Kootjie van den Heever

Suid-Afrikaanse skrywer

Abraham Jacobus (Kootjie) van den Heever, (1906 - 1965) was ’n Suid-Afrikaanse skrywer, die jonger broer van C.M. van den Heever, is op 16 November 1906 op die plaas Poortjie in die distrik Trompsburg gebore as een van nege kinders (waarvan een vroeg oorlede is).

Lewe en werk wysig

Sy ouers is Christiaan Mauritz van den Heever en Maria Elisabeth Oberholzer.[1] Sy eerste onderrig ontvang hy aan 'n  klein plaasskooltjie op Krugerstasie naby Trompsburg. Daarna gaan hy skool op Suurspruit en hy matrikuleer later op Reddersburg.[2]

Hy gee twee jaar lank onderwys op 'n  plaasskool terwyl hy geld spaar vir verdere studie en studeer dan verder aan die Grey-Universiteitskollege op Bloemfontein, waar hy die B.A.-graad behaal. Vir 'n  tyd is hy joernalis by Die Volksblad en Die Suiderstem.[3] Hierna verhuis hy na Johannesburg, waar hy die B.A. Honneurs-graad aan die Universiteit van die Witwatersrand verwerf.[4] Hierna hou hy skool aan die Hoër Seunskool Jeppe en is dan vir 'n  tydjie lektor by die Universiteit van die Witwatersrand. Dan begewe hy hom in die advertensie-wêreld by die Afrikaanse Taal- en Kultuurvereniging (ATKV) en word redakteur van die Boerdery Jaarblad.[5]

In 1945 word hy siek aan 'n  onbekende siekte wat sy spiere laat verstyf en vir negentien jaar lank is hy of bedlêend of aan 'n  rystoel gebonde. Hierna kan hy slegs met groot moeite skryf, want die knaende pyn verlaat hom nooit weer nie. In hierdie tyd is hy verbonde aan die Transvaalse Onderwysdepartement-korrespondensiekollege. Hy is lid van die Afrikaanse Skrywerskring en werk mee aan die uitgawe van die Jaarboek van hierdie liggaam.[6]

Hy trou met Solomie Viljoen en uit die huwelik word twee dogters gebore. Op 14 Mei 1965 is hy in Johannesburg oorlede.

Skryfwerk wysig

As produktiewe skrywer lewer hy veral romans, kortverhale en jeugverhale.[7] Vreemde vertes behandel die bekende tema van 'n  plattelandse meisie, Elsie, wat die Kalahari verlaat om haar in die Goudstad te vestig. Hier gaan sy 'n  onbesonne huwelik met 'n  mynwerker aan en word geestelik en liggaamlik geknak deur die groot stad.

Prosa wysig

Romans wysig

Skagte beeld die mynwerkers lewe uit teen die agtergrond van gesin vetes, haelstorms, droogtes en botsing tussen 'n  eiesinnige vader en opstandige seun.

Danie se droom is 'n  weergawe van die emosionele lewe van 'n  plaasseun.

Brakgrond[8] het die vertrapte Kleurling en sy dilemma as boustof, met Meerkat as hoofkarakter. Meerkat is 'n  uitgeworpene wat soos suur brakgrond is waar niks aard nie. Die skrywer se simpatieke hantering van die rassekwessie is in hierdie tyd skaars in Afrikaans, aangesien hy in hierdie roman aantoon dat die Kleurling na misdaad gedryf word vanweë die sosio-ekonomiese en wetlike situasie waaronder hulle in 'n  blanke Suid-Afrika verkeer. Hulle kry nie vastrapplek nie en waar hulle trap is soos brakgrond. In werklikheid is daar nie veel verskil tussen hulle posisie en dié van 'n  hond nie. Hierdie aktuele tema en vir sy tyd kontensieuse benadering daarvan ten spyt is die mensbeelding gebrekkig, sodat daar eerder sprake is van tipes as mense.

Die romans Meule van die dae, Moordkuil en Vure wat brand skryf hy saam met sy broer Giel.

Uitdraaipaaie is 'n  liefdesverhaal.

In Hoog is die offer is advokaat Brandt Vermeulen baie gelukkig getroud met Anita. Hulle huweliksgeluk word egter bedreig deur die oorerflike kranksinnigheid in Anita se familie.

Kortverhale wysig

Sy kortverhaalbundel Vlugtige skaduwees is nie sonder verdienste nie en behandel veral die lewe van die armes op die platteland, telkens op humor-realistiese wyse geteken. Die karakters verdien met moeitevolle inspanning hul daaglikse stukkie brood en kyk verdrietig terug op verspeelde kanse en verlore geleenthede. Die titel is dus besonder gepas vir die uitbeelding van geknakte en gebroke lewens. Stryd se hoofkarakter is Hans Harmse, 'n  uitgeboer de boer wat as padwerker swoeg om sy groot gesin aan die lewe te hou. Hy hunker terug na die plaaslewe en worstel tevergeefs met die lewens vraagstukke. Gedurende die naweek kom hy as gevolg van 'n  besielende preek tot die oortuiging dat 'n  mens nie jou kruis moet sleep nie, maar Maandagmôre staan hy siek en mismoedig met sy pik by die gruisgate. Sy verbittering oor onbereikbare ideale kom tot uiting in 'n  wanhopige stryd teensy aartsvyand, die natuur. Hy begin dan om soos 'n  besetene die gruisklip te kap, waarna hy van inspanning ineenstort. In Lyding tob die bywoner, Ou Garing, ook oor die onregverdigheid van die lewe. Hy onthou die heerlikheid van vergange dae toe sy vrou hom nog gevoer het met allerhande lekkernye. Nou wurg die armoede hom, en elke dag se droë mieliepap laat hom so 'n vleislus kry dat hy 'n  skaap steel. Terwyl die gesin gulsig smul aan die skaap word hulle oorval deur die polisie wat ou Garing tronk toe vat. Deur wanhoop word die verarmde 'n  misdadiger. Wraak behandel die rassekonflik tussen wit en bruin. In die orige verhale bly die tekening oor die algemeen te oppervlakkig om 'n  blywende indruk te maak.

