Katharina II van Rusland

Katharina II Aleksejewna (Russies: Екатерина II Алексеевна), ook bekend as Katharina die Grote (Екатерина Великая; Jekaterina Welikaja) (Stettyn, 2 Mei 1729 – Tsarskoje Selo, 17 November 1796) was van 1762 tot 1796 keiserin van Rusland.

Katharina II
Keiserin van die Hele Rusland
Dinastie	Romanof Anhalt
Bewind	1762–1796
Volle naam	Sophie Auguste Friederike (Katharina Aleksejewna)
Ander titels	Tsarina
Gebore	2 Mei 1729
Gesterf	17 November 1796
Voorganger	Pieter III
Opvolger	Paul
Gade	Pieter III
Kinders	Paul Anna Petrowna Aleksei Bobrinski
Vader	Christiaan August van Anhalt-Zerbst
Moeder	Johanna Elisabeth van Sleeswijk-Holstein-Gottorp

Sy is in die Duitse Stettyn gebore as prinses Sophie Auguste Frederike, dogter van prins Christiaan August van Anhalt-Zerbst. Sy was ’n niggie van konings Gustaaf III en Karel XIII van Swede en van die Russiese troonopvolger Pieter III.

Vroeë lewe aan die hof

In 1744 kies keiserin Elisabeth haar as huweliksmaat vir die Russiese troonopvolger, Pieter III. Daarvoor moes sy haar bekeer tot die Russies-Ortodokse geloof en haar naam verander in Katharina (Jekaterina). Die huwelik was nie gelukkig nie, deels omdat Pieter glo impotent en onvolwasse was. Katharina het haar omring met ’n groep invloedryke mense en belangrike leëroffisiere, onder wie Grigori Orlof. In 1754 skenk Katharina die lewe aan ’n seun, Paul. Dit is onseker of Pieter die kind se biologiese pa was. Katharina het self later beweer dat Paul se regte pa haar destydse minnaar, Sergei Saltikof, was en dat Pieter nooit hul huwelik in die bed voltrek het nie.

Ná die dood van keiserin Elisabeth op 25 Desember 1761 (Juliaanse kalender) het Pieter keiser geword. Hoewel Rusland in ’n oorlog betrokke was met Pruise, het Pieter Frederik die Grote bewonder en ’n ongunstige vredesooreenkoms met hom gesluit. Dit, asook Pieter se beleidsrigtings en eksentrieke persoonlikheid, het hom ongewild gemaak. Toe hy boonop inmeng in ’n dispuut tussen Holstein en Denemarke oor die provinsie Sleeswyk en betrokke raak by die meegaande oorlog, het hy ’n groot deel van sy steun onder die Russiese adel verloor.

Staatsgreep

Terwyl Pieter en sy gevolg in die paleiskompleks Oranienbaum was, is hy deur Katharina en haar ondersteuners gedwing om te abdikeer ten gunste van sy vrou. Ses maande later is Pieter vermoor deur Aleksei Orlof, die jonger broer van Katharina se minnaar Grigori. Dit het aanleiding gegee tot gerugte dat Katharina hom laat vermoor het, maar moderne historici glo dat sy geen aandeel in die moord gehad het nie.

Die kroningskoets van Katharina die Grote in the Hermitage in Sint Petersburg

Katharina, wat nie ’n afstammeling van enige vorige Russiese keiser was nie, het haar man opgevolg nadat die presedent geskep is deur Katharina I wat haar man, Pieter die Grote, in 1725 opgevolg het. ’n Groot deel van die adel was teen haar bewind gekant en wou haar net op die troon toelaat terwyl haar seun Paul minderjarig was. In die 1770's het ’n groep adellikes na aan Paul (Nikita Panin en ander) die moontlikheid van ’n staatsgreep oorweeg om haar seun op die troon te plaas. Niks het egter daarvan gekom nie en Katherina het tot met haar dood regeer.

Sy het in November 1796 ’n beroerte gehad en kort daarna gesterf. Sy is opgevolg deur haar seun Paul, met wie sy nooit goed oor die weg gekom het nie. Sy het ’n veel hegter band met haar kleinseun Aleksander gehad en daar is sterk aanduidings dat sy wou hê hy moes eerder die volgende keiser word, maar sy het nooit haar reg gebruik om self ’n opvolger aan te wys nie.

Binnelandse politiek

Gedurende byna haar hele lewe het Katharina met bekende filosowe uit die tydperk van die Verligting gekorrespondeer, soos Voltaire en Diderot. Hoewel hulle mekaar nooit ontmoet het nie, het Katharina ’n groot indruk op Voltaire gemaak en hy het haar "Die ster van die noorde" genoem. Hiermee is haar reputasie in die Weste gevestig.

Op die basis van geskrifte van Diderot het Katharina die hervorming van die Russiese wetgewing voorgestel. Sy het dit deur ’n kommissie laat beoordeel wat verteenwoordigend van al die bevolkingsgroepe was, behalwe die lyfeienes.

Tog was Katharina se bewind allesbehalwe verlig. Sy het die adel volle beheer oor hul landgoede en lyfeienes gegee. Boonop het sy groot stukke land aan sommige adellikes in die Oekraïne gegee en hulle van lyfeienes voorsien. Weens hierdie maatreëls het die lyfeienes nog minder regte as tevore gehad.

Buitelandse politiek

Aan die westelike grens het Katharina in 1764 gesorg dat een van haar voormalige minnaars, Stanislaus August Ponjatofski, as die laaste koning van Pole en grootprins van Litaue gekies word. Hy moes egter langsamerhand toesien hoe Pole-Litaue in 1772, 1793 en 1795 verdeel word onder Rusland, Pruise en Oostenryk.

Van 1768 tot 1774 was Rusland in oorlog gewikkel met die Ottomaanse Ryk. Die Russiese leër het belangrike veldslae gewen onder leiding van generaals Pjotr Roemjantsef en Aleksander Soeworof, terwyl die Russiese vloot onder leiding van Aleksei Orlof met die Turkse vloot klaargespeel het. Vanweë hierdie oorwinnings het die Russiese invloedsfeer uitgekring tot in die Oekraïne, die Krim en die noordelike Kaukasus, wat homself onafhanklik van die Ottomaanse Ryk verklaar het.

In 1783 annekseer Katharina die Krim. Uiteindelik lei dit tot ’n tweede Russies-Turkse oorlog van 1787 tot 1792, waarin Rusland, weer onder leiding van Roemjantsef en Soeworof, groot militêre oorwinnings behaal. By die vredesonderhandelinge moes die Turke die Krim aan Rusland afstaan, en het Rusland boonop grondgebied in die Oekraïne tussen die riviere Dnjepr en Dnjestr bygekry.

Rusland is tydens Katharina se bewind met 518 000 vierkante kilometer vergroot, ’n gebied 12 keer so groot soos Nederland of 17 keer so groot soos België.

Kuns en kultuur

Die offerande van Abraham. ’n Rembrandt uit die versameling van Katharina

Katharina het haar beeld as verligte heerser probeer gestand doen deur kultuurbevordering in die Russiese samelewing. Nes ander heersers het sy haar gaste probeer beïndruk met haar kunsversameling, wat enorm was. Binne twintig jaar het sy 4 000 skilderye gekoop. By elke veiling in Europa was agente van Katharina om van die beste stukke te koop, soos skilderye van Rembrandt, Frans Hals, Jan Steen en Rubens. In 1769 het sy 600 skilderye van Heinrich von Brühl gekoop en in 1772 die versameling van Pierre Crozat. Nog ’n aankoop was die versameling van sir Horace Walpole in 1779, wat gelei het tot groot ontevredenheid in Engeland.

Haar persoonlike skilderye was die basis van die versameling in die Hermitage, wat nou die hele Winterpaleis beslaan. Een van die belangrikste porseleinversamelings in die wêreld word ook hier gehou.

Tydens Katharina se bewind het die Russe die klassieke en Europese invloede ingevoer en bestudeer. Dit het gelei tot die Russiese "era van nabootsing". Gawrila Derzjawin, Denis Fonwizin en Ippolit Bogdanowitsj het die fondament gelê vir die groot skrywers van die 19de eeu, veral Aleksander Poesjkin. Haar bewind word egter ook gekenmerk deur alomteenwoordige sensuur en staatsbeheer oor publikasies. Aleksander Radisjtsjef is selfs na Siberië verban oor sy Reis van Sint Petersburg na Moskou in 1790, waarin hy waarsku teen opstande weens die droewige maatskaplike toestande onder die lyfeienes.

Persoonlike lewe

Katharina die Grote in 1793, drie jaar voor haar dood

Tydens haar bewind het Katharina baie minnaars gehad. Sy het hulle dikwels in hoë posisies aangestel en het hulle goed behandel solank as wat hulle aan haar getrou was en haar belangstelling gehou het. Daarna sou sy hulle wegstuur met groot bedrae geld, landgoede en talle lyfeienes. In 1762, toe sy nog maar ’n paar maande regeer het, het sy ’n seun by Orlof gehad: Aleksei Bobrinski. Ná haar verhouding met Grigori Potjomkin (of Potemkin) het hy dikwels vir haar ’n kandidaat-minnaar gekies omdat hy haar so goed geken het. Haar laaste minnaar, prins Platon Zoebof, was meer as 40 jaar jonger as sy.

Wilde stories het al oor Katharina die ronde gedoen, soos dat sy dood is nadat ’n hings op haar geval het tydens ’n voorval van bestialiteit, of dat sy honderde minnaars gehad het. Dit is alles waarskynlik gebaseer op ongegronde gissings.

Verwysings

Hierdie artikel is merendeels vertaal vanaf die Nederlandse Wikipedia-artikel nl:Catharina II van Rusland