Tipe (biologie)
In biologie is ’n tipe ’n spesifieke voorbeeld (of soms ’n groep voorbeelde) van ’n organisme waaraan die wetenskaplike naam van dié organisme amptelik gekoppel word. Dit dui dus op die eienskappe wat eie aan die takson is.[1][2]
In dierkunde
wysig.jpg)
Die voorbeelde wat die wetenskaplike wat die takson vir die eerste keer beskryf in sy beskrywing noem, vorm saam die "tipereeks", met uitsondering van die voorbeelde wat die skrywer spesifiek uitsluit. Die volgende moontlikhede bestaan:
- Dit is ideaal dat die oorspronklike skrywer een holotipe aandui; dit is ’n enkele fisieke voorbeeld van ’n organisme wat tipies van die takson is. Die ander voorbeelde is dan paratipes.
- As die oorspronklike skrywer geen holotipe aanwys nie, is al die voorbeelde in die tipereeks sintipes. Hulle vorm saam die tipe.
- As daar net sintipes is, kan ’n latere skrywer een voorbeeld aanwys wat ’n lektotipe genoem word, en dit is dan die unieke tipe. Die ander voorbeelde in die tipereeks word dan paralektotipes (hulle is amptelik nie tipes nie). ’n Beroemde voorbeeld is Carolus Linnaeus, die "vader" van wetenskaplike klassifikasie, wat volgens die Internasionale Kode van Dierkundige Benamings die lektotipe vir Homo sapiens is. Die enigste voorbeeld wat hy sover bekend ondersoek het toe hy die beskrywing van die spesie opgestel het, was homself.[nota 1]
- Indien daar geen bestaande tipe is nie (daar was nooit een nie of dit het verlore gegaan) kan ’n neotipe aangewys word.
Vir name wat ná 1999 gepubliseer word, moet die skrywer óf ’n holotipe óf ’n sintipe aanwys.
Die woord "tipe" kan ook op ander maniere gebruik word wat nie noodwendig amptelike tipes aandui nie, soos allotipe (’n voorbeeld van ’n ander geslag as die holotipe).
Voorbeelde
wysig- Name hoër as superfamilie het nie tipes nie.
- Vir name van families, superfamilies en subfamilies is die tipe ’n genus (die tipegenus).
- Vir name van genusse en subgenusse is die tipe ’n spesie (die tipespesie). Volgens die dierkundige en die plantkundige naamkode behoort elke genus of subgenus wat ’n naam het, ’n tipespesie te hê. In die praktyk is dit egter nie altyd die geval nie.
- Vir ’n spesie of subspesie is die tipe een of meer voorbeelde (wat ’n hele dier of ’n deel van ’n dier kan wees).
In plantkunde
wysigIn plantkunde kan ’n tipe ’n monster of ’n illustrasie wees. ’n Monster is ’n regte plant (of dele van ’n groot plant of ’n paar klein plantjies) wat dood is en veilig bewaar word. ’n Illustrasie moet ’n gedetailleerde tekening of skildery wees uit die vroeë dae van wetenskaplike klassifikasie toe dit moeiliker was om plante te bewaar. Hoogs talentvolle kunstenaars is soms gebruik om die plant in die fynste besonderhede te illustreer. Dit kan ook ’n gedetailleerde illustrasie wees van iets wat net deur ’n mikroskoop gesien kan word.
Die volgende reëls geld:
- Net ’n spesie of kleiner takson kan sy eie tipe hê. Vir die meeste nuwe taksons van dié rang (wat op of ná 1 Januarie 2007 beskryf is) kan die tipe nie ’n illustrasie wees nie.
- ’n Genus het dieselfde tipe as dié van een van sy spesies.
- ’n Familie het dieselfde tipe as dié van een van sy genusse.
Soorte tipes
wysigDie Internasionale Kode van Benamings vir alge, fungi en plante (ICN) verskaf ’n lys van die verskillende tipesoorte (artikel 9).[3] Die belangrikste hiervan is die holotipe.
Die tipes is:
- Holotipe
- Lektotipe
- Isotipe
- Sintipe
- Paratipe
- Neotipe
- Epitipe
Notas
wysig- ↑ ICZN Chapter 16, Article 72.4.1.1 – "For a nominal species or subspecies established before 2000, any evidence, published or unpublished, may be taken into account to determine what specimens constitute the type series." and Article 73.1.2 – "If the nominal species-group taxon is based on a single specimen, either so stated or implied in the original publication, that specimen is the holotype fixed by monotypy (see Recommendation 73F). If the taxon was established before 2000 evidence derived from outside the work itself may be taken into account [Art. 72.4.1.1] to help identify the specimen."
Verwysings
wysig- ↑ Hitchcock, A.S. (1921), "The Type Concept in Systematic Botany", American Journal of Botany 8 (5): 251–255, doi:10.2307/2434993
- ↑ Nicholson, Dan H. "Botanical nomenclature, types, & standard reference works" (in Engels). Smithsonian National Museum of Natural History, Department of Botany. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 25 September 2018. Besoek op 17 November 2015.
- ↑ McNeill, J.; Barrie, F.R.; Buck, W.R.; Demoulin, V.; Greuter, W.; Hawksworth, D.L.; Herendeen, P.S.; Knapp, S.; Marhold, K.; Prado, J.; Prud'homme Van Reine, W.F.; Smith, G.F.; Wiersema, J.H.; Turland, N.J. (2012). International Code of Nomenclature for algae, fungi, and plants (Melbourne Code) adopted by the Eighteenth International Botanical Congress Melbourne, Australia, July 2011. Vol. Regnum Vegetabile 154. A.R.G. Gantner Verlag KG. ISBN 978-3-87429-425-6.
Hierdie artikel is vertaal uit die Engelse Wikipedia
