Bertrand Russell

Bertrand Arthur William Russell (18 Mei 1872 – 2 Februarie 1970) was 'n invloedryke Britse logikus, filosoof en wiskundige, wat die meeste van sy bydrae in die 20ste eeu gemaak het. Hy was 'n onuitputbare skrywer wat van filosofie 'n gewilde onderwerp gemaak het. Hy het ook kommentaar gelewer oor 'n menigte onderwerpe, van die alledaagse tot die hoogs ernstige. Hy is deel van 'n familietradisie in politiek en was prominent as 'n liberalis, sosialis en aktivis teen oorlog vir die meeste van sy lang lewe. Terwyl hy gestaan het as 'n ikoon vir 'n kreatiewe en rasionele lewe, was baie van sy standpunte baie kontroversieel.

Bertrand Russell
Gebore	Bertrand Arthur William Russell 18 Mei 1872 Trellech, Monmouthshire
Sterf	2 Februarie 1970 (op 97) Penrhyndeudraeth, Wallis
Nasionaliteit	Verenigde Koninkryk
Beroep	Digter en essayis
Handtekening

'n Jong Bertrand Russell

Bertrand Russell in 1907

Hy is gebore tydens die hoogtepunt van Brittanje se ekonomiese en politieke mag, maar toe hy gesterf het van griep amper 'n eeu later was die Britse Ryk byna tot niet. Sy lewe en invloed het gestrek oor beide die Eerste en Tweede Wêreldoorlog, waarin Brittanje ten duurste oorwinning behaal het. In sy posisie as een van die wêreld se bekendste intellektuele van sy tyd het hy 'n hoë morele gesag gedra, tot in sy 90's. Hy was 'n prominente figuur vir kernontwapening en teen die Viëtnamoorlog.

In 1950 het Russell die Nobelprys vir Letterkunde verwerf "in erkenning van sy verskeie en konsekwente skrifte in diens van humanisme en vrydenkery".

Russel se werke, denke en erfenis

Russell het in 1890 ingeskryf by Trinity College, Universiteit van Cambridge ten einde wiskunde te studeer. Hy het daar lewenslange vriendskappe gemaak deur sy lidmaatskap in die geheime studentegenootskap genaamd “the Apostels”, wie se lede sommige van die mees invloedryke filosowe van die tydperk ingesluit het. Russel was geïnspireer deur sy gesprekke met die groep, en het afstand van wiskunde gedoen ten gunste van filosofie. Hy het ‘n beurs by Trinity op sterkte van ‘n verhandeling getiteld ‘n Essay op die Begronding van Meetkunde verkry, welke ‘n gewysigde weergawe was van die stuk wat in 1897 as sy eerste filosofiese boek gepubliseer was. In navolging van Kant se Kritiek van Reine Beredenering, het die werk ‘n gesofistikeerde idealistiese teorie voorgestel wat meetkunde as ‘n beskrywing van die struktuur van ruimtelike intuïsie beskou het.

In 1896 het Russell sy eerste politiese werk gepubliseer, te wete Duitse Sosiale Demokrasie. Alhoewel die werk simpatiekgesind was tot die doelwitte van hervorming van die Duitse sosialistiese beweging, het dit sommige skerp, beslissende en versiende kritiek op Marxistiese dogmas ingesluit. Die boek was deels geskryf as die gevolg van ‘n besoek aan Berlyn in 1895 saam met sy eerste vrou, Alys Pearsall Smith, met wie hy die vorige jaar getroud is. Russel het in Berlyn ‘n ambisieuse skema geformuleer, naamlik die skryf van twee reeks boeke, een op die filosofie van die wetenskappe, en die ander op maatskaplike en politiese vrae. “Ten einde laaste”, soos hy dit later gestel het, “sou ek ‘n Hegeliaanse sintese in ‘n ensiklopediese werk wat in gelyke mate met teorie en praktyk handel, behaal. Hy sou egter op die ou einde oor al die onderwerpe skryf wat hy in gedagte gehad het, maar nie in die vorm wat hy hom voorgeneem het nie. Kort nadat hy sy boek op meetkunde voltooi het, het hy afstand gedoen van die metafisiese idealisme wat die raamwerk vir sy groot sintese moes voorsien.

