Henri Bergson
Henri-Louis Bergson (Parys, 18 Oktober 1859 – Parys, 4 Januarie 1941) was 'n invloedryke Franse filosoof, veral gedurende die eerste helfte van die 20ste eeu. Bergson oortuig baie denkers dat die prosesse van onmiddelike ervaring en intuïsie belangriker is as die abstrakte rasionaliteit en wetenskap om realiteit te verstaan. Bergson was ook die wenner van die Nobelprys vir Letterkunde in 1927.[1]
| Henri-Louis Bergson | |
| |
Henri Bergson in 1927
| |
| Gebore | 18 Oktober 1859 Parys, Frankryk |
|---|---|
| Oorlede | 4 Januarie 1941 (op 81) Parys, Frankryk |
| Nasionaliteit |  Frankryk
|
| Vakgebied | Metafisika, epistemologie, filosofie van taal, filosofie van wiskunde |
| Bekend vir | Durasie, intuïsie, élan vital, oop samelewing |
| Beïnvloed deur | Kant, James, Darwin, Ravaisson, Spencer, Leibniz, Biran, Plotinus |
| Invloed op | Gilles Deleuze, Emmanuel Mounier, Jankélévitch, Kazantzakis, Marcel, Merleau-Ponty, Sartre, Proust, Whitehead, Bréhier, Le Roy, Necip Fazıl Kısakürek, Iqbal, Aflaq |
| Toekennings | Nobelprys vir Letterkunde (1927) |
Lewe en invloed
wysig
Henri Bergson word in Parys, Frankryk gebore in 1859, dieselfde jaar wat Charles Darwin sy On the Origin of Species publiseer. Die evolusieteorie sou later belangrik word vir die filosofie van Bergson. Op die École normale supérieure is Bergson en Émile Durkheim in dieselfde klas. Bergson se werk was in die begin van die 20ste eeu baie populêr en sy filosofie invloedryk. In 1914 word hy dan ook verkies as lid van die Académie française. Sy debat met Albert Einstein oor die interpretasie van die relatiwiteitsteorie in 1922 merk die val van Bergson en die opkoms van Einstein se roem. Bergson kry vir sy werk in 1927 die Nobelprys vir Letterkunde. Hy sterf op 81-jarige leeftyd in 1941.
Die invloed van Bergson was hoofsaaklik op die Franse filosofie, onder andere by denkers soos Maurice Merleau-Ponty, Jean-Paul Sartre en Gilles Deleuze. Deleuze skryf in 1966 'n boek oor die filosofie van Henri Bergson, getiteld Le Bergsonisme. Vanaf omstreeks 1990 word daar weer meer aandag verleen aan die filosofie van Bergson, hoewel hy nooit weer so bekend sou word as tydens sy eie lewe nie. Vir die Britse filosoof Bertrand Russell was Bergson se idees nouliks meer as 'n verbeeldingsryke en poëtiese seining van die wêreld.
Sy hele lewe voer Bergson 'n tweestryd oor sy Joodse wortels en sy aanhang van die Katolieke geloof. Hy laat hom nooit doop nie maar was ook aktief teen die anti-semitiese stroom van die Franse Vichy-regering. Sy solidariteit met die Jode was hoog en hy staan byvoorbeeld in Parys in die ry om 'n Davidster te kry. Terselfdertyd spreek hy ook die hoop uit dat 'n Rooms-Katolieke priester by sy graf sou bid.
Filosofie
wysigDaar is volgens Bergson twee wyses om na die wêreld te kyk: een analities en een metafisies. Hy sit hierdie twee benaderings uiteen in sy Introduction à la métaphysique (Inleiding tot die Metafisika, 1903). Die boek is geskryf in die aanloop tot sy bekendste werk L'Évolution créatrice (Die skeppende evolusie 1907). Hy beweer dat vanuit die wetenskaplike persepsie die wêreld suiwer analities beskou moet word en daarmee ook as rigied gesien moet word.
Hierdie werk bestaan uit vier hoofstukke. In die eerste hoofstuk skets Bergson die buitelyne van sy denke oor die evolusie. Hy verwys na die begrip duur (la durée), en skets die twee in sy tyd as dominante beskouings ten aansien van die evolusie van die lewe: die meganisme en die finalisme. Teen die agtergrond van die twee denkwyses ontvou Bergson sy eie visie. Hy benadruk die kenmerk van die lewe: dat die lewe reële tydsduur ervaar (la durée) en homself herskep. Die lewe gaan daarmee teen die stroom van die anorganiese materie in, wat as kenmerk verval het. In die tweede hoofstuk fokus Bergson op die evolusie. Hy beskryf die evolusie van die lewe en kom vanuit die evolusionêre perspektief tot 'n aantal gevolgtrekkings omtrent die verskillende kenmerke wat die lewe ons toon, naamlik die onbewustheid, die verstand en die instink. In die derde hoofstuk gaan Bergson dieper in op 'n aantal van die elemente wat hy reeds in die vroeëre hoofstukke genoem het. Hy behandel vrae oor die kennis van die lewe, die wysgerige metode, die verbinding tussen materie en verstand en die tussen skepping en evolusie. In die vierde en laaste hoofstuk bestee Bergson aandag aan die meganistiese aard van die verstandelike denke. Hy gaan daarby in op 'n aantal filosofiese temas. Hy voorsien 'n oorsig van die wysbegeerte en die wetenskap. Met die denke oor die evolusie steeds in sy visier, poog hy om 'n gefundeerde kritiek te formuleer oor die wysgerige en wetenskaplike stelsels.
Verwysings
wysig- ↑ "The Nobel Prize in Literature 1927" (in Engels). Nobelprize.org. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 2 Julie 2018. Besoek op 7 Oktober 2017.
Eksterne skakels
wysig
Wikimedia Commons het meer media in die kategorie Henri Bergson.
