Kees van Peursen

Cornelis Anthonie (Kees) van Peursen (Rotterdam, 8 Julie 1920 – Den Haag, 19 Oktober 1996) was 'n Nederlandse filosoof en teoloog. Hy het ook aktief bygedra tot die vakgebied van die wetenskapsfilosofie.

Kort biografie

Kees van Peursen was getroud met Jeanne Marguerite Ueltschi. Hy studeer regsgeleerdheid en filosofie aan die Rijksuniversiteit Leiden en promoveer in 1948 in die filosofie. Van 1948 tot 1951 was hy die onderhoof van Buitelandse Betrekkinge by die Ministerie van Onderwys in Den Haag. Van 1950 tot 1953 was hy lektor in die inleiding tot die filosofie aan die Rijksuniversiteit Utrecht, van 1953 tot 1960 hoogleraar in die filosofie en die geskiedenis van die filosofie aan die Rijksuniversiteit Groningen en van 1960 tot 1982 hoogleraar in die filosofie aan die Rijksuniversiteit Leiden. Van 1963 tot 1985 was hy ook buitengewone hoogleraar in die kennisteorie, die wetenskapsleer en die geskiedenis van beide dié vakke aan die Vrije Universiteit Amsterdam.

Van Peursen het gefokus op die eksistensialisme, die fenomenologie, die taalfilosofie, die wetenskapsfilosofie, die kultuurfilosofie, en die postmodernisme. Ook publiseer hy monografieë oor denkers soos Michel de Montaigne, Gottfried Wilhelm Leibniz en Ludwig Wittgenstein. Sy boeke word vertaal in baie tale, waaronder Engels, Frans, Duits, Chinees, Japannees en Koreaans.

Van Peursen het sy ondersoekwerk gerig op die samehang tussen die wetenskap en die kultuur vanuit 'n kennisteoretiese gesigspunt. Hy het ook spesiale belangstellings in die ontologie en metafisika van die wetenskap in verhouding met die daaglikse kennis.

Sy filosofie

Volgens sy filosofie staan die mens in verhouding tot die wêreld rondom hom of haar. Die mens (die onderwerp) en die wêreld (die voorwerp) is twee pole, wat in samenhang met mekaar bestaan. Die onderwerp, die mens interpreteer die wêreld, die werklikheid (die voorwerp). Die verhouding tussen onderwerp en voorwerp is wederkerig en hulle beïnvloed dus mekaar. Die werklikheid daag die mens uit om verhale te vertel, en die alledaagse gebeurtenisse (die werklikheid) is in pas met gebeure en kom tot hul reg, as hulle (verder) vertel word. Dan is gebeurtenisse egte gebeurtenisse. Hulle kom as uitdagings op ons af, wat deur ons geïnterpreteer, en uitgelê word. Aan die dinge word 'n naam (Naam) gegee. Die werklikheid word beoordeel. Dit gaan om norme en waardes, waarmee die mens die wêreld, wat dinge om hom/haar heen “vertaal”. Die taalgebruik van die mens is primêr evaluatief, en daarna beskrywend. Dit beteken dat die mens eers evaluatiewe taal gebruik, en daarna beskrywende taal. Die mens beoordeel en waardeer eers die wêreld rondom hom/haar, voordat hy/sy dit beskryf. Evaluatiewe taal is 'n uitdrukking van 'n bepaalde waardering van gebeurtenisse, byvoorbeeld iets is vervelig of mooi of lelik. Net daarna kom die beskrywende taal.

Die mens vertaal die werklikheid in verhale, narratio. Dit hoef nie alleen verhale te wees nie, dit kan ook kunswerke wees. Die werklikheid word beoordeeld en kry as te ware 'n waardetoevoeging. Dit is 'n verdieping van die reële. Dit gaan nie om feite en gebeurtenisse alleen nie. Dit gaan om die beoordeling van hierdie gebeurtenisse. Dit kan eties, esteties, religieus, en filosofies wees. Van Peursen poog nie om te pleit vir 'n filosofie wat etiese, estetiese of religieuse inhoud nie, maar hy doen wel 'n pleidooi vir die Self, wat hy as van groot belang ag.

Dus gaan dit in (sy) filosofie nie om die feite alleen nie, maar om die sedelike beoordeling, naamlik hoe dit behoort te wees. Van Peursen noem dit "filosofiese surrealisme" naamlik die intensiewe werklikheid. Met die filosofiese surrealisme gaan dit oor die super-werklikheid, 'n intense werklikheid, omdat dit nie gaan oor blote feite nie, maar om die waardering, die beoordeling hiervan. 'n Ontsluiting van gebeurtenisse tot hul werklike betekenis. Filosofie gee 'n visie, 'n besinning van smart en vreugde, teleurstelling en liefde, sin en sinloosheid.