Russell se afstanddoening van idealisme word oor die algemeen aan die invloed van sy vriend en mede Apostel G.E. Moore toegeskryf. ‘n Veel groter invloed op sy gedagtes in hierdie tyd was egter ‘n groep Duitse wiskundiges wat Karl Weierstrass, Georg Cantor, en Richard Dedekind ingesluit het, wie se werk daarop gerig was om wiskunde van ‘n stel logiese en streng basisse te voorsien. Russel het hul sukses in die verband as van enorme filosofiese sowel as wiskundige belang gesien. Hy het dit inderdaad as “die grootste triomf waarvan ons era kan spog” beskryf. Nadat hy bekend geraak het met die werk het Russel alle oorblywende idees van sy vroeëre idealisme verwerp, en die beskouing aangeneem wat hy vir die res van sy lewe sou huldig naamlik, dat analise eerder as sintese die sekerste wyse of metode van filosofie was en dat al die vorige grootse sisteme van vorige filosowe misplaas was. In sy passievolle argumentering ten behoewe van diè beskouing, het Russel ‘n diepgaande invloed op die gehele tradisie van Engelssprekende analitiese filosofie uitgeoefen, en aan dit sy karakteristieke styl, metode en toon verleen.

Russel het, geïnspireer deur die wiskundiges wat hy so naarstiglik bewonder het, die idee ontwikkel dat hy kon aantoon dat wiskunde nie slegs logiese, onveranderlike fondasies gehad het nie, maar ook dat die vakgebied wiskunde in sy geheel niks anders as logika was nie. Die filosofiese saak vir die oogpunt, gevolglik bekend as logisisme, was breedvoerig op uitgebrei in Die Beginsels van Wiskunde (1903). Russell het daarin geargumenteer dat die geheel van wiskunde van ‘n paar eenvoudige aksiome afgelei kon word wat nie van spesifieke wiskundige aannames gebruik gemaak het soos bv. getalle en die driehoekswortel, maar eerder beperk was tot suiwer logiese aannames, soos proposisie en klas. Op hierdie wyse kon nie slegs getoon word dat die waarhede van wiskunde immuun teen twyfel is nie, maar kon die waarhede ook bevry word van enige skynsel van subjektiwiteit, soos bv. die subjektiwiteit wat betrokke was in Russel se vroeëre Kantiaanse beskouing dat meetkunde die struktuur van ruimtelike intuïsie beskryf. Aan die einde van sy werk op Die Beginsels van Wiskunde het Russel uitgevind dat hy in sy logisistiese filosofie van wiskunde deur die Duitse wiskundige Gottlob Frege voorgespring is, wie se boek Die Basis (of Fondasies) van Rekenkunde (1884), soos Russel dit gestel het, “baie dinge...welke ek van oordeel was ek uitgevind het,” bevat het. Russel het vinnig ‘n aanhangsel tot sy boek bygevoeg wat Frege se werk bespreek het, sy vroeëre uitvindings erken het, en die verskille in hul respektiewelike beskouings van die aard van logika verduidelik het.

Hoe meer Russel egter oor logika begin dink het, hoe meer het sy verhewe begrip van die belang van die veld onder bedreiging gekom. Hy het self sy filosofiese ontwikkeling na Die Beginsels van Wiskunde as “‘n terugtrede van Pythagoras” beskryf. Die eerste stap in verband met hierdie “terugtrede” was sy ontdekking van ‘n teenstrydigheid – nou bekend as Russel se Paradoks – binne die kern van die sisteem van logika waarop hy gehoop het om die geheel van wiskunde te bou. Die teenstrydigheid spruit voort uit die volgende oorwegings: gestel sekere klasse is klasse van hulself (bv. die klas van alle klasse), en sommige is nie (bv. die klas van alle mans). Ons behoort derhalwe die klas van alle klasse wat nie lede van hulself is nie te kan konstrueer. Maar indien ons nou van hierdie klas vra, “is dit ‘n lid van homself?” raak ons verstrengel in ‘n teenstrydigheid. Indien dit is, dan is dit nie; en indien dit nie is nie, dan is dit. Dit is min of meer soos om die haarkapper van die dorp te definieer as “die man wat almal skeer wat nie hulself skeer nie” en dan te vra of die haarkapper homself skeer of nie.

