John Versfeld

Hierdie artikel moet skoongemaak of andersins verbeter word. Hierdie artikel voldoen nie tans aan die hoë gehaltestandaarde waarna Wikipedia streef nie. Voel vry om self in te spring en verbeterings te maak, en verwyder hierdie kennisgewing ná die tyd. Vir meer hulp, sien die redigeringshulp. Daar is moontlik kommentaar in die artikel of op die besprekingsblad oor wat verbeter moet word.

Johannes Paulus Eksteen Versfeld, ook bekend as John Versfeld, (21 Januarie 1838 - 10 April 1896) was 'n Suid-Afrikaanse boer wat die oorspronklike Versfeldpas gebou in net 3 maande met slegs 16 plaasarbeiders.

Daar kan nie oor die geskiedenis van Piketberg en Piket-Bo-Berg geskryf word, sonder dat die naam van hierdie Versfeld genoem word nie - al het niemand wat vandag nog lewe hom ooit geken nie.

Vroeë Jare

Johannes P. E. Versfeld is op 21 Januarie 1838 in die Kaap gebore as die seun van Willem Ferdinand Versfeld en Johanna Paulina Eksteen van Bergvliet. Hy is in Claasenbosch, wat nou as Constantia bekend staan, gebore. Sy moeder is oorlede toe hy twee jaar oud was en sy vader het hom hierna in die sorg van sy grootouers, Willem Ferdinand Versfeld van Claasenbosch, Wynberg, en Maria Catharina van Reenen gelaat. Hulle was uit 'n baie ou Nederlandse familie. Sy vader is later weer getroud met Elizabeth Johanna van Niekerk en het plase in die Hopefield- en Darlingdistrikte besit. John het by sy grootouers in Wynberg agtergebly toe sy vader en stiefmoeder na 'n plaas in die Darlingdistrik verhuis het. Hy begin sy skoolloopbaan daar. Later trek hy ook Darling toe. Hy het sy een dogter, Ethel, wat later met George Brooke getroud was, na sy stiefmoeder genoem.

Volgens familie-oorlewering het hy elke dag as jong kind vanaf sy oupa se plaas vyf kilometer skool toe gestap. Hy het die skool redelik vroeg verlaat en sy vader met die boerdery op sy plaas Slangkop (op pad vanaf Darling na Yzerfontein) gaan help. Hier het die Versfeld-gesin met hulle Engelse familie, die Duckitts, goewernantes en onderwysers gedeel om hulle kinders op te voed. So het Johannes bekend geraak as John Versfeld en meeste van sy skoolonderrig in Engels ontvang.

Toe hy ongeveer sewentien jaar was, was die Kaap behoorlik Engels, en is die eerste verteenwoordigende regering ingestel. Verder weg was die Krimoorlog aan die gang waar Florence Nightingale haar beroemdheid verwerf het en waar die bekende gedig "The Charge of the Light Brigade" sy oorsprong gehad het.

John Versfeld het die plaaslewe goed geken en kon goed perdry en jag. Hy was egter ook musikaal en kon mooi sing. Hy was lief vir poësie en het graag goeie letterkundige werke gelees. As jongman het hy die gewoonte gehad om cowboy-styl van die grond af in die saal te spring en het sy perd geleer om op sy stem te reageer.

John het vir sy vader op die plaas gehelp, maar hy het gou 'n pos as plaasbestuurder op 'n plaas naby Caledon gekry. Hy was toe 24 jaar oud. Dit was deur sy oom, Jacob Versfeld, wat hy op die plaas gehuur was. Met sy vertrek Caledon toe het hy net ‘n pak klere en ‘n perd besit wat sy vader vir hom gegee het. In Caledon ontmoet hy vir Mary Metcalf, die oudste dogter van die buurplaas. Mary het reeds 'n metgesel gehad, maar John het gou haar aandag getrek. Hulle is in 1863 getroud. Sy was sewentien en hy vyf-en-twintig. Kort daarna trek hulle na die plaas, Preekstoel, in die Malmesbury-omgewing.

