Maurice Merleau-Ponty
Maurice Merleau-Ponty (Rochefort-sur-Mer, 14 Maart 1908 - Parys, 3 Mei 1961) was 'n Franse fenomenologiese filosoof, sterk beïnvloed deur Karl Marx[6], Edmund Husserl en Martin Heidegger en word geassosieer met Jean-Paul Sartre ( wat later sal verklaar dat hy deur Merleau-Ponty[7]) en Simone de Beauvoir 'tot Marxisme' bekeer is'.
| Maurice Merleau-Ponty | |
| |
Maurice Merleau-Ponty
| |
| Geboortenaam | Maurice Jean Jacques Merleau-Ponty |
|---|---|
| Gebore | 14 Maart 1908 Rochefort-sur-Mer,Frankryk |
| Oorlede | 3 Mei 1961 (op 53) Parys, Frankryk |
| Vakgebied | fenomenologie, ontologie, |
| Beïnvloed deur | Bergson[1] · Fink[2] · Heidegger · Husserl · Kierkegaard · Koffka[3] · Köhler · Lévi-Strauss · Marx · Sartre · Saussure[4] |
| Invloed op | Abram · Barbaras · Butler · Castoriadis · Crowther · Danto · Deleuze · Dreyfus · Edie · El-Bizri · Foucault · Giorgi · Harman · Ihde · Irigaray · Johnson · Kompridis · Lacan[5] · Laplanche · Lefort · McClamrock · Sartre · Schillebeeckx · Simondon · Thompson · Varela · Vesely · Virilio · Waldenfels |
Die kern van Merleau-Ponty se filosofie is die idee dat persepsie 'n fundamentele rol speel in ons begrip van die wêreld en ons interaksie daarmee. As fenomenoloog staan hy uit omdat hy 'n uitgebreide debat met die wetenskappe en veral met die sielkunde gevoer het. Daarbenewens beklemtoon Merleau-Ponty die liggaam as die primêre middel om die wêreld te ken, in teenstelling met die klassieke filosofiese tradisie wat die bewussyn as vertrekpunt vir kennis geneem het. Hierdie klem op liggaamlikheid het Merleau-Ponty tot 'n mate gelei van fenomenologie na - wat hy genoem het - 'n "indirekte ontologie" of ook die ontologie van "die vlees van die wêreld" (la chair du monde). Dit kom veral na vore in sy postuum gepubliseerde werke, Le Visible et l'invisible (1964) en L’Œil et l’esprit (1960).
Lewe en werk
wysigNa die hoërskool in Le Havre en Parys, Lycée Louis-le-Grand, is Merleau-Ponty na die École Normale Supérieure. Dit was in die tyd toe Jean-Paul Sartre ook 'n student daar was. Émile Bréhier, Jean Laporte, en veral Léon Brunsvicg was destyds invloedryke onderwysers. Na sy studies het hy filosofie-onderwyser in Beauvais en Chartres geword. Hy was 'n luitenant tydens die Tweede Wêreldoorlog en na sy terugkeer uit ballingskap het hy by die klein versetgroep van Sartre, Sosialisme en Vryheid aangesluit.
Na die oorlog word hy professor in Lyon en later in Parys (Sorbonne; Collège de France). Tot met sy diepgaande meningsverskil met Sartre, het hy ook gewerk as redakteur van die destydse invloedryke maandblad Les Temps modernes.
Merleau-Ponty het baie gereis. Hy het Oos-Europa, Noord-Afrika, die Verre Ooste, die Amerikaanse kontinent en voormalige Franse Afrika besoek (onder meer het hy geskryf oor die stryd om onafhanklikheid in Madagaskar, wat bloedig deur die Franse kolonialiste teengestaan is).
In 1961 is hy onverwags aan 'n hartaanval oorlede.
Filosofie
wysigOorsig
wysigMerleau-Ponty se filosofie, sterk beïnvloed deur Edmund Husserl, moet gereken word tot die domein van fenomenologie. Hy het sekere aspekte van Husserl se fenomenologie in sy eie werk ingebring, wat grootliks gebaseer was op navorsing oor Husserl se manuskripte. Sy twee belangrikste werke is La Structure du comportement (1942) en Phénoménologie de la Perception (1945). Dit kom onder andere na vore dat die persepsie (die waarneming) gesien moet word as 'n vertrekpunt in die filosofie, as 'n aktiewe dimensie van sy eie. Die kern hiervan is 'n verwerping van René Descartes se cogito , en dus van die (volgens Merleau-Ponty) misleidende onderskeid tussen die voorwerp en die cogito. Deur en van hierdie verwerping poog Merleau-Ponty om 'n kritiek op die reduksionistiese neiging wat die wetenskappe reguleer, te formuleer. In sy fenomenologie speel die liggaam as middel van persepsie en uitdrukking 'n sentrale rol: mon corps est la texture commune de tous les objects et il est, au moins à l'égard du monde perçu, l'instrument général de ma compréhension [my liggaam bepaal die algemene struktuur van alle voorwerpe en dit is, ten minste wat die waargenome wêreld betref, die algemene instrument van my begrip]. (1945: 272)
Die sentraliteit van persepsie
wysigIn sy werke La Structure du comportement (1942) en Phénoménologie de la perception (1945) probeer Merleau-Ponty, in teenstelling met 'n tradisie van John Locke, demonstreer dat waarneming of persepsie nie die oorsaaklike produk van atoomatiese sensasies is nie. Hierdie atoomatiese-oorsaaklike opvatting was destyds baie invloedryk, ook in gestaltsielkunde, veral in die strome van behaviorisme. Merleau-Ponty meen egter dat persepsie 'n aktiewe dimensie het, in die sin van 'n oeroue openheid vir die lewenswêreld (Lebenswelt). Hy skryf:
“Die bewering dat ek 'n visieveld het, sê dat my posisie, my toegang gee tot en oop is vir 'n stelsel van bestaande dinge, van sigbare dinge, dat dit gebaseer is op 'n soort oorspronklike kontrak en danksy 'n geskenk uit die natuur, sonder enige ingryping, om my aandag beskikbaar te stel, beteken dit dat sieninge verpersoonlik is."[8]
Hierdie oorspronklike openheid is die kern van sy pleidooi vir die basiese van persepsie. Volgens Husserl se fenomenologie is "alle bewussyn bewustheid van iets." Hier is daar dus 'n onderskeid tussen 'die daad van denke' (die noësis) en 'die opsetlike voorwerp van denke' (die noëma). Hierdie korrelasie tussen noësis en noëma is dus die eerste stap in die ontleding van bewussyn.
Toe Merleau-Ponty die postuumwerk van Husserl bestudeer het (hy het 'n rukkie aan die Husserl-argief in Leuven navorsing gedoen), het hy egter opgemerk dat sekere verskynsels nie in terme van hierdie korrelasie beskryf kan word nie. Dit is veral die geval met iets soos die liggaam (wat gesien kan word as voorwerp sowel as onderwerp), tydpersepsie (bewussyn van tyd is nie 'n daad van denke nie, nog die voorwerp daarvan) en die Ander (dit word sterk weerspieël, byvoorbeeld, in die filosofie van Emmanuel Levinas, lei die vroeëre sienings van Husserl daarenteen bring hom na die solipsisme.
Die onderskeid tussen denkwyse (noësis) en die opsetlike voorwerp van denke (noëma) blyk in alle gevalle nie onvoorwaardelik te wees nie. Dit blyk die resultaat van 'n hoër vlak van analise te wees. Merleau-Ponty verskuif dus van die siening dat "alle bewussyn bewustheid van iets is" na die stelling dat "alle bewussyn perseptueel bewussyn is." Op hierdie manier lê hy die grondslag vir 'n belangrike verskuiwing in fenomenologie, wat die vertrekpunte moet hersien in die lig van hierdie basis van persepsie. Dus stel hy dat "die oorspronklike persepsie 'n nie-tetiese, pre-objektiewe en voorafbewuste ervaring is."[9]
Liggaamlikheid
wysigVanuit die studie van die persepsie, bring dit Merleau-Ponty tot die besef dat 'n mens se eie liggaam (le corps propre) nie net 'n ding is nie, 'n potensiële onderwerp as wetenskaplike onderwerp van studie, maar ook 'n permanente voorwaarde vir ervaring, 'n deel van die perseptuele openheid vir die wêreld. Die basis van persepsie impliseer dus ook 'n basis van ervaring, in soverre persepsie gesien word as 'n aktiewe en vestigende dimensie.
Merleau-Ponty argumenteer vir 'n noue verband tussen liggaamlikheid en bewussyn, en verder van 'n opsetlikheid van die liggaam, wat hy beskryf as 'n 'motoriese opset' en wat hy definieer as "...'n liggaam-beheerde afwagting of 'n vooruitverwagting van 'n liggaamlike resultaat."[10] Dit staan in skrille kontras met die tradisionele dualistiese ontologie van liggaam-gees wat ontstaan het by René Descartes.
Merleau-Ponty se visie van liggaamlikheid is nou gekoppel aan sy visie van ruimte (l'space) en die basis van die diepte-dimensie (la profondeur), albei teenwoordig in die term Heidegger se In-der-Welt-sein (wat Merleau-Ponty être-au-monde noem) en van jou eie liggaam (le corps propre).[11]
Die sterk klem op die feit dat liggaamlikheid intrinsiek 'n dimensie van uitdrukkingvermoeë het wat fundamenteel blyk te wees vir die samestelling van die Ek, het reeds na vore gekom as een van die gevolgtrekkings in La Structure du comportement (1942), maar word ook gereeld weerspieël in sy latere werk. Hierna brei Merleau-Ponty verder uit oor hoe hierdie fisiese onderwerp die organiese vlak van die liggaam te kan oortref, iets wat manifesteer in intellektuele optrede en ons kultuur.
Invloed
wysigDie werk van Merleau-Ponty het 'n sterk invloed gehad op onder meer die 'heideggeriaanse' kontemporêre denker Hubert Dreyfus, wat in sy What computers still can't do 'n evaluering doen van 'n fenomenologiese besinning oor die stand van sake binne die vakgebied van die kunsmatige intelligensie. Sy werk kry ook 'n bietjie aandag in neuropsigologie. Kognitiewe wetenskaplikes soos Oliver Sacks en Antonio Damasio is geneig om te dink in terme van bewussyn soos in Merleau-Ponty gevind word. Die Amerikaanse kunsfilosoof Arthur C. Danto studeer met Merleau-Ponty, met aantoonbare blywende invloed.
Bibliografie
wysig• La Structure du comportement, Parys, 1942 7e éd. en 1972
• La Phénoménologie de la perception, Parys, Gallimard, 1945
• Humanisme et terreur, Parys, Gallimard, 1947
• L’union de l’ âme et du corps, chez Malebranche, Biran et Bergson, Vrin, 1968, cours présentés par J. Deprun
• Sens et non-sens, Parys, Nagel, 1948
• Les sciences de l’homme et la phénoménologie, Centre de Documentation universitaire, réédité en 1975
• Les relations avec autrui chez l’enfant, Paris, Centre de Documentation universitaire, réédité en 1975
• Éloge de la philosophie, leçon inaugurale faite au Collège de France, le jeudi 15 janvier 1953, Gallimard, 1953
• Les Aventures de la dialectique, Parys, Gallimard, 1955
• Signes, Gallimard, 1960
• Le Visible et l’invisible, publié par C. Lefort, Gallimard, 1964
• L'Oeuil et l’esprit, Gallimard, 1960
• Résumé de cours (1952-1960), Gallimard, 1968
• La Prose du monde, Gallimard, 1969.
Vertalings na Nederlands
wysig• Essays, Uitgeverij Het Spectrum, 1970
• Lof der wijsbegeerte, Uitgeverij Boom, 1979
• Voorwoord tot de Fenomenologie van de waarneming, Uitgeverij Kok Agora, 1986
• De wereld waarnemen, Uitgeverij Boom, 2003
• Fenomenologie van de waarneming, Uitgeverij Boom, 2009
• Oog en geest, Uitgeverij Parrèsia, 2012
Verwysings
wysig- ↑ Merleau-Ponty, M., 2002, Phenomenology of Perception, Colin Smith (tr.), New York: Routledge and Kegan Paul, bl. 66–68.
- ↑ Dermot Moran, "Husserl's transcendental philosophy and the critique of naturalism" (2008), bl. 20.
- ↑ Lester Embree, "Merleau-Ponty's Examination of Gestalt Psychology" Geargiveer 21 November 2012 op Wayback Machine, Research in Phenomenology, Vol. 10 (1980): bl. 89–121.
- ↑ Maurice Merleau-Ponty - Biography Geargiveer 28 November 2012 op Wayback Machine at egs.edu
- ↑ Lacan, Jacques. "The Split between the Eye and the Gaze" (1964).
- ↑ Marxism and Totality: The Adventures of a Concept from Lukács to Habermas, By Martin Jay (1986), bl 361-85
- ↑ Marxism and Totality: The Adventures of a Concept from Lukács to Habermas, By Martin Jay (1986), bl 361
- ↑ Merleau-Ponty, M., Fenomenologie van de waarneming, Boom, Amsterdam, 2009, bl. 292.
- ↑ Merleau-Ponty, M., Fenomenologie van de waarneming, Boom, Amsterdam, 2009, bl. 322
- ↑ Merleau-Ponty, M., Fenomenologie van de waarneming, Boom, Amsterdam, 2009, bl. 174.
- ↑ Sien die onglangse ondersoek oor hierdie probleemstelling: Nader El-Bizri, "A Phenomenological Account of the ‘Ontological Problem of Space’," Existentia Meletai-Sophias, Vol. XII, Issue 3-4 (2002), bl. 345-364; sien ook die verwante studie oor ruimte en diepte: Nader El-Bizri, "La perception de la profondeur: Alhazen, Berkeley et Merleau-Ponty," Oriens-Occidens: sciences, mathématiques et philosophie de l’antiquité à l’âge classique (Cahiers du Centre d’Histoire des Sciences et des Philosophies Arabes et Médiévales, CNRS), Vol. 5 (2004), bl. 171-184. Sien ook die verbintenis met Heidegger in: Nader El-Bizri, 'Being at Home Among Things: Heidegger’s Reflections on Dwelling', Environment, Space, Place 3 (2011), bl. 47-71
Eksterne skakels
wysig
Wikimedia Commons het meer media in die kategorie Maurice Merleau-Ponty.- (en) Merleau-Ponty in Stanford Encyclopedia of Philosophy.
- (en) Merleau-Ponty in Internet Encyclopedia of Philosophy.
- (en) Merleau-Ponty Circle - 'n Groep akademici, geïnteresseer in sy werk.
| Hierdie artikel is in sy geheel of gedeeltelik vanuit die Nederlandse Wikipedia vertaal. |
