Johann Johl

Johann Johl (1951–1996) was ’n Afrikaanse digter en professor in Afrikaans-Nederlands aan die Randse Afrikaanse Universiteit.

Lewe en werk

Johann Hermann Johl is op 17 Desember 1951 op Aliwal-Noord gebore as kind van Paul en Lorna Johl. Hy het ’n broer, Paul. Sy vader is later hoof van die Hoërskool Sentraal in Bloemfontein en hoof-inspekteur van skole in die Vrystaat. Weens sy vader se beroep verhuis hulle gereeld. Hy word groot op Kestell in die Oos-Vrystaat en na ’n kort verblyf in Welkom matrikuleer hy aan die Hoërskool Sentraal, Bloemfontein.

Ná sy militêre diensplig studeer hy aan die Universiteit van die Oranje-Vrystaat en verwerf die B.A.-graad met hoofvakke Afrikaans-Nederlands, Duits en Musiek in 1974 en die B.A. Honneurs-graad in Afrikaans-Nederlands in 1975, albei met lof. In 1976 word ook die M.A.-graad onder studieleiding van Charles Malan met lof aan hom toegeken op grond van ’n verhandeling oor “Die polêre spanning: liggaam-gees in die nuwe Afrikaanse prosa”. Tydens sy studentejare is hy primarius van sy koshuis. Gedurende 1977 gee hy onderwys aan die Hoërskool President Steyn in Bloemfontein en vanaf 1978 tot 1980 is hy as dosent verbonde aan die Universiteit van Durban-Westville.

Hierna aanvaar hy in 1981 ’n pos as lektor in die Departement Afrikaans-Nederlands aan die Randse Afrikaanse Universiteit, waar hy in 1988 hoogleraar word. In 1984 behaal hy onder promotorskap van professor F.I.J. van Rensburg aan die Randse Afrikaanse Universiteit die D.Litt. et Phil.-graad met ’n proefskrif getitel “Ironie by Etienne Leroux”. In 1990 ontvang hy ’n groep besoekende Russiese studente wat Afrikaans bestudeer.

Op uitnodiging van die Staats-Universiteit van Moskou doseer hy dan in 1991 Afrikaanse letterkunde daar en leef vir ’n tyd tussen gewone Russe. Hy besoek ook Leningrad, Hongarye en later Duitsland. Die belewenisse van hierdie tyd vind neerslag in sy bundel “Roulet”. Sy huwelik met Ronél van der Merwe, waaruit twee kinders (Corné en Gheta) gebore is, word later ontbind. Sy vrou verwerf self as Ronél Johl bekendheid as literator en word ook professor aan die Randse Afrikaanse Universiteit. Hy is as MIV-lyer op 16 November 1996 oorlede.