John Versfeld het in sy lewe 'n hele paar avonture aangepak. Hy het selfs 'n volstruisboerdery op Piketberg begin wat floreer het, 'n plaas by Saldanha met 'n swaer gedeel, en toe sy suster se man sterf en haar met agt kinders nalaat, het John haar plaas van bankrotskap gered en vir haar 'n melkboerdery gevestig wat sy met die hulp van haar oudste seun suksesvol kon bedryf.

Een groot teenspoed wat hy gehad het, wat byna tragiese gevolge gehad het, was toe 'n huis wat hy in Wynberg gekoop het een nag aan die brand slaan met al sewentien Versfelds daarin, waarvan die meeste jong kinders was. Hoewel die hele huis met alles daarin uitgebrand het, is geen van sy kinders beseer nie.

John se jongste seun, Walter, was net vier jaar oud toe sy vader sterf. Moutons vallei is later tussen hom en sy ouer broer Frank, verdeel.

Versfeld op die Piketberg Berg

John en Mary was omtrent 5 jaar getroud toe hy 'n plaas, Langeberg teen almal se advies, op die berg koop. Dit is nie bekend hoekom die jong Versfeld Piketberg se Berg toe gekom het nie, en nie elders 'n plaas kaan koop het nie. Moontlik was dit die klimaat of die prys waarteen hy die plaas kon bekom of dalk het hy familie in die distrik gehad. Sy moeder was 'n Eksteen en daar het Eksteens gewoon op die plaas Deze Hoek aan die voet van Piketberg. Wat wel bekend is, is dat sy familie hom sterk afgeraai het om daar te koop.  

Op die plaas Langberg het die vorige boer, 'n Van Zyl, weens die lamsiekte bankrot gespeel. John Versfeld het egter die moontlikhede van die plaas ingesien en sy boerdery suksesvol bedryf sodat hy later vir Voorstevlei ook kon aankoop.

John was vasbeslote om 'n sukses van sy boerdery te maak en hy wou sy eie baas wees. Hy het 'n paar honderd pond gespaar gehad, 'n trop merinoskape gekoop en saam met sy getroue bruin skaapwagter, Danje Engelbrecht en sy vrou, met Mary en sy twee dogters (Marion Elizabeth en Johanna Paulina) na die plaas verhuis. Sy dogter, Jessie, vertel later dat hy niks sonder sy vrou se volhartige ondersteuing aangepak het nie. Die plaashuis was baie primitief met moddervloere, geen plafonne en geen glas in die vensters nie; en die eerste nag steel 'n luiperd boonop een van die skape uit die kraal.

Die lewe was maar moeilik vir die jong familietjie, maar John het ‘n bron van hulp en ondersteuning in die sendingstasie Goedverwacht aan die voet van die Pìketberg Se mense ontdek. In 1872 koop John Moutonsvlei vir R1000.  Daar het hy dadelik vir hulle ‘n nuwe, groter huis laat bou en baie nuwe vrugtebome aangeplant wat tot die sukses van sy boerdery bygedra het. Moutonsvlei was waarskynlik op daardie stadium die mees ontwikkelde plaas was, want talle vorige boere het daar gewoon en daar was 'n hele aantal vrugtebome in die vrugbare vallei.

Hier het John 'n nuwe soort boerdery aangelê deur op groot skaal vrugteboorde aan te plant. Daar was twee groot eikebome op die plaas toe hy daar aankom en hy het gou agtergekom dat die bome goed daar aard en het toe boompies gekweek en die akkerlanings aangeplant wat vandag nog so 'n lushof van die plaas maak. Hy het ook dennebome en bloekomlanings aangeplant aangesien hulle vinniger as akkerbome groei. Hy was waarskynlik een van die eerstes om boncretien-pere aan te plant, wat hy van 'n oom uit Wynberg, gekry het.