Aanvanklik het hierdie paradoks as beuselagtig voorgekom, maar hoe meer Russel daaroor nagedink het, hoe meer onoplosbaar het die paradoks voorgekom. Uiteindelik was hy oortuig dat daar iets grondliggends verkeerd was met die idee van klas soos hy dit verstaan het in Die Beginsels van Wiskunde. Frege het onmiddellik die omvang van die probleem raakgesien. Toe Russel aan hom geskryf het om hom van die paradoks te vertel het Frege geantwoord: “rekenkunde struikel”.” Die fondament waarop Frege en Russel gehoop het om wiskunde te bou het voorgekom of dit ingetuimel het. Maar waar Frege aan die een kant in ‘n diep depressie verval het, het Russel te werk gegaan om die skade te herstel deur te poog om ‘n teorie saam te stel wat immuun tot die paradoks was. Die teenstrydigheid het egter soos ‘n kankeragtige gewas in verskillende gewade verskyn net wanneer Russel van oordeel was dat hy dit uitgeskakel het. Russel se pogings om die paradoks op te los het uiteindelik ‘n volledige transformasie van sy skema van logika tot gevolg gehad soos hy een verfyning na die ander tot sy basiese teorie gevoeg het. Russel het vernaam tot die gevolgtrekking gekom dat daar nie sulke dinge soos klasse en stellings of teorema was nie, en derhalwe dat wat ook al logika was, dit nie die studie daarvan was nie. In hul plek het hy ‘n verbysterend ingewikkelde teorie bekend as die Teorie van Tipes gestel. Alhoewel dit teenstrydighede soos Russel se Paradoks vermy het was dit (en is dit steeds) buitengewoon moeilik om te verstaan. Teen die tyd wat hy en sy vennoot, Alfred North Whitehead, die drie volumes van Principia Mathematica (1910-1913) voltooi het het die teorie van tipes en ander innovasies tot die basiese sisteem van logika dit byna onbegryplik gemaak. Baie min indiwidue, of dit nou filosowe of wiskundiges is, het al die moeitevolle poging aangewend wat vereis word om die details van hierdie monumentale werk te bemeester. Dit word nietemin met reg as een van die groot intellektuele prestasies van die 20ste eeu beskou.

Principia Mathematica is ‘n reuse poging om op wiskundige wyse te argumenteer dat wiskunde ‘n tak van logika uitmaak. Die Beginsels van Wiskunde het wat betref sy filosofiese argumente, dus in die doelwit gefaal. Die geldigheid van die indiwiduele formele proewe wat die gros van die werk se drie volumes uitmaak, was merendeels nie uitgedaag nie, maar die filosofiese belang van die werk as geheel, is steeds debatteerbaar. Die vraag is of dit demonstreer dat wiskunde uiteraard logika is. Slegs indien ‘n mens die teorie van tipes as logiese waarheid beskou (en oor hierdie vraag is meer spasie vir twyfel as wat daar was betreffende die eenvoudige waarhede waarop Russel oorspronklik van plan was om wiskunde te bou) kan jy tot die slotsom kom. Verdermeer bewys Kurt Gödel se eerste onvoltooidheids-stelling of teorema dat daar nie ‘n enkele logiese teorie kan wees waaruit die gehele omvang van wiskunde afleibaar is nie. Alle konsekwente teorieë van rekenkunde is by noodsaaklike implikasie onvoltooid. Principia Mathematica kan egter nie verwerp word as niks meer as ‘n heroïese poging nie; die invloed van die werk op die ontwikkeling van wiskundige logika en die filosofie van wiskunde is omvangryk.

Ten spyte van hul verskille, was Russell en Frege op dieselfde vlak in hul beskouing van logika vanuit ‘n Platoniese hoek. Die passie waarmee Russel die projek om wiskunde van logika af te lei aangepak het was inderdaad baie te danke aan wat hy later ietwat veragtend en honend sou beskryf as ‘n “tipe wiskundige mistisisme.” Of soos hy dit later in sy bejaarde dae sou stel, “Ek het ‘n renons in die werklike wêreld gehad en toevlug gesoek in ‘n tydlose wêreld, sonder verandering of verval of die wispelturigheid van progressie.” Russel het, soos Plato en Pythagoras voor hom, geglo dat daar ‘n sfeer van waarheid bestaan het wat, anders as die morsige gebeurlikhede van die alledaagse wêreld bestaande uit sensoriese ondervinding, nimmereindigend was. Hierdie sfeer was net toeganklik vir rede; en kennis daarvan, as dit eers verkry was, was nie tentatief nie maar seker en onweerlegbaar. Logika was vir Russel die wyse waarop mens toegang tot hierdie sfeer verkry het. Dus was die najaag van logika vir hom die hoogste, edele en grootmoedige doel wat die lewe kon bied. Wat filosofie betref was die grootste impak wat Principia Mathematica gehad het die werk se sogenaamde teorie van beskrywings. Hierdie metode van analise, wat die eerste keer deur Russel in sy artikel ‘Op Omvangsbepaling’ (1905) vervat is, translitereer voorstelle wat definitiewe beskrywings (bv. ‘die huidige koning van Frankryk’) bevat, na uitdrukkings wat nie so doen nie—die doelwit synde te wees om die logiese onhandigheid daarvan om te verwys na dinge (soos die huidige koning van Frankryk) wat nie bestaan nie, te verwyder. Dit is oorspronklik deur Russel ontwikkel as deel van sy pogings om die teenstrydighede in sy teorie van logika, te oorkom. Hierdie metode van analise het sedertdien baie invloedryk geword, selfs tussen filosowe met geen spesifieke belangstelling in wiskunde nie. Die algemene idee van Russel se teorie van beskrywings- dat die grammatikale strukture van gewone taal onmiskenbaar verwyder is van, en dikwels die ware “logiese vorms” van uitdrukkings, versteek, het sedertdien sy mees langdurige bydrae tot filosofie geword.

