikasie “Skryfateljee”. Van 2003 tot 2005 is sy vakvoorsitter van die Vakgroep Afrikaans en Nederlands en in 2003 is sy vir een semester gashoogleraar aan die Universiteit van Leiden in Nederland. In 2012 tree sy af as hoogleraar, maar is hierna as senior navorser steeds betrokke in letterkunde navorsing by die Navorsingseenheid vir Tale en Literatuur in die Suid-Afrikaanse konteks.

Vanaf 1992 tot 1996 is sy voorsitter van die Nasionale Hoofbestuur van die Afrikaanse Letterkundevereniging en vanaf 2004 tot 2008 is sy ondervoorsitter van hierdie liggaam. Sy is lid van die Suid-Afrikaanse Vereniging vir Literatuurwetenskap, die Literatorvereniging, die Suid-Afrikaanse Vereniging vir Neerlandistiek, asook die Suid-Afrikaanse Akademie vir Wetenskap en Kuns. Buitelandse lidmaatskap van vakverenigings sluit in die "Internasionale Vereniging voor Neerlandistiek", die "International Comparative Literature Association", "The Society for the Study of Narrative Literature" en "The Association for Commonwealth Literature and Language Studies". Met haar navorsing lewer sy ’n belangrike bydrae tot die publikasie “Literêre terme en teorieë”, waarvan T.T. Cloete die redakteur is. Sy is lid van die adviesraad van die Nederlandse Christelik-literêre tydskrif Woordwerk (waarin sy ook publiseer), is op die redaksie van Literator en dien sedert 2000 op die letterkundekommissie van die Suid-Afrikaanse Akademie vir Wetenskap en Kuns. Sy is outeur van verskeie bydraes in versamelbundels van literêre opstelle en lewer gereeld artikels vir akademiese tydskrifte. By herhaling tree sy ook as beoordelaar op vir die toekenning van letterkundige pryse soos die M-Net-prys, die W.A. Hofmeyr-prys, die Helgaard Steyn-prys en die R.A.U.-prys. Vir lank is sy ook betrokke by die omdigting van die Psalms onder leiding van professor T.T. Cloete en is daarna lid van die Literêre Advieskomitee vir ’n nuwe vertaling van die Bybel in Afrikaans.

Sy bied verskeie belangwekkende lesings en referate aan by plaaslike en internasionale kongresse en ander geleenthede. In 2009 bied sy die T.T. Cloete-erelesing aan onder die titel “Die deurskynende kelk. Oor vorm en inhoud in die poësie”, wat later in Tydskrif vir Geesteswetenskappe gepubliseer is. Sy bied ’n reeks gaslesings aan by die Seminarie Afrikaans in Diepenbeeck en die program vir Afrikaans aan die Universiteit van Antwerpen. Internasionale kongresse waar sy referate lewer sluit in die kongres oor Iconicity in Language and Literature in Toronto in Kanada en die Achttiende colloquium neerlandicum in Antwerpen in België. Vanaf 2004 tot 2011 tree sy op as leier van die projek “Vers en verhaal: narratiewe binding in poëtiese tekste”, waaraan kollegas uit Suid-Afrika, Nederland en België deelneem. Die resultaat van hierdie projek is spesiale uitgawes van Literator en Stilet, waarin die projekresultate gepubliseer is.

Skryfwerk

Haar debuutbundel is “Die donker is nooit leeg nie”, waar die titel afgelei is van die hantering van lig en skadu in skilderwerk en in die letterkunde dui op oorgange en kontraste. Die bundel bevat vyf afdelings, waarvan die eerste begin met gedigte oor die digkuns. Dan volg gedigte oor die verblyf en wortels in Suid-Afrika, gevolg deur die donker van die titel as simbool van verwydering en afstand van God en die aftakeling en dood, soos veral indrukwekkend verwoord in die “Afskeidsiklus” verse. Hierin beskryf sy die terminale siekte en dood van ’n vriendin. Die huweliksverhouding en liefde is die oorheersende tema van die volgende afdeling, waarna die bundel sluit met gedigte oor die wete dat skepping van watter aard die donkerte en aftakeling kan besweer en verhoed. “Die donker is nooit leeg nie” word in 1999 in aanmerking geneem vir die toekenning van die Ingrid Jonker-prys.

Haar opvolgbundel is “In die landskap ingelyf”, waarin sy voortgaan met haar ondersoek na die plek van die self in die ruimte. Die ruimte (of landskap van die titel) word geteken as onafhanklik en ongenaakbaar, met enige poging van die self om dit te bevat, hetsy as reisiger of as kunstenaar, gedoem tot ontoereikendheid. Opvallend is die gebruik van siklusse waarin die digter ’n onderwerp afwisselend uit verskillende hoeke belig, ook deur gebruik te maak van verskillende digvorme. “Landskapsiklus” beeld die stryd uit om die land se werklikheid te ken, met die besef dat sulke kennis slegs kan kom van iemand wat daar hoort. Hierdie siklus tree intertekstueel in gesprek met die werk van ander digters oor hierdie aktuele onderwerp, insluitende Antjie Krog, T.T. Cloete, Karel Schoeman en Wilma Stockenström. Berusting word eindelik gevind in die betreklikheid van eie subjektiewe perspektief, wat ’n unieke antwoord per individu op die probleem veronderstel.

