Hormoonsiekte

Verskeie hormoonsiektes kan weens versteurings in die hormoonbalans of van die liggaam ontwikkel. Gewoonlik word daar te veel of te min van 'n bepaalde hormoon geproduseer. Die rede hiervoor kan by die hormoonproduserende kliere self lê of dit kan toegeskryf word aan versteurings in die sintese van die regulerende hormone van die hipofise. 'n Te lae hormoonproduksie kan behandel word deur die hormone of derivate daarvan as medisyne te gebruik. By oormatige hormoonproduksie is dit soms nodig om 'n deel van die klier wat vir die te hoë produksie verantwoordelik is, te verwyder.

Inleiding

Afwykings in hormoonproduksie kan in enigeen van die hormoonproduserende kliere voorkom en tot 'n groot aantal siektetoestande lei. Daar kan óf te veel, óf te min van 'n bepaalde hormoon gesintetiseer word. By 'n primêre hormoonafwyking is die fout geleë in die klier wat betrokke is by hormoonproduksie. Indien 'n ander proses egter daarby betrokke is, word van 'n sekondêre afwyking gepraat. Laasgenoemde het veral betrekking op defekte van die hipofise (pituïtêre klier), waar die hormone afgeskei word wat die produksie van ander hormone stimuleer.

In die hormoonbalans speel die sogenaamde terugvoermeganisme dikwels 'n belangrike rol. Hierdie meganisme berus daarop dat hormoon A die sintese van hormoon B stimuleer, terwyl B die sintese van A sal rem. Sodoende word verseker dat A en B altyd in 'n sekere ewewig met betrekking tot mekaar voorkom. In gevalle waar hormoonafwykings voorkom, kan die aard van die versteuring dikwels geïdentifiseer word deur die terugvoerreaksie van buite af te beïnvloed. Wanneer hormoon A toegedien word en daar word meer van hormoon B geproduseer, dui die stimulasietoets daarop dat die B-produserende klier normaal werk. As hormoon B toegedien word en die sintese van A word daardeur gerem, dui dit daarop dat die A-produserende klier normaal reageer op die terugvoerreaksie. 'n Gewas of ander defek in hierdie klier sou 'n versteuring van die remmingstoets meegebring het. Dit is dikwels moeilik om die aanwesigheid van die hormone self in die bloed aan te dui. In sulke gevalle word metaboliese afbraakprodukte van die hormoon in die bloed of urine geanaliseer.

Hormoonsiektetoestande

Skildklierhormoonsiektes

Hipertiroïdisme is 'n toestand wat gekenmerk word deur ooraktiwiteit van die skildklier. In hierdie toestand word daar te veel van die skildklierhormoon tiroksien afgeskei. Hierdeur word die metaboliese tempo van die liggaam verhoog en pasiënte met dié siekte is gejaag, sweet baie, het 'n vinnige polsslag, verloor massa en het las van diarree.

Die siekte het sy oorsprong daarin dat te veel van die tiroïedstimulerende hormoon (TSH) in die hipofise gevorm word. Ander stowwe kan egter ook die skildklier aktiveer, soos byvoorbeeld die langwerkende tiroïedstimuleerder (LATS), 'n gammaglobulien met 'n struktuur baie soos dié van 'n teenliggaam.

'n Ander siekte wat met hipertiroïdisme geassosieer word, is die sogenaamde Basedow se siekte. Dit word gekenmerk deur 'n abnormale uitpeuling van die oë (eksoftalmos).

Behandeling van hipertiroïdisme-geassosieerde siektes berus op medisyne wat skildklieraktiwiteit onderdruk of op die verwydering van 'n deel van die skildklier.

'n Tekort aan skildklierhormone (hipotireose) kan te wyte wees aan 'n tekort aan die tiroïedstimulerende hormoon (TSH), of dit kan dui op onvoldoende skildklierwerking. Hipotireose lei tot miksedeem, 'n siekte wat gekenmerk word deur 'n algemeen verspreide onderhuidse ophoping van vloeistof in die sellulêre weefsels. Ander simptome van hipotireose is 'n stadige pols, traagheid, 'n droë vel, oormassa en hardlywigheid. 'n Aangebore vorm van hipotireose wat tot vertraagde liggaamlike ontwikkeling by kinders lei, staan bekend as kretinisme.

Net soos by hipertiroïdisme is die skildklier by hipotireose dikwels vergroot. So 'n kropgeswel (struma) kom voor in gevalle waar die hipofisehormone die skildklier herhaaldelik bly aktiveer sonder dat die skildklier 'n genoegsame hoeveelheid hormoon kan produseer. 'n Tekort aan skildklierhormone kan deur middel van medisyne, veral deur die toediening van tiroksien, verlig word.

Paratiroïedhormoonsiekte

'n Tekort aan paratormoon, 'n hormoon van die paratiroïedklier, lei tot 'n toestand wat as hipoparatiroïdisme bekend staan. Dié toestand word gekenmerk deur 'n afname in die hoeveelheid kalsium in die bloed. Dit lei daartoe dat die spiere en senuwees oorgevoelig word vir prikkelings, wat spierkrampe en spastiese sametrekkings (tetanie) tot gevolg het. Paratormoon is net in beperkte omstandighede geskik as 'n medisyne en om dié rede word veral kalk en vitamien D gebruik om die kalsiumtekort aan te vul. Hiperparatiroïdisme, dit wil sê 'n oormaat paratormoon, kom ook voor. Kenmerke van dié siekte is dat te veel kalsium aan die beenstelsel onttrek word. Hierdeur word die bene sagter en breek hulle maklik. Die verhoogde kalsium in die bloed lei tot spierverslapping en gee ook aanleiding tot nierstene.