Sy wetenskapsfilosofie

Dit was Van Peursen se oortuiging dat wetenskap en filosofie nou aan mekaar verbind is. Verskeie van sy doktorale studente promoveer in die wetenskapsfilosofie. In samenwerking met Cees Schuyt en Geert Verschuuren vorm hulle die redaksie vir 'n reeks van 25 boeke, wat elk die filosofie behandel van 'n bepaalde wetenskapsgebied, geskryf deur kenners op dié vakgebiede.

Literatuur van Van Peursen (Oorsig)

Van Peursen het tussen 1948 en 1996 ‘n veertigtal boeke geskryf:

Nederland:

• 1948 : Korte inleiding in de existentiephilosophie

• 1948 : Riskante philosophie: een karakteristiek van die hedendaagse existentiële denken

• 1951 : Het inleidende karakter der wysbegeerte (rede by aanvaarding van sy lektoraat Utrecht, 26 April 1951)

• 1953 : De tyd by Augustinus en Husserl (intreerede by Groningen, 17 Oktober 1953)

• 1954 : Michel de Montaigne: het reizen als wysgerige houding

• 1955 : Cultuur en christelyk geloof

• 1955 : Angst

• 1956 : Lichaam, ziel, geest: de mens als oriëntatie vanuit zyn wereld

• 1956 : Wegwys in de wysbegeerte: een aansporing tot het zelf filosoferen

• 1957 : Natuur en mens

• 1958 : Filosofische oriëntatie: een inleiding in de wysgerige problematiek

• 1960 : De werkelykheidszin der wysbegeerte: de betekenis van beweging, tyd en geschiedenis voor een deiktische ontologie (intreerede by Leiden, 21 Oktober 1960)

• 1963 : Waarheid en de taal der wetenschap (intreerede by Amsterdam VU, 18 Oktober 1963)

• 1965 : Feiten, waarden, gebeurtenissen: een deiktische ontologie, W. de Haan Hilversum

• 1965 : Ludwig Wittgenstein

• 1966 : De toekomst van de Universiteit

• 1966 : Evangelieverkondiging in wereldperspectief

• 1966 : Leibniz, Het Wereldvenster

• 1966, 1967 : Wegwys in de wetenschappen; I: Fysica, biologie, psychologie, sociologie, taalwetenschappen, geschiedenis, wetenschapsfilosofie. (1966) - II: Theologie, rechten, economie, geneeskunde, techniek 1, techniek 2. (1967, 1966)

• 1967 : Hy is het weer! : beschouwingen over de betekenis van het woordje 'God'

• 1967 : Fenomenologie en werkelykheid

• 1968 : Fenomenologie en analytische filosofie, W de Haan Hilversum

• 1968 : Informatie: een interdisciplinaire studie, Doede Nauta en Kees Bertels, Het Spectrum

• 1969 : Wetenschappen en werkelykheid

• 1970 : Inleiding tot de wetenschapsleer, Beerling, Kwee & Mooy, Byleveld Utrecht

• 1970 : Strategie van de cultuur: een beeld van de veranderingen in de hedendaagse denk- en leefwereld, Elsevier Amsterdam

• 1975 : Cultuur in stroomversnelling, Elsevier Amsterdam

• 1977 : De plaats van de wetenschap in de huidige en toekomstige samenleving • 1977 : Eindigheid by Spinoza

• 1980 : De opbouw van de wetenschap: een inleiding in de wetenschapsleer

• 1981 : Metafysica: de geschiedenis van een begrip

• 1982 : Wetenschappelyke openheid en metafysische kwetsbaarheid. Naar aanleiding van Descartes' beeld van het zien als tasten (afskeidsrede Leiden, 24 September 1982)

• 1985 : Kennis en beleid (afskeidsrede Amsterdam VU, 27 September 1985)

• 1986 : Filosofie van de wetenschappen

• 1990 : Cultuur als partner van de theologie: opstellen over de relatie tussen cultuur, theologie en godsdienstwysbegeerte, aangebied vir prof. dr. G.E. Meuleman

• 1991 : De Naam die geschiedenis maakt: het geheim van de bybelse godsnamen, J.H. Kok Kampen

• 1992 : Verhaal en werkelykheid: een deiktische ontologie

• 1993 : Ars inveniendi. Filosofie van de inventiviteit van Francis Bacon tot Immanuel Kant

• 1994 : Na het postmodernisme: van metafysica tot filosofisch surrealisme

• 1996 : Het nieuwe management: ontwikkelingen binnen een veranderende cultuur

Internasionaal:

• 1974 : The strategy of culture: a view of the changes taking place in our ways of thinking and living today

• 1985 : Development and its rationalities: philosophical and cultural aspects of the concept of development