Russell het later gesê dat sy gemoed nooit ten volle van die inspanning en ooreising wat die die skryf van Principia Mathematica meegebring het herstel het nie. Hy het nooit weer met dieselfde inspanning aan logika gewerk nie. In 1918 het hy ‘n Inleiding tot Wiskundige Filosofie geskryf, welke bedoel was as ‘n popularisasie van sy groot werk. Behalwe vir lg. het sy filosofiese werk daarna geneig om op epistemologie eerder as logika te fokus. In 1914, in Our Knowledge of the External World, het Russell geargumenteer dat die wêreld saamgestel is uit sintuiglike-data, ‘n idee wat hy sou verfyn in Die Filosofie van Logiese Anatomisme (1918–19). In Die Analise van Bewussyn/Verstand/Gees (1921) en Die Analise van Materie (1927), het hy van diè idee afstand gedoen ten gunste van wat hy genoem het neutrale monisme, d.i. die oogpunt dat die ‘eintlike ding’ van die wêreld nòg met die gees, nòg met die tasbare, fisiese verband hou, maar iets neutral tussen die twee begrippe is. Alhoewel die werke met respek bejeën is, het dit ‘n merkbaar minder tasbare invloed op filosowe daarna uitgeoefen as sy vroeëre werke in logika en die filosofie van wiskunde, en word dit oor die algemeen in vergelyking daarmee as minderwaardig geag. Deur die skryf van ‘n inleidende oorsig genaamd Die Probleme van Filosofie (1911) het Russel ontdek dat hy oor die talent beskik om oor ingewikkelde onderwerpe te skryf sodat leke dit kan verstaan. Hy het derhalwe in toenemende wyse sy werk aan die klas persone begin wy eerder as aan die klein uitgelese groepie persone wat in staat daartoe was om Principia Mathematica te verstaan.

Hy het kennis gemaak met Ludwig Wittgenstein, ‘n briljante jong Oostenryker wat in Cambridge gearriveer het om logika saam met Russel te studeer. Wittgenstein het met sy vurige entoesiasme goeie vordering gemaak, en binne ‘n jaar het Russel na hom begin opkyk om die nuutste groot stap in filosofie te maak en na hom begin verwys in verband met vraagstukke oor logika. Wittgenstein se eie werk, wat uiteindelik in 1921 gepubliseer is as Logisch-philosophische Abhandlung (Tractatus Logico-Philosophicus, 1922), het egter die hele benadering tot logika wat Russel se omvangryke bydrae tot die filosofie van wiskunde geïnspireer het ondermyn. Dit het Russel oortuig dat daar geen “waarhede” aan logika was nie, dat logika geheel en al uit toutologieë bestaan het, die waarheid waarvan nie gewaarborg was deur ewige of onsterfbare feite in die Platoniese sfeer nie, maar welke eerder gelê het in die aard van taal. Dit sou die laaste terugtrede van Pythagoras daarstel, en ‘n verdere aanmoediging vir Russel wees om tegniese filosofie ten gunste van ander projekte opsy te skuif.

Gedurende die Tweede Wêreldoorlog was Russel vir ‘n rukkie ‘n voltydse politieke opstoker. Hy het hom bepleit vir vrede en was teen die oproep van soldate. Sy aktiwiteite het die aandag van die Britse owerhede getrek wat hom as ondermynend beskou het. Hy het twee keer in die hof verskyn, en die tweede keer het hy ‘n vonnis van ses maande tronkstraf ontvang, welke hy teen die einde van die oorlog uitgedien het. In 1916 was Russel as gevolg van sy anti-oorlog veldtogte van sy lektorskap by Trinity College ontslaan. Alhoewel Trinity aangebied het om hom na die oorlog weer in diens te neem het hy die aanbod van die hand gewys. Hy het in pleks daarvan verkies om ‘n loopbaan as vryskut skrywer en - joernalis na te streef. Die oorlog het ‘n diepliggende effek op Russel se politiese oortuigings gehad welke hom aangespoor het om sy ingebore liberalisme opsy te skuif en ‘n stoere ondersteuner van sosialisme te word, welke hy in ‘n reeks boeke saamgevat het. Hy was aanvanklik simpatiekgesind jeens die Russiese Rewolusie van 1917, maar ‘n besoek aan die Sowjet Unie in 1920 het hom met ‘n diepe haat en afsku in Sowjet kommunisme gelos.