Op die stadium dat John Versfeld en sy vrou Piketberg Berg toe getrek het, was dit 'n afgeslote omgewing met geen toegangsweë, geen skole nie en geen ander boere op dieselfde ontwikkelingspeil as hy nie. Die ander boere daar was vriendelik en behulpsaam, maar feitlik ongeletterd, want daar was tot selfs na sy dood nog nie 'n skool nie. Hulle vyftien  kinders is deur goewernantes opgevoed in die skoolkamer, en later deur van die ouer susters wat vir die jonger sibbe begin leer het.  (Die eerste skool sou eers veel later deur sy seun, Frank, begin word)

Wanneer hulle 'n kind moes laat doop, het hul met 'n perdekar gery so ver as wat hulle kon kom by die Berg af, dan het hul te perd die voetpaadjie teen die berghang afgery terwyl bediendes die baba en kleuters op die rug gedra het tot onder by Deze Hoek waar daar weer 'n kar en perde was wat hulle verder kon neem. Op Piketberg was daar meer van hul geesgenote, hoewel daar nie eens 'n dokter was nie.

Vir Mary het die eensaamheid van die afgeslote Berg veral swaar getref en John het dikwels oorweeg om die Berg te verlaat, maar dan het Mary weer moedig aangebied om uit te hou. Later het een van haar susters by haar kom woon en daarna het dit beter gegaan.

Versveld se Bergpasse

John Versfeld het soveel vir Piketberg se vervoeringsweë beteken dat toe daar 'n nuwe bergpas vyftig jaar na sy dood gebou is (wat hy nie self gebou het nie), dat dit tot sy eer "Versfeldspas” genoem is. Hy het vroeg reeds sy eerste pad na Goedverwacht gebou en is natuurlik bekend vir die eerste pas wat ooit van Piketberg af direk na die aansluitingspad na die dorp gebou is en wat bekend was as die ou Versfeldpas, wat vandag aan die publiek beperk is. Dié pas het hy self vernuftig beplan en afgesteek en in 1889 het hy dit, volgens sy kinders, binne drie maande tyd deur sy eie arbeiders met pik en graaf voltooi.

Die lusdraaie wat John Versfeld uitgedink het om die probleem van skerp draaie vir ossewaens teen die steil pas te oorkom, was waarskynlik enig in die wêreld.

Molly D'Arcy Thompson beskryf dit in haar boek, Forgotten Corners of the Cape, as: “An amazing structure that has ensured that his name is remembered for prosterity.”

Volgens sy seun was die storie van 'n horlosieketting wat in ‘n lus geval het, sommer 'n versinsel van die skrywer daarvan.

Die pad wat vanaf Sandleegte tot by Vogelvlei strek, is uitgekap in die gedeelte van die berg wat heelwat skalie en nie sandsteen het nie, want dit sou nie moontlik wees om sonder dinamiet 'n pad uit die sandsteen gemaak te kry nie. Hy het self elke dag gaan toesig hou en het, volgens sy dogter, net een dag weggebly en dit was die dag waarop sy naamgenoot seun in Junie 1889 gebore is.

Hy  het ook ‘n smal paadjie vanaf sy plaas tot in Goedverwacht laatbou wat hy gebruik het wanneer hulle Malmesbury of Darling toe wou gaan. Dié was sy eerste, en kleinste pas.

John Versfeld was maar 58 jaar oud toe hy gesterf het. Hy het sy groot aantal kinders goedversorg nagelaat, hoewel die jongste van hulle net vier jaar oud was.

Hy het maagkanker opgedoen en het mediese hulp in Engeland gaan soek waar hy op 10 April 1896 in Marylebone, Londen, oorlede is. Mary het hierna alleen haar kinders op Moutonsvlei grootgemaak en hulle getroud gesien toe sy in 1923 in die ouderdom van 77 jaar oorlede is.

In sy Eeufees-Gedenkboek, 1833-1933 beskryf die Kerk hom as een van sy steunpilare. Sy monumente staan na 'n honderd jaar nog steeds, en sy gedagtenis sal nog baie lank voortbly as gevolg daarvan.

Bronnelys

• "Heese, J.A. & Lombard, R.T.J. “South African Genealogies 1” Human Sciences Research Council, 1992, ISBN 0-620-23962-1 v. 5 p. 593-4"
• du Preez, Thuys (1994) Die Berg Piketberg en sy Mense. p.19. vanaf die oorspronklike op 3 Oktober 2023
• Thompson, Molly D'Arcy (1981) Forgotten corners of the cape. p.30. vanaf die oorspronklike op 3 Oktober 2023