Moltrein (roman)

Moltrein is 'n roman geskryf deur Dan Roodt. Die boek word deur die skrywer self omskryf as 'n roman vir die leser wat meer verwag as "man ontmoet meisie op 'n tropiese eiland." Die boek kan as post-postmoderne liefdesverhaal beskou word. Anton du Preez is 'n onsuksesvolle pianis en komponis wat heelwat tyd in die Paryse moltreinstelsel deurbring totdat hy die fabelagtig ryke Erika ontmoet. Sy verlos hom uit die verveling van 'n middelmatige bestaan as moltreinpassasier en hulle besoek allerlei interessante plekke en restaurants, met 'n oordaad aan seks en literêre verwysings. Die hele boek ondergrawe die leser se begrip van apartheid deur die begrip te verestetiseer.

Moltrein roman
Skrywer	Dan Roodt
Land	Frankryk
Taal	Afrikaans
Onderwerp	Romanse, Apartheid, kultuur, globalisering, kommunisme, ballingskap, reisverhaal
Genre	Fiksie
Uitgewer	PRAAG
Uitgegee	Mei 2004
Medium	Slapband
Bladsye	302
ISBN	0-9584635-8-1
Letterkunde-portaal

Karakters

Hoofkarakters

• Anton du Preez - die fokalisator en hoofkarakter van die roman; minnaar van Erika.
• Erika de Ruiter - die minnares van Anton; woonagtig in Champ-de-Mars.

Newekarakters

• Ginette - 'n kommuniste met wie Anton op die moltrein ontmoet en voor die verhaalhede 'n kortstondige seksuele verhouding gehad het.
• Ju - dogter van 'n vermaarde Japannese nyweraar in Tokio; 'n musiekleerling van Anton en vriendin van Erika.
• Gérard - Switserse ski-instrukteur wat deur Erika gehuur word om Anton af te rig.
• Chantal Meunier - Franse skipper wat deur Erika gehuur word om die Erica te stuur.
• Marié van der Westhuizen - 'n eertydse kennis van Anton uit die musiekkringe; voorheen 'n tjellis van TRUK-orkes.
• Agnès - 'n musiekleerling van Anton woonagtig in die 16de arrondissement, Parys.
• Madame de Laisné - die grootmoeder van Agnès.

Intrige

Die lewe ondergronds I

Anton ontvlug na Parys om militêre diensplig in Suid-Afrika te ontduik, maar veral om daar sy droom as wêreldberoemde konsertpianis te verwesenlik. Sy amibisie om roem te bereik loop uit op niks (hy is al te oud, en verder moet hy met duisende ander meeding), en hy moet noodgedwonge 'n musiekonderwyser word wat privaatklasse aan rykmanskinders bied. Hy word deur omstandighede genoodsaak om in die 2de arrondissement van Parys te bly, in die middel van die hoeredistrik, omdat die woonstel bekostigbaar is. Bedags moet hy vir die klavierlesse met die moltrein deurkruis - wat so te sê sy onderaardse bestaan en eensaamheid versinnebeeld. Hy raak in 'n kortstondige, maar vurige verhouding met 'n medepassasier op die moltrein betrokke. Self voel hy staatloos en ontuis in Frankryk, want orals, in elke progressiewe koerant en op televisie, word die Afrikaner en Suid-Afrika verguis weens Apartheid. Selfs al is die Franse owerhede ewe rassisties teenoor die Arabiere, en selfs al is die Wet op Afsonderlike Geriewe reeds in Suid-Afrika afgeskaf. Deur sy verhouding met Ginette begin hy eerstens agterkom die kommunistiese aanhangers het nie die vaagste benul wat kommunisme of kommunistiese filosofie werklik behels nie - hulle doen slegs mee aan 'n rewolusie ter wille van die rewolusie. Tweedens word Apartheid eenvoudig as laaste strooihalm gebruik, omrede die Kommunisme se val in Europa voor die deur is. Derdens beskou sakemanne Apartheid as 'n lastigheid wat die handel strem weens die internasionale boikot. Vierdens is die res van Europa se internasionale Afrikanerhaat te wyte aan die Europeërs se skuldgevoel oor hul meelopery met die Nazi's 'n paar dekades tevore.

