Metamorfe gesteente

Metamorfe gesteentes of metamorfiese gesteentes ontstaan uit die transformasie van bestaande rotse vanweë metamorfisme, wat beteken "struktuurverandering". Die oorspronklike rots kan stollingsgesteente, afsettingsgesteente of ander metamorfe gesteente wees en word onderwerp aan hoë hitte (meer as 150 tot 200 °C) en druk (1 500 bar), wat groot fisiese en/of chemiese veranderings veroorsaak.

Kwartsiet in die Geologiemuseum van die Universiteit van Tartu, Estland.

Metamorfe gesteentes maak ’n groot deel van die aardkors uit en word geklassifiseer volgens tekstuur en chemiese en minerale samestelling. Soms word hulle gevorm omdat hulle diep onder die aarde se oppervlak lê, waar hulle aan hoë temperatuur en druk vanweë die boonste rotslae blootgestel word. Hulle kan ook ontstaan uit tektoniese prosesse soos kontinentale botsings, wat horisontale druk, wrywing en verwringing veroorsaak. Verder kan hulle ontstaan wanneer rotse verhit word deur die inpersing van warm, gesmelte rots (magma) uit die binnekant van die aarde. Die bestudering van metamorfe gesteentes, wat nou bo die aarde se oppervlak ontbloot is deur erosie en opheffing, verskaf inligting oor die temperature en druk diep binne die aardkors.

Voorbeelde van metamorfe gesteentes is gneis, leisteen, marmer, skis en kwartsiet.

Bladigheid

Bladigheid in ’n rots in Noorweë.

Die lae in metamorfe gesteentes word bladigheid (Engels: foliation) genoem en gebeur wanneer ’n rots tydens rekristallisering aan die een as korter word. Dit veroorsaak dat die mineraalkristalle draai en ’n bladige (blaarvormige) patroon ontstaan waarin die verskillende lae die kleure van die minerale wys wat dit gevorm het.

Teksture kan ingedeel word in bladige en nie-bladige kategorieë. ’n Voorbeeld van eersgenoemde is leisteen en van laasgenoemde marmer.

Nog ’n belangrike meganisme van metamorfisme is dié van chemiese reaksies tussen minerale sonder dat hulle smelt. In die proses word atome tussen die minerale uitgeruil en nuwe minerale word gevorm.

Soorte metamorfisme

Kontakmetamorfisme

’n Kontakmetamorfe rots in Kanada.

Dit vind plaas wanneer magma in die omringende rotse ingepers word. Die veranderings is die grootste waar die magma in kontak met die omringende rotse kom, want dit is waar die temperatuur die hoogste is.

Om die stollingsgesteente wat deur die afkoelende magma gevorm word, is ’n metamorfisme-gebied of -korona. Koronas kan alle grade van metamorfisme hê, van die kontakgebied tot onveranderde rotse verder weg.

Streekmetamorfisme

Dinamiese metamorfisme: Mississippi-marmer in Utah.

Streekmetamorfisme, ook genoem dinamiese metamorfisme, is die verandering in massas rotse oor ’n groot gebied. Rotse kan verandering ondergaan bloot omdat hulle baie diep onder die aardoppervlak lê, waar hulle aan hoë temperature en druk onderwerp word vanweë die diep lae rots bo-op hulle. ’n Groot deel van die laer kontinentale kors is metamorf, buiten onlangs gevormde stollingsgesteentes.

Horisontale tektoniese bewegings soos die botsing tussen kontinente skep bergvormingsgordels en veroorsaak hoë temperature, druk en verwringing in die nabygeleë rotse. Wanneer die gesteentes dan later deur erosie ontbloot word, kom hulle in lang gordels of oor groot gebiede op die oppervlak voor.

Teksture

Die vyf basiese metamorfe teksture in tipiese rotse is leiklipagtig (soos in leiklip en filliet), skistose (skis), gneisose (gneis), granoblasties (granoliet, sommige marmers en kwartsiet) en horingsteenagtig (horingsteen en skarn).

Kyk ook

• Stollingsgesteente
• Sedimentêre gesteente

Eksterne skakels

• Wikimedia Commons het meer media in die kategorie Metamorfe gesteente.
• Metamorfe teksture – Middle East Technical University Geargiveer 7 Maart 2005 op Wayback Machine
• Soorte metamorfisme – Tulane U.
• Voorbeeld van kontakmetamorfisme Geargiveer 16 Februarie 2012 op Wayback Machine
• Databasis van metamorfe gesteentes – Rensselaer Politegniese Instituut
• Hierdie artikel is vertaal uit die Engelse Wikipedia