Maui (god)

Maui of Māui is ’n groot held in die Polinesiese mitologie. Verhale oor sy dade word in feitlik elke Polinesiese land vertel. Maui word meestal as ’n volle of halfgod beskou; op sommige plekke is hy menslik (Tregear 1891:233).

Maori-mitologie

Maui het die vorm van ’n kererū (Nieu-Seelandse vrugteduif) aangeneem toe hy sy pa in die onderwêreld gaan soek.

In die Maori-mitologie is Maui ’n kultuurheld wat bekend is vir sy uitbuitery en skelmstreke. Sy laaste, noodlottige slenter was toe hy – in ’n poging om die mens onsterflik te maak – in ’n wurm verander, by die slapende godin Hine-nui-te-pō se vagina ingekruip en haar liggaam deur haar mond probeer verlaat het. Hy is deur die lawaglasskerwe in haar vagina middeldeur gesny.

Maui se geboorte

Tu se afstammelinge (die mens) het vermeerder en nie die dood geken nie, tot met Maui-tikitiki se generasie (Biggs 1966:449). Maui is die seun van Taranga, die vrou van Makeatutara. Hy het ’n wonderbaarlike geboorte: Sy ma gooi haar vroeggebore baba in die see, toegedraai in ’n haarlok uit haar bolla (tikitiki) – vandaar Maui se volle naam, Maui-tikitiki-a-Taranga. Seegeeste ontdek hom en draai hom in seegras toe. Maui se goddelike voorvader, Tama-nui-te-ra (of Rangi) neem die kind en maak hom groot.

Maui verlaat die see en gaan na sy ma se huis. Hy kry daar sy vier broers, Maui-taha, Maui-roto, Maui-pae en Maui-waho. Sy broers is eers versigtig vir hom, maar nadat hy verskeie kunsies uitgehaal het soos om in ’n verskeidenheid voëls te verander, erken hulle se kragte en bewonder hom.

Aanvanklik erken Taranga hom nie. Toe hy ouer is, kruip hy in die marae in waar sy familie vrolik bymekaar is en gaan sit agter sy broers. Kort daarna roep sy ma haar kinders en ontdek die vreemde kind. Hy bewys hy is haar seun en word in die gesin opgeneem. Van sy broers is jaloers, maar die oudste broer maan die ander om vriendelik en goedhartig te wees.

’n Lokval vir die son

Maui neem op sy eerste ekspedisie die kakebeen van sy voormoeder Muri-ranga-whenua en stel ’n valstrik vir die son sodat hy stadiger kan beweeg, want die dae is te kort dat mense hul werk kan klaarkry. Met sy broers se hulp vang hy die son en slaan hom met die kakebeen totdat die son belowe om in die toekoms stadiger te beweeg (Tregear 1891:233-234).

Skepping van Noord- en Suideiland

Noordeiland, wat volgens die Maori-mitologie deur Maui en sy broers geskep is.

Maui se volgende taak is om grond uit die see op te trek – weer eens met die kakebeen, dié keer as ’n vishoek. Hy gebruik bloed uit sy neus as aas en trek die vis uit die dieptes. Toe dit te voorskyn kom, gaan haal Maui ’n priester om die regte seremonie uit te voer en te bid, en laat sy broers agter om die vis op te pas. Hulle wag egter nie vir Maui om terug te keer nie en begin die vis opkap (om elk sy deel te kry). Die vis begin dadelik spartel en breek op in berge, kranse en valleie. As sy broers na Maui geluister het, sou die eiland plat gewees het sodat mense maklik daaroor kon reis. Daarom is Nieu-Seeland se Noordeiland bekend as Te Ika-a-Māui (Die Vis van Maui) (Tregear 1891:234).

Maui se kano het weer volgens tradisie Suideiland geword. Banks-skiereiland is waar hy vasgetrap het toe hy die swaar vis uit die see trek. Daarom is dié eiland benewens sy amptelike Maori naam, Te Waipounamu, ook bekend as Te Waka-a-Māui (Die Kano van Maui).

Ontdekking van vuur

Maui vind uit vuur het op aarde weggeraak. Hy besoek Mahuika, die godin van vuur, om die geheime kuns te leer om vuur te kry. Sy streke maak haar egter kwaad en, hoewel hy die geheim van vuur kry, kom hy net-net met sy lewe daarvan af. Hy verander in ’n valk, maar Mahuika steek die land én die see aan die brand. Maui bid tot sy voorouers Tawhirimatea en Whatiri-matakataka, wat reën op die aarde gooi om die vuur te blus.