Die lewe bogronds

Ju het uit bewondering meermale Anton vir funksies aan huis begin oornooi - om klavier te kom speel. Daar ontmoet hy een aand 'n vermoënde Afrikaner, byna 28-jarige Erika de Ruiter, wat self uitgehonger na geselskap is. Deur meermale kontak te maak word die verhouding al hoe sterker. Maar, Erika soek slegs afleiding. Sy stel baie duidelik aan Anton dat sy reeds op troue gestaan het met "die gewone, Afrikaanse rugbyspeler uit 'n goeie Stellenbosse familie, wat deesdae in 'n aksepbank in Johannesburg werk, maar wat waarskynlik sal terugkom Kaap toe om die familiewynplaas oor te neem as die pa aftree." Hierdie aksepbankier is bereid om vir Erika te wag, maar sy sien nie kans om nou al vrou te word nie. Uiteindelik sal hulle twee trou, miskien nie - maar intussen wil sy die lewe geniet. "My hele lewe lank soek ek nog na een of ander... buitenissige ervaring, 'n groot passie." Anton neem sy intrek in haar woonstel te Champ-de-Mars. Hy word klei in Erika se hande en sou homself later omskryf as "die ouer gigolo wie se taak dit was om haar in ruil vir 'n lewe van gemak, weelde en skoonheid tot nuwe sinlike hoogtepunte te voer." Hul lewe bestaan uit hedonistiese eet-, drink-, en sekspartye.

Saam reis hulle deur Europa (op Erika se rekening) en lewer kommentaar oor hul bestemmings (dikwels polities, soms filosofies, soms literêr, soms seksueel). Soos Apartheid na 'n einde se kant toe staan, begin hul verhouding al hoe meer wankel en onwaarskynlik lyk. Vanaf Parys na Genève per TGV toon Erika aan Anton 'n boek wat sy pas begin lees het ('n voorbode) - Je vous aime, Inconnue deur die skrywer Gonzague Saint Bris, wat handel oor Balzac en sy minnares, die Russiese gravin Madame Hanska. Tydens hul besoek aan Switserland word Gérard gevra om Anton af te rig. Die ski-opleiding wil net nie vlot nie. Erika is veel meer ervare in die ski en neem Anton tot op die hoogste punt - vanwaar hulle tot onder sal afski. In die proses doen Anton 'n kniebesering op - wat ook hul verhouding mank laat. Nes hy nou ook 'n pianiste manqué was - 'n mislukte klavierspeler.

Op 'n jagnaweek besef Anton hoe broos die Franse kultuur eintlik is teen die aanslag van die internasionale geldmag. Ene Jacques Pasquier, wat die reklamerekening van een van Erika se horlosiemaatskappye hanteer, begin al hoe meer "Amerikaans" word, te midde van sy ersatz strewe om die lewe van 'n Boergondiese edelman te voer op sy château aan die buitewyke van Saumur. Binnekort sou hy geen aspirant-Boergondiese edelman meer wees nie, maar 'n aspirant-Amerikaner en -wêreldburger; 'n namaaksel van figure uit Amerikaanse sepies op televisie.

Die hoofstuk van Anton se lewe word afgesluit deur 'n vaart op die Erica. Erika het haar woonstel verkoop kort voor haar terugkeer na Suid-Afrika. Sy twyfel of Anton haar werklike liefde kan bied buiten seks. Die laaste aand op die seiljag eindig met 'n "groepswoeps" (orgie), waar ook Chantel later prettig meedoen aan die drievoudige seksinsident. Dit was Erika se laaste poging om die skakel tussen haar en Anton te breek.

Anton blameer veral die val van die Berlynse muur en die daaropvolgende vrylating van Mandela vir die beëindiging van hul verhouding. As die kommunisme net 'n bietjie langer aangehou het en die sanksies voortgeduur het, sou Erika nooit so gou na Suid-Afrika teruggekeer het nie.