Gebroke lig het veral die verarmdes en mynwerkers in die stad as tema, terwyl dit ook 'n  aantal vlot geskrewe Kleurling sketse sonder veel diepgang bevat.

In Vlees van een vlees[9] gaan die verhale merendeels oor die huweliksverhouding, maar die eenselwigheid van die karakters en die feit dat baie van die kortverhale eintlik anekdotes is, doen afbreuk aan die gehalte daarvan. Jana kry flikkerkopseer is 'n  humoristiese anekdote, met die neurotiese Jana met al sy kwale en klagtes wat eindelik nie kan onderskei tussen 'n  kopseer en die sonsverduistering nie. Hierdie verhaal word deur Daniel Hugo in die versamelbundel Tydskrif 2 opgeneem. Sy kortverhale Sy tuiskoms en Sy geskenk word opgeneem in die versamelbundel Geseënd is julle en 'n  uittreksel uit Jurgie en Dassievel in Mooi loop onder redaksie van G.H. Franz. Van sy verhale word ook opgeneem in ander versamel bundels soos Tien uitgesoekte kortverhale en Tydskrif 2, terwyl hy ook kortverhale publiseer in ander publikasies soos die Jaarboek van die Afrikaanse Skrywerskring.[10]

Jeugverhale wysig

Vir die jeug skryf hy die Jurgie-reeks. Die verhale is episodies van aard, met die karakters wat die bindings middel is. Jurgie is 'n  plaasseun in die Vrystaat, wat saam met sy maats verskeie avonture belewe en kattekwaad aanvang. Die swart seuntjie Dassie vel is een van sy beste speelmaats. Die boeke in die reeks is Jurgie en sy maats, Dassievel en sy basie en Jurgie en Dassievel.

Drama wysig

Wie 'n  ander jaag is 'n drama.

Publikasies wysig

Werke wat uit sy pen verskyn sluit in:[11][12]

1936 - Vlugtige skaduwees

1940 - Danie se droom

1941

  • Vreemde vertes
  • Meule van die dae (saam met Giel van den Heever)
  • Moordkuil (saam met Giel van den Heever)

1942

  • Gebroke lig
  • Skagte
  • Wie 'n  ander jaag

1943 - Brakgrond

1944 - Uitdraaipaaie

1945

  • Geslote lewens
  • Vryheidsheld ontsnap die dood

1946

  • Wat baat dit die mens?
  • Jurgie en sy maats

1948 - Die waters roep

1954 - Vlees van een vlees en ander verhale

1957 - Hoog is die offer

1959 - Dassievel en sy basie

1960 - Vure wat brand (saam met Giel van den Heever)

1962 - Jurgie en Dassievel

Bronne wysig

  • Nienaber, P.J. et al. Perspektief en Profiel. Afrikaanse Pers-Boekhandel. Johannesburg. Derde hersiene uitgawe, 1969.
  • Van Coller, H.P. (red.) Perspektief en Profiel Deel I. J.L. van Schaik-Uitgewers. Pretoria. Eerste uitgawe, 1998.
  • Nasionale Afrikaanse Letterkundige Museum en Navorsingsentrum (NALN) Bloemfontein. Heever, Kootjie van den – Biografie (ongepubliseerd).

Verwysings wysig

  1. Genealogiese Genootskap: https://www.facebook.com/genealogieSA/posts/766046560177002
  2. Antonissen, Rob. Die Afrikaanse letterkunde van aanvang tot hede. Nasou Beperk. Derde hersiene uitgawe. Tweede druk, 1964.
  3. Kannemeyer, J.C. Geskiedenis van die Afrikaanse literatuur 1. Academica. Pretoria en Kaapstad. Tweede druk, 1984.
  4. Schoonees, P.C. Die prosa van die tweede Afrikaanse beweging. J.H. de Bussy, Pretoria / Hollandsch- Afrikaansche Uitgevers Maatschappij v/h J. Dusseau & Co, Kaapstad 1939 (derde druk)
  5. Nienaber, P.J.; Senekal, J.H en Bothma, T.C. Mylpale in die geskiedenis van die Afrikaanse letterkunde. Afrikaanse Pers-Boekhandel. Tweede hersiene uitgawe, 1963.
  6. Dekker, G. Afrikaanse Literatuurgeskiedenis. Nasou Beperk. Kaapstad. Elfde druk, 1970.
  7. Kannemeyer, J.C. Die Afrikaanse literatuur 1652–2004. Human & Rousseau. Kaapstad en Pretoria. Eerste uitgawe, 2005.
  8. Opperman, D.J. Verspreide opstelle. Human & Rousseau. Kaapstad en Pretoria. Eerste uitgawe, 1977.
  9. Antonissen, Rob. Standpunte. No. 26, Desember 1952.
  10. Van Heerden, Ernst. Die beste Afrikaanse prosawerke van die jaar. Jaarboek van die Afrikaanse Skrywerskring. Johannesburg 1941.
  11. Worldcat: http://www.worldcat.org/search?q=au%3AVan+den+Heever%2C+Abraham+Jacobus.&qt=hot_author
  12. Worldcat: http://www.worldcat.org/identities/lccn-no2001-23895/