In 1921 is Russell met sy tweede vrou, Dora Black, ‘n jong nagraadse student van Girton College, Cambridge, getroud saam met wie hy twee kinders gehad het. In die tussen-oorlogse jare het Russel en Dora ‘n reputasie verwerf as die leiers van ‘n progressiewe sosialistiese beweging. Russel se gepubliseerde werke uit hierdie tydperk bestaan meestal uit joernalisme en populêre boeke.

Gedurende hierdie jare het Russel se tweede huwelik toenemend onder druk verkeer, deels as gevolg van oorwerk en deels as gevolg van Dora se misplaaste liberale en progressief geïnspireerde keuse om twee buite-egtelike kinders met ‘n ander man te hê, en daarop aan te dring om die buite-egtelike kinders saam met hulle bestaande kinders groot te maak. In 1932 het Russel haar vir ‘n ander vrou gelos. Die volgende drie jaar van sy lewe was gedomineer deur egskeidingsgedinge met Dora, welke egskeiding eers in 1935 toegestaan is. Die volgende jaar is hy met sy derde vrou getroud (Patricia Spence). Hulle het in 1937 ‘n seun genaamd Conrad gehad. Hy het op die relatief gevorderde ouderdom van 66 jaar na akademiese filosofie teruggekeer en ‘n lektorpos by die Universiteit van Chicago bekom. Russel het vanaf 1938 tot 1944 in die Verenigde State gewoon waar hy by Chicago en die Universiteit van Kalifornië klas gegee het. Hy is verbied om ‘n pos by die City College of New York te neem as gevolg van sy misplaaste en omstrede oogpunte op seks en die huwelik. Hy was in ‘n haglike finansiële posisie, maar het ‘n onderwyspos bekom en by die Barnes Stigting in Philadelphia klas gegee op die geskiedenis van filosofie, alhoewel daar gou tweestryd tussen hom en die stigter, Albert C. Barnes, was. Russel was gevolglik sy werk kwyt. Russel was egter in staat daartoe om die lesings wat hy by die stigting gelewer het om te sit in ‘n boek genaamd ‘n Geskiedenis van Westerse Filosofie (1945) wat ‘n topverkoper sou word en vir baie jare sy hoofbron van inkomste sou wees.

In 1944 het Russell na Trinity College teruggekeer, waar hy lesings gegee het op die idees wat sy laaste groot bydrae tot filosofie sou wees, te wete, ‘Menslike Kennis: Sy Omvang en Beperkinge’ (1948). Hy en sy derde vrou se paaie het in 1949 geskei. Gedurende hierdie tydperk het Russel op merkwaardige wyse guns by die owerhede gewen, en vele amptelike eerbewyse ontvang, insluitende die Orde van Verdienstelikheid in 1949. In 1950 het hy die Nobelprys vir Literatuur gewen. Hy het vir ‘n wyle beide filosofie en politiek eenkant toe geskuif, en hom daarop toegespits om kortverhale te skryf. Ten spyte van sy uitstekende prosastyl het Russel nie oor die talent beskik om goeie fiksie te skryf nie, en sy kortverhale was oor die algemeen begroet met ‘n verwarde en verleë stilte. Russel is in 1952 met sy vierde vrou, Edith Finch, getroud.

Russel het die laaste jare van sy lewe aan veldtogte teen kernwapens en die Viëtnamoorlog toegewy. Toe Russel in 1970 tot sterwe gekom het was hy meer berug as ‘n anti-oorlog aanhitser as ‘n filosoof van wiskunde. Terugskouend is dit egter tog moontlik dat hy deur toekomstige generasies onthou sal word vir sy aansienlike bydrae tot filosofie, eerder as vir sy aanhitsing en proteste.

Bronne

• Richard Rempel. 1979. From Imperialism to Free Trade: Couturat, Halevy and Russell's First Crusade. Journal of the History of Ideas: 40: 3: bl. 423-443.
• Bertrand Russel. 1988. Political Ideals. Routledge. ISBN 0-415-10907-8

Eksterne skakels

• Wikimedia Commons het meer media in die kategorie Bertrand Russell.