Die lewe ondergronds II

Ondertussen het Anton by die Office Français pour la Protection des Réfugiés et des Apatrides sy politieke asiel opgeskort - die regering het immers verander. By die Suid-Afrikaanse ambassade ontdek hy die personeel kan nie meer 'n woord Afrikaans of Frans praat nie - slegs Engels. Op sy nuwe paspoort skitter Afrikaans eweneens in sy afwesigheid. Voor Anton omdraai en by die ambassade uitstap trek die voorblad van die Rooi Rose sy aandag. Erika is getroud met 'n voormalige Suid-Afrikaanse rugbyspeler en aksepbankier wat wynboer geword het op die familiewynplaas in Stellenbosch. Nuwe geleenthede klop aan die deur noudat sanksies teen Suid-Afrika opgehef is. Anton keer droëbek terug na sy woonstelletjie in die 2de arrondissement en word oorweldig deur neerslagtigheid, maar onderweg besluit hy op die nippertjie sy selfmoord deur voor 'n trein in te spring sal Erika nie in die minste raak nie (slegs die gefrustreerde Paryse pendelaars vir enkele minute). Steeds klou hy aan die Rooi Rose vas onder sy arm.

Met die finansies wat begin knyp, doen Anton aansoek by die Franse werkloosheidagentskap, en begin openlik sy pad ooplieg. So word hy een van die twee-en-'n-halfmiljoen-werkloses, hoewel hy tog enkele leerlinge teen kontantbetaling onderrig.

Hy verneem by die besoekende Marié van der Westhuizen en haar Engelssprekende man (Steve) daar is geen toekoms meer in Suid-Afrika nie. Ná 'n motorkaping het die gesin besluit om die land vaarwel te roep en na Engeland te verhuis. Hul dogter, Lisa, word ook in Engels grootgemaak. Afgesien van die bedrogspul wat by die Staatsteater oopgevlek is en die streeksrade wat afgeskaf is, is musiekinstrumente by skole konfiskeer en word musiekonderwysers op 'n streep afgedank. 'n Toekoms in Suid-Afrika is daar dus glad nie meer vir Anton nie. Marié kan weer glad nie insien waarom daar geen geleenthede vir Anton in Parys kan wees nie. Tog is daar 'n groot verlange in Anton om terug te keer Suid-Afrika toe.

Anton besigtig ook in die hoeredistrik pornografiese rolprente en vertoondames wat groteske danspassies uitvoer. Helaas kan hy nie Erika vergeet nie (maar voel slegs verdoof deur die ersatzervaring).

Agnès, een van die amper-veertigjarige Anton se ou musiekleerlinge in Parys, stel Anton bekend aan haar ouma, die sewentigjarige Madame de Laisné - 'n onwrikbare Katoliek en onbesweke behoudende wat net buitekant Nantes in 'n ou herehuis bly en 'n baie hoë dunk van Afrikaners het. Anton word na die platteland genooi. Hoewel hul aanspreekvorme nooit sou afwyk van vous ("u") nie, neem Madame tog Anton in haar vertroue: sy vertel hom iets wat al so lank aan haar knaag en geen familielid weet nie. Ná haar man se afsterwe het sy ontdek hy was aan haar ontrou. Sy voel verraai, want het sy nie haar hele lewe aan hom gewy, hom verafgod nie? En nou is al die goeie herinneringe bederf. Wie sê daar was nie voorheen nog ander skelmpies nie? Anton gee toe dat hy ewe verwond voel deur 'n soortgelyke ervaring, maar brei nie uit nie. Tydens 'n spesiaal voorbereide aandete doen Anton aan die hand: "Miskien moet u tog 'n slag ontrou wees aan hom." Madame wonder hardop waar sy 'n minnaar sou vind, en Anton stip die parallelle tussen hulle twee baie duideliker op 'n diskrete manier uiteen. Dit word 'n wen-wen-transaksie: Madame sou weer aantreklik voel en Anton sou gemeenskap hê met "France" (haar voornaam, wat ook verwys na die Ou Katolieke Frankryk), 'n soort nagmaal - die mis van 'n ateïs - wat nog 'n Balzacroman se titel is. Die saak word beklink met 'n soen, al was haar tong maar "effe droog". Op die bed vier hulle die waarde van alle ou en verganklike dinge.

Die wraak op haar oorlede man skitter in Madame se oë nog toe sy Anton by die stasie wegsien. Anton is vas van plan om nou terug te keer Suid-Afrika toe. Die verhaal word skielik in die middel van die laaste sin onderbreek.

Epiloog

Die hele hoofstuk verander in 'n huldeblyk. Die nuwe skrywer aan die woord is Anton se broer. Anton du Preez is tragies oorlede ná sy knie-operasie in Parys, met 'n kruk al hinkerend op soek na 'n telefoon by 'n kafee (want die staatshospitale het geen telefone nie). Hy het die straat oorