J.D. Cilliers

J.D. Cilliers (*16 Februarie 1854, Wellington – † 28 Mei 1922, Potchefstroom) is ’n Afrikaanse digter uit die tydperk van die Eerste Afrikaanse Taalbeweging. Hy maak gebruik van verskillende skuilname soos Neef Jan, Neef Jan wat versies maak, Jan die versiemaker, Junior of net sy voorletter C. Meeste van sy gedigte word nog in Nederlands geskryf en sommige van sy Afrikaanse gedigte is uit Nederlands vertaal.

J.D. Cilliers.

Lewe en werk

Vroeë lewe en herkoms

Jan Daniël Cilliers is op 16 Februarie 1854 op die wynplaas Optenhorst in die distrik Wellington gebore as die derde seun van ’n gesin van dertien. Sy hele skoolonderrig ontvang hy in die skool van mnr. M.J. Stucki van Bovenvallei, wat hy slegs vir ’n paar jare kan bywoon. Sy ouers het nie die finansiële vermoë gehad om hom verder te laat leer nie en hy leer homself die ambag van skrynwerker, terwyl hy steeds as wynboer sy pa op die plaas help.

Persoonlike lewe

Hy trou in 1877 met Margaretha Retief van Klein Drakenstein en vier seuns word uit die huwelik gebore. Drie van die seuns is jonk oorlede, maar Andries Petrus word volwasse. In 1886 trek hy agter die ontdekking van goud na die Transvaal en keer in 1888 terug om sy familie te kom haal. In 1889 vestig die gesin hulle op Potchefstroom, waar hy eers pagter is van die Masonic Hotel in Kerkstraat en later ’n suksesvolle bouaannemer word. Hy neem deel aan die Anglo-Boereoorlog, maar hy en sy seun word saam met generaal Piet Cronjé by Paardeberg gevange geneem en as krygsgevangenes na St. Helena gestuur. Hier doen hy die gevreesde beri-beri siekte op, wat sy gesondheid ’n gevoelige knou toedien en hom vir die res van sy lewe pla. Vir die laaste elf maande van sy lewe is hy aan die bed gekluister en hy is dan op 28 Mei 1922 in Potchefstroom oorlede.

Skryfwerk

Hy lewer verskeie stigtelike rympies vir Di Patriot in die periode na 1882 en maak gebruik van verskillende skuilname soos Neef Jan, Neef Jan wat versies maak, Jan die versiemaker, Junior of net sy voorletter C. Meeste van sy gedigte word nog in Nederlands geskryf en sommige van sy Afrikaanse gedigte is uit Nederlands vertaal.

Hoewel ’n produktiewe digter, is sy gedigte sonder groot oorspronklikheid en merendeels in konvensionele taal geskryf. In die gedig Di Goudland beskryf hy sy ervarings as goudgrawer, terwyl hy in Aan den lezer ’n karakterisering van sy digkuns gee.

Beproef alles en behou die goeie is ’n didaktiese vers waarin die digter vertel dat sy vader hom geleer het om elke saak grondig te oorweeg en dat alles sy tyd het, as mens net die geduld behou.

Ou Boet’s alleenspraak is ’n grappige gedig, waarin Boet sy vrou verwens dat sy vir hom slegs dogters baar en nie ook ’n seun en naamgenoot nie. Gereeld skryf hy ook geleentheidsgedigte, veral met die wisseling van jare, waarin hy dan die jaar wat verby is betrag en wonder oor wat die nuwe jaar inhou.

As baie godsdienstige man skryf hy talle godsdienstige verse, insluitend Golgotha, Dit is volbrag, Het bloed van Jezus Christus en die loflied Jezus hemelvaart.

Hy skryf ook die leerdig ’n Paar wenke aan digters, wat in 1883 gepubliseer word en deur D.J. Opperman ’n eerste klein Afrikaanse estetiek genoem is. Van hierdie gedigte word opgeneem in F.W. Reitz se versamelbundel Twee en sestig uitgesogte Afrikaanse gedigte, wat insluit die gedig Golgotha, wat ook deur D.F. Malherbe in die versamelbundels Afrikaanse letterkunde en Afrikaanse verse opgeneem word. Sy oorlogservarings beskryf hy volledig in ’n ongepubliseerde dagboek

Bronnelys

Boeke

• Antonissen, Rob. Die Afrikaanse letterkunde van aanvang tot hede. Nasou Beperk Derde hersiene uitgawe Tweede druk 1964
• Bouwer, Alba. Afrikaans 100. Tafelberg-Uitgewers Bpk. Kaapstad Eerste uitgawe 1975
• Dekker, G. Afrikaanse Literatuurgeskiedenis. Nasou Beperk Kaapstad Elfde druk 1970
• Kannemeyer, J.C. Geskiedenis van die Afrikaanse literatuur 1. Academica, Pretoria en Kaapstad Tweede  druk 1984
• Kannemeyer, J.C. Die bevestigende vlam. Human & Rousseau Kaapstad en Pretoria Eerste uitgawe 1989
• Kannemeyer, J.C. Die Afrikaanse literatuur 1652–2004. Human & Rousseau Kaapstad en Pretoria Eerste  uitgawe 2005
• Nienaber, P.J. Hier is ons skrywers! Afrikaanse Pers-Boekhandel Johannesburg Eerste uitgawe 1949
• Nienaber, P.J,; Senekal, J.H en Bothma, T.C. Mylpale in die geskiedenis van die Afrikaanse letterkunde. Afrikaanse Pers-Boekhandel Tweede hersiene uitgawe 1963
• Nienaber, P.J. Ons eerste digters. Nasionale Pers Bpk. Bloemfontein, Kaapstad en Port Elizabeth Tweede druk 1941
• Nienaber, P.J. et al. Perspektief en Profiel. Afrikaanse Pers-Boekhandel Johannesburg Derde hersiene uitgawe  1969
• Opperman, D.J. Wiggelstok. Nasionale Boekhandel Beperk Kaapstad, Bloemfontein en Johannesburg Eerste uitgawe 1959