Skryfwerk 

Hy publiseer gedigte in Tydskrif vir Letterkunde, Donga en Inspan. Sy voorliefde vir en kennis van musiek is duidelik uit sy debuutbundel “Gewalste woord”, waarin die musiek-as-tema en musiek-as-metafoor in woorde ontgin word. Dwarsdeur die bundel word sosiale kommentaar gelewer deur verwysings na ritme, dans of musiekvorme. Sy agtergrondkennis van ironie word ook goed benut om vernuftig met die taal en woordspel om te gaan. Die bundel word afgesluit deur ’n aantal gedigte oor die gesin. Hierdie bundel word in 1990 genomineer vir die Rapportprys. “Roulet” gee verslag van sy besoek aan Rusland wat plaasvind na ’n politieke omwenteling in Rusland en ’n persoonlike omwenteling in die lewe van die digter, waar die land en hy hulleself weer moet herontdek. Die titel verwys dus nie net na ’n waagspel nie, maar ook na rewolusie en omwenteling. Op vernuftige wyse word private emosies afgewissel met aktuele gedigte. Die Russiese kreatiewe en intellektuele geskiedenis word belig deur middel van verwysings na skrywers soos Dostojefski, Tolstoi, Toergenjef en Pasternak asook musici soos Sjostakowitsj en Tsjaikowski. Ook die media word op postmodernistiese wyse vermeng en daar word gebruik gemaak van onder andere prosa-fragmente, aanhalings, verklarende voetnotas, ’n uitgebreide vraelys en fotomateriaal in die bundel wat Joan Hambidge beskryf as die poëtiese hoogtepunt van 1994. Die bundel-afdelings word ook omgekeerd aangebied, beginnende by afdeling 7 (liefdesgedigte) en eindigende met afdeling 1 (persoonlike besinnings oor selfdood). Tussenin en omraam deur die persoonlike, vind ons die gedigte wat betrekking het oor die avontuur van sy besoek aan Rusland. Deurlopend deur die bundel is die reismotief, waar die digter nie net ander geografiese wêrelde verken nie, maar ook homself. Afdeling 6 trek parallelle tussen Rusland en Suid-Afrika, afdeling 5 behandel die vraelys wat die digter moes invul om toegang tot Rusland te verkry en afdeling 4 bevat gedigte oor ervarings in Rusland. Afdeling 2 bevat grepe uit die Russiese geskiedenis naas soortgelyke voorbeelde uit die geskiedenis en stryd van die Afrikaner. Die digter Johannes Prins doen in 1999 ’n M.A.-verhandeling aan die Universiteit van Stellenbosch oor hierdie bundel onder die titel “’n Postmodernistiese lesing van Johann Johl se ‘Roulet’”. Johl se gedigte word in verskeie versamelbundels opgeneem, insluitende “Groot verseboek”, “Die Afrikaanse poësie in ’n duisend en enkele gedigte”, “Liggaamlose taal” en “Die dye trek die dye aan”.In “Leroux-ABC” neem hy die leser deur die oeuvre van Etienne Leroux, waar hy Leroux se vernaamste stylkenmerke en tegnieke bespreek aan die hand van “Die mugu”, “Sewe dae by die Silbersteins”, “18-44” en “Magersfontein, O Magersfontein!” Sy werk oor “Ironie” word een van die standaardwerke oor hierdie onderwerp. Meer as 150 boekbesprekings verskyn van hom, hoofsaaklik in Die Volksblad, asook verskeie artikels in literêre tydskrifte en boeke. Hy tree saam met Ronél Johl op as skimredakteur van Spits, ’n polemiese blad wat van 1985 tot 1990 onder beskerming van die Departement Afrikaans aan die Randse Afrikaanse Universiteit uitgegee is en versorg dan ook in 1987 saam met Ronél Johl die huldigingsuitgawe van “Spits” oor “F.I.J. van Rensburg 65”. Hy is in 1994 gasredakteur van Stilet en saam met Rika Cilliers versorg hy in 1993 die bloemlesing “Bloeityd: Verse oor kinders”.

Publikasies

Jaar	Publikasies
1985	Leroux – ABC
1988	Ironie
1990	Gewalste woord
1994	Roulet
	Samesteller
1993	Bloeityd: Verse oor kinders (saam met Rika Cilliers)

Bronnelys

Boeke

• Kannemeyer, J.C. “Die Afrikaanse literatuur 1652-2004” Human & Rousseau Kaapstad en Pretoria  Eerste uitgawe 2005
• Van Coller, H.P. (red.) “Perspektief en Profiel Deel 2” J.L. van Schaik-Uitgewers Pretoria Eerste uitgawe 1999

Tydskrifte en koerante

• Eie beriggewer “Met 2 drr. Johl in een huis moet jy jou prate ken” “Die Volksblad” 22 Maart 1984
• Engelbrecht, Theunis “Woord-roulet ná ‘sondvloed’-kuier” “Die Burger” 3 Februarie 1995
• Hambidge, Joan “Digter vir die fynproewer” “Insig” Desember 1996
• Johl, Ronél “Johann Hermann Johl In Memoriam 17 Desember 1951 – 16 November 1996 Hoe
• vervlietend die spore van ’n lewe wat weggeglip het” “Stilet” Maart 1997
• Jordaan, Marleen “Bekende in literêre kringe dood ná siekte” “Die Volksblad” 20 November 1996
• Jordaan, Marleen “Johl het geskryf oor ‘vonnis’ van gevreesde siekte” “Die Volksblad” 22 November 1996
• Prins, Jo “’n Waagspel met die lewe en skryf” “Beeld” 22 November 2001

Internet

• Engelbrecht, Theunis Beeld: http://152.111.1.88/argief/berigte/beeld/1995/01/24/3/14.html
• Esaach: http://www.esaach.org.za/index.php?title=Johl,_Johann
• Jordaan, Marlene Beeld: http://152.111.1.88/argief/berigte/beeld/1996/11/25/11/5.html
• Kunsredaksie Die Burger: http://152.111.1.87/argief/berigte/dieburger/1996/11/20/4/4.html
• LitNet ATKV-Skrywersalbum 20. April 2010: www.litnet.co.za
• Marincowitz, Annica Beeld: http://152.111.1.88/argief/berigte/beeld/1991/08/14/10/9.html
• Prins, Jo Beeld: http://152.111.1.88/argief/berigte/beeld/2001/11/22/11/6.html^{[dooie skakel]}
• Worldcat: http://www.worldcat.org/search?q=au%3AJohl%2C+Johann.&qt=hot_author

Ongepubliseerde dokumente

• Johl, Johann Lewenskets Nasionale Afrikaanse Letterkundige Museum en Navorsingsentrum (NALN)  Bloemfontein