Soektog na sy pa

Maui bly by sy ma, Taranga, en broers. Elke oggend verdwyn Taranga. Maui neem die vorm van ’n kererū (Nieu-Seelandse vrugteduif) aan en volg haar tot waar Taranga sy pa, Makeatutara, ontmoet. Toe sy pa die doopseremonie vir Maui voorberei, maak hy ’n fout in die towerspreuk en dit veroorsaak op die ou end Maui se dood (Tregear 1891:233).

Soeke na onsterflikheid

Maui glo nou hy is gereed om onsterflikheid vir die mens te vind. Sy pa probeer hom afraai en voorspel hy sal misluk weens die foute by sy doopseremonie. Maui sê egter Hine-nui-te-pō, die godin van die nag, kan nie sterker wees as die son (wat hy in ’n lokval gelei het) of as die see (waaruit hy land opgetrek het) nie.

Maui vertrek na Hine-nui-te-pō se huis saam met sy metgeselle (volgens sommige mites is dit klein voëls; volgens ander is dit sy broers). Hy kry Hine waar sy slaap met haar bene oop en hy en sy metgeselle sien skerp skerwe lawaglas en groensteen tussen haar dye. Maui sê vir sy metgeselle hy gaan in haar vagina opkruip en haar liggaam deur haar mond verlaat, en dan sal die mens onsterflik wees. Maar hy waarsku hulle om nie te lag nie. Terwyl hy in die ou vrou inkruip, begin ’n metgesel lag en sy word wakker. Sy knyp haar bene teen mekaar en sny Maui middeldeur. Maui is die eerste mens wat sterf, en daarom is alle mense sedertdien sterflik. Die godin waak steeds by die poort na die onderwêreld waardeur alle afgestorwenes moet reis (Biggs 1966:449-450, Tregear 1891:234).

Hawaise mitologie

In die mitologie van Hawaii is Maui ook ’n kultuurheld en ’n antieke hoofman (alii) wat in verskeie stambome voorkom. In die antieke gesang Kumulipo is hy die seun van ʻAkalana en sy vrou, Hina-a-ke-ahi (Hina). Die egpaar het vier seuns: Maui-mua, Maui-waena, Maui-kiikii en Maui-a-kalana. Maui-a-kalana se vrou is Hinakealohaila; sy seun is Nanamaoa. Maui is een van die halfgode. Sy naam is dieselfde as dié van die Hawaise eiland Maui.

Skepping van die eilande

Die eilande van Hawaii wat Maui volgens oorlewering uit die see getrek het.

Maui se vishoek word Manaiakalani genoem, en sy aas is die vlerk van Hina se troetelvoël, ʻAlae. Maui skep volgens oorlewering die eilande van Hawaii deur sy broers met ’n slenter te vang. Hy oorreed hulle om hom saam te neem op ’n hengeluitstappie en haak toe sy vishoek in die bodem van die oseaan. Hy vertel vir sy broers hy het ’n groot vis gevang en hulle moet so vinnig moontlik roei. Die broers is so besig om te roei dat hulle nie die eiland agter hulle sien verskyn nie. Maui herhaal dié slenter ’n paar keer en so skep hy die Hawaise eilande (Tregear 1891:236).

Volgens ’n ander tradisie gooi Maui sy vishoek by Hamakua in om die god van visse, Pimoe, te vang. Hy sê sy broers aan om nie terug te kyk nie, want dan sal die ekspedisie misluk. ’n Vermomde Hina verskyn op die wateroppervlak, Maui gryp die voorwerp en plaas dit voor hom. Skielik verskyn ’n pragtige vrou wie se skoonheid niemand kan weerstaan nie en die broers kyk om om die beeldskone seegodin te sien. Die vislyn breek, Hina verdwyn en die poging om die eilande in een stuk uit die see te trek, misluk.

Beteueling van die son

Maui lei die son in ’n valstrik, tekening deur Arman Manookian, omstreeks 1927 (Honolulu-kunsmuseum).

Maui se volgende plan is om die son te keer dat dit so vinnig beweeg. Omdat sy ma gekla het die dae is te kort, klim Maui Berg Haleakalā ("huis van die son") om die son te vang met ’n tou wat van sy suster se hare gemaak is. Nadat hy die son gevang het, pleit die son vir sy lewe en belowe die dae sal voortaan in die somer lank wees en in die winter kort (Pukui, Elbert, & Mookini 1974:36).

Verhoging van die lug

Maui besef eendag die lug is te laag en dit keer dat mense regop kan staan en hul take verrig. Hy gaan soek sy pa om hom die lug te help hoër maak en te keer dat dit verder val.

