Koppieshoogte-rebellie

Die Koppieshoogte-rebellie van 1825 was 'n opstand onder die slawe in sekere distrikte van die Boland.

Ligging

Hierdie treurspel het plaasgevind op plase in die veldkornetskap Voorste naby die dorp Op-die-Berg in die Koue Bokkeveld.

Oorsake

Op die plaas Houd-den-Bek het die 36-jarige Willem van der Merwe geboer en een van sy slawe, die 26-jarige Galant, was die leier van die verset. Die vernaamste oorsaak van die oproer was die sterk leiereienskappe van Galant en die algemene verwagting dat die totale vrystelling van alle slawe binnekort aangekondig sou word, maar dat die slawe-eienaars dit probeer keer het. Ander redes vir die onrusstokers se ontevredenheid was die beweerde buitensporige lyfstraf wat selfs aan vroue en kinders toegedien is, dat te weinig voedsel en te min klere klere verskaf is en dat van hulle te veel werk verwag is. Charles Trappes (1776 – 1828), die landddros van Worcester, is daarvan beskuldig dat hy deur sy omstrede optrede gerugte in verband met die vrystelling versprei het en dat hy regeringsopdragte nie korrek uitgevoer het nie. 'n Sekere Thomas Heatlie, 'n omstrede inwoner van die kontrei, is ook as rusverstoorder bestempel. Swak eienaar-slaaf-verhoudings kon ook dikwels toegeskryf word aan onkunde en gevolglike oordrewe aanname deur 'n slaaf van sy regte.

Opstand en hofsaak

Galant en sy mede-leiers Abel en Isaac Thys se plan was om die huise op die plase rondom Houd-den-Bek aan te val, die eienaars te vermoor en dan na Kaapstad op te ruk. Hierdie plan het by die slawe op die aangrensende plase byval gevind. In die nag van 1 Februarie 1825 steel die bende perde, gewere en Willem van der Merwe en nog twee boere kom in die aanvalle om. In die daaropvolgende hofsaak word Galant, Abel en Thys skuldig bevind aan moord, hoogverraad en gewapende geweld. Al drie is ter dood veroordeel. Op bevel van die goewerneur, lord Charles Somerset, is die koppe van Galant en Abel op 'n hoogtetjie langs die pad geplant as waarskuwing aan ander slawe wat dalk planne kon beraam om ook in opstand te kom. Die plek het in die voksmond die naam Koppieshoogte gekry. 'n Monumentjie herdenk die tragiese gebeure op daardie plek (33° 03′ 20″ suid, 19° 19′ 42″ oos) ongeveer 4½ km suidoos van die dorp Op-die-Berg. Daar is ook 'n gedenkteken op die plaas Houd-den-Bek.

Gevolge

Dit het geblyk dat die slawewetgewing nie die gewensde resultate ten opsigte van die opheffing van die slawebevolking gehad het nie. Slawe in die omgewing het na die oproer mettertyd al hoe meer 'n opstandige houding aangeneem.

Fiksie

André P. Brink se historiese roman van 1982 getiteld Houd-den-Bek is losweg op hierdie gebeure gebaseer.

Bibliografie

• Hopkins, H.C.: Die moord op Houdenbek: 'n treurspel uit die jaar 1825. In: Die Huisgenoot, 17 Oktober 1941.
• Warnich, P.G.: Die toepassing en invloed van slawewetgewing in die landdrosdistrik Tulbagh/Worcester, 1816-1830. Universiteit van Stellenbosch: ongepubliseerde M.A.-verhandeling, 1988. (core.ac.uk/download/pdf/37392485.pdf)