Ná ’n lang stilswye verskyn “Die stilte opgeskort”, waar die titel nie net kommentaar lewer op die eie digterlike stilte nie, maar ook suggereer dat die vrou in die samelewing weer ’n stem gekry het. Die openingsgedig is “Ewewig”, waarin die balans tussen skuldenaar en dié waaraan verskuldig is, ondersoek word. Die gedig is ook inleiding tot vele ander gedigte wat teenstrydighede ondersoek. Die siklus “Die jag” tree in gesprek met die beeldhouer Maureen Quin van Alexandria in die Oos-Kaap se beeldereeks “The hunt”. Hierdie gedigte ondersoek die mens se onvermoë om in vrede te leef en sy behoefte aan oorlogvoering, die sielkundige aspekte van konflik en oorlogmaak, die verhouding tussen jagter en prooi en die gevoel van vervreemding wat intree nadat die slag gelewer is. Die siklus oor “Die pornografie van oordaad” het as tema die verbruikerskultuur en die oordaad van materiële dinge wat die hedendaagse mens se lewe oorheers, met die versugting dat daar teruggekeer sal word na die natuur en stilte en standhoudende waardes. Treffend is verder ’n lykdig oor Elize Botha (“In die streke van die wind”), ’n vierluik gedigte oor die ouerwordende moeder en “Ouhoutfluit”, wat die vaderfiguur gedenk in terme van hout en boomname. Hierdie gedigte dra by tot die melancholiese toonaard van die bundel in sy geheel. Ander temas wat aangeroer word, is die digkuns, reis en die aftakeling van mens en natuur. In “Stadgedigte” word stede beskryf wat gebuk staan onder vele aanslae soos geweld en hongersnood, met ’n stad soos Boedapest wat nietemin deur die eeue heen ongeskonde gebly het. Die slotgedig het as tema die laaste transformasie, waar die kortstondigheid van die lewe slegs gefnuik kan word deur die skepping van kuns, wat die liggaamlike oorleef.

In 2023 verskyn haar vierde digbundel Getye van tyd.

Heilna du Plooy se gedigte word in verskeie versamelbundels opgeneem, waaronder “Groot verseboek”, “Die Afrikaanse poësie in ’n duisend en enkele gedigte”, “Honderd jaar later”, “Majesteit, die kat” en “Nuwe verset”. In 2001 wen sy die tydskrif Literator se Litera-prys vir kreatiewe skryfwerk vir die beste bydrae vir daardie jaar in hierdie tydskrif vir haar gedig “Elegie”. Saam met Loftus Marais stel sy die versamelbundel “Nuwe stemme 5” saam uit die werk van voorheen ongebundelde digters.

Oor die jare skryf sy van tyd tot tyd kortverhale wat in versamelbundels (waaronder “Voetpad”) opgeneem en in letterkundige tydskrifte soos Tydskrif vir Letterkunde gepubliseer word. “Hanna en Peninna” word opgeneem in die versamelbundel “Lyfspel / Bodyplay”. Sy vertaal ook die Vlaamse digter Eddy van Vliet se essay “’n Pleidooi vir poësie” in Afrikaans, waarin hy oor die aard en betekenis van poësie besin, en Willem van Toorn se “Paaie vir die deurtog”. In 2020 word haar gedigte 'Lemoene I', 'Egpaar', 'Geliefde klankbord', 'ma' en 'In 'n stewige ou gebou’ in Vers en vrou opgeneem.

Publikasies

Jaar	Publikasies
1986	Verhaalteorie in die twintigste eeu
1997	Die donker is nooit leeg nie
2002	In die landskap ingelyf
2014	Die stilte opgeskort
	Die taal van been (roman)
2023	Getye van tyd
	Samesteller
2013	Nuwe stemme 5 (saam met Loftus Marais)
2017	Gespreksgenoot: ‘n brieweboek
	Vertaler
1998	’n Pleidooi vir die poësie – Eddy van Vliet
2013	Paaie vir die deurtog – Willem van Toorn

Bronnelys

Boeke

• De Wet, K. (samest.) Vers en vrou. Kaapstad: Human & Rousseau. 2020
• Kannemeyer, J.C.: “Die Afrikaanse literatuur 1652-2004” Human & Rousseau. Kaapstad en Pretoria. Eerste uitgawe. 2005
• Van Coller, H.P. (red.): “Perspektief en Profiel Deel 3” Van Schaik-Uitgewers. Pretoria. Eerste uitgawe. 2006

Tydskrifte en koerante

• Redakteur: “Die redakteur gesels met Heilna du Plooy” “Die Kerkblad”. September 2003
• Stehle, Rudolf: “18 nuwe stemme klink op”. Beeld. 15 Mei 2013
• Stehle, Rudolf: “Du Plooy skort stilte op met nuwe digbundel”. Beeld. 18 Augustus 2014

Internet

• Facebook
• Greenwich School of Theology
• Literator
• LitNet ATKV-Skrywersalbum 24 November 2009
• Versindaba Geargiveer 2 Oktober 2016 op Wayback Machine

Ongepubliseerde dokumente

• Du Plooy, Heilna: “du Plooy” Nasionale Afrikaanse Letterkundige Museum en Navorsingsentrum (NALN). Bloemfontein