Maui gaan lê plat op die grond en stoot die lug boontoe. Hy gee ’n teken aan sy pa, wat toe ook begin stoot. Die pa en seun se gesamentlike krag is groot genoeg dat hulle die lug so hoog opstoot dat mense weer hul daaglike take kan uitvoer. Volgens sommige sou die lug heeltemal geval het as dit nie vir dié twee was nie, en dan sou die aarde onbewoonbaar gewees het – hulle het dus die mens gered.

Maui en die Lang Paling

Maui se vrou was Hina, en eendag toe sy na die rivieroewer gaan om water vir haar en Maui te kry, kom sy die Lang Paling (Tuna) teen. Tuna slaan haar en bedek haar met slym. Hina ontsnap, maar vertel nie vir Maui daarvan nie. Die volgende dag gebeur dit weer, en toe vertel sy haar man. Hierna gaan soek Maui die paling en maak hom dood. Die Lang Paling het baie probleme vir die dorpenaars veroorsaak, en danksy Maui is hulle nou veilig.

Tahitiaanse mitologie

In die Tahitiaanse mitologie is Maui ’n wyse man of profeet. Hy is ’n priester, maar word later vergoddelik. Hy word verbind met die marae (heilige plek). Omdat die son begin water trek het terwyl sy werk nog nie klaar was nie, kry hy die hihi, of sonstrale, beet en verminder die son se spoed vir ’n ruk.

As die ontdekker van vuur is Maui bekend as Ao-ao-ma-ra'i-a, want hy leer ander vuur maak deur die wrywing van hout. Voorheen het die mens rou kos geëet (Tregear 1891, 194, 235).

Tongaanse mitologie

In die mitologie van Tonga trek Maui die Tongaanse eilande uit die see: Lofaga verskyn eerste en Vavau laaste. Maui het twee seuns: Die oudste is Maui Atalaga en die jongste Kisikisi. Laasgenoemde ontdek die geheim van vuur en leer mense hoe om kos te kook deur die vuur in sekere soorte hout te laat bly.

Maui dra die aarde op sy skouers en wanneer hy ruk terwyl hy insluimer, veroorsaak dit ’n aardbewing. Mense moet dus op die grond stamp om hom wakker te hou. Hikule'o, die god van Pulotu (die onderwêreld), is Maui se jonger broer. Houga is die plek waar Maui se vishoek aan die seebodem vasgehaak het.

Volgens ander bronne was daar drie Maui-broers in Tonga: Maui-motua ("ou Maui"), Maui-atalanga en Maui-kisikisi ("Naaldekoker-Maui"). Laasgenoemde is die slinkse een; hy het ook die naam Maui-fusi-fonua (Maui Landtrekker) omdat hy die towervishoek van die ou visserman Tongafusifonua afgebedel het. Dié het op die Manua-eilande gewoon en Maui toegelaat om die vishoek tussen sy eindelose versameling uit te soek. Sy vrou, Tavatava, het egter die geheim verklap en gesorg dat Maui die regte hoek kies. Dit het hom in staat gestel om die koraaleilande van die bodem van die see af op te trek. (Vulkaniese eilande is veronderstel om uit die hemel te geval het.)

Ander mitologieë

In die Samoaanse mitologie is Maui die seun van Talaga.

In die mitologie van Mangareva trek Maui die grond uit die see op en bind die son met haarlokke vas. Sy pa is Ataraga en sy ma Uaega. Daar is agt Maui: Maui-mua, Maui-muri, Maui-toere-mataroa, Tumei-hauhia, Maui-tikitiki-toga, Maui-matavaru, Maui-taha en Maui-roto. Maui die agt-ogige (matavaru) is die held. Hy word uit sy ma se naeltjie gebore en word deur sy oupa, Te Rupe, grootgemaak; dié gee hom ’n towerstaf met die naam Atua-tane en ’n handbyl met die naam Iraiapatapata (Tregear 1891:236).

Bronne

• M. Beckwith, Hawaiian Mythology (University of Hawaii Press: Honolulu, 1970).
• M.K. Pukui, S.H. Elbert, and E.T. Mookini, Place Names of Hawaii (University of Hawaii Press: Honolulu, 1974).
• E.R. Tregear, Maori-Polynesian Comparative Dictionary (Lyon and Blair: Lambton Quay, 1891).
• W.D. Westervelt, Legends of Maui (Hawaiian Gazette: Honolulu, 1910).

Eksterne skakels

• The Māori story of Māui and Hine-nui-te-pō Geargiveer 4 Desember 2007 op Wayback Machine
• Hawaiian legends of Maui
• Oceanic Mythology Roland B. Dixon, 1916, chapter on the Māui cycle
• Hierdie artikel is vertaal uit die Engelse Wikipedia