Bynierhormoonsiektes

'n Oormatige produksie van die hormone van die bynierskors kan lei tot Cushing se siekte. Dit word gekenmerk deur 'n abnormale vetophoping in die liggaam, hoë bloeddruk en verswakking van die spier- en beenstelsel. Dieselfde simptome word waargeneem by pasiënte wat met bynierskorshormone, soos kortisoon, behandel word. In sommige gevalle is slegs die mineralokortikoïede in oormaat aanwesig en dit gee veral aanleiding tot verhoogde bloeddruk (Conn se sindroom).

Soms is die derde groep van bynierskorshormone, die androgene, in oormaat aanwesig. Dit kan ontstaan as gevolg van 'n aangebore ensiemafwyking. By seuns kan dit aanleiding gee tot vervroegde puberteit en by meisies tot die ontwikkeling van sekere manlike kenmerke (virilisme). Pasiënte met 'n tekort aan hierdie hormone ondervind oormatige soutverlies, vermoeidheid, lae bloeddruk en 'n swak weerstand teen siektes. Ook kan daar 'n toestand ontwikkel wat as Addison se siekte bekend staan en waarvan die simptome 'n bruin pigmentasie van die huid en slymvliese is. Dit word veroorsaak deur 'n pigmentstimulerende hormoon wat deur die hipofise afgeskei word en waarvan die produksie normaalweg gerem word deur 'n hormoon van die bynierskors. Dié siekte kan behandel word deur die hormone as medisyne toe te dien.

Geslagshormoonsiektes

Wanneer daar by seuns te min gonadotrope hormone deur die hipofise uitgeskei word, het dit verminderde sekresie van die geslagshormone tot gevolg

(hipogonadisme). Dié probleem kan lei tot onderontwikkeling van die testis en gebrekkige geslagsontwikkeling. Indien daar in 'n stadium ná puberteit te min van die hormone geproduseer word, kan dit aanleiding gee tot simptome soos 'n afname in die geslagsdrang, veranderings in die stemtoon en haargroei op die liggaam. Dié hormoontekort kan met behulp van medikasie aangevul word. By meisies het 'n tekort aan geslagshormone 'n soortgelyke remmende uitwerking op die geslagsontwikkeling en op aspekte soos menstruasie. As die tekort aan vroulike geslagshormone later voorkom, kan menstruasie verdwyn en kan 'n mate van virilisme voorkom. In die oorgangsjare (menopouse) speel hierdie prosesse 'n veel minder belangrike rol. Vroulike hormone word, ook waar nodig, as medisyne gebruik om die tekort aan te vul.

Pankreashormoonsiektes

Die bekendste siekte is suikersiekte of diabetes mellitus, wat die gevolg is van 'n tekort aan of 'n gebrek in die werking van insulien. Die hormoon se primêre funksie is om die seldeurlaatbaarheid vir glukose te verhoog en 'n gebrek daaraan het tot gevolg dat glukose moeilik opgeneem word. Dit gee aanleiding tot 'n hele reeks metaboliese versteurings met betrekking tot die afbreek van stowwe soos glikogeen, vette en proteïene. Een van die kenmerke van die siekte is juis massaverlies. Dié siekte is dikwels oorerflik. Die behandeling vereis gewoonlik 'n spesifieke dieet met of sonder insulien as medikasie.

Hipofisehormoonsiektes

Afwyking van die produksie van die hipofisehormone ACTH, TSH, LH en FSH het ŉ direkte invloed op die hormoonproduksie in onderskeidelik die bynierskors, skildklier en geslagsorgane. Oormatige produksie van die groeihormoon, wat deur die hipofisevoorlob afgeskei word, lei by kinders tot reusegroei, terwyl dit by volwassenes lei tot die oormatige groei van liggaamsdele soos die voete, hande, neus, tong en lippe. Dit kan ook tot 'n verdikking van die huid en 'n vergroting van inwendige organe aanleiding gee.

'n Tekort aan groeihormoon by kinders veroorsaak dwerggroei. Op 'n latere leeftyd het dit minder ernstige gevolge. 'n Ander siektetoestand word veroorsaak deur 'n tekort aan ADH, die antidiuretiese hormoon. Dit lei daartoe dat wateruitskeiding deur die niere nie gerem word nie.

Die siektetoestand wat hiermee gepaard gaan, staan bekend as diabetes insipidus en word gekenmerk deur oormatige urineproduksie, tot 15 liter per dag.

'n Verdere siektetoestand, bekend as Simmonds se siekte, kan voorkom in gevalle waar die hipofise deur beskadiging, infeksiesiektes of ander oorsake heeltemal buite werking gestel is. Dit beïnvloed alle hormoonproduksies in die liggaam en veroorsaak vervroegde seniliteit. Dit word behandel deur sover moontlik alle hormone as medisyne toe te voeg.

Sien ook

bronnelys

Wêreldspektrum, Vol. 11, 81-83, ISBN 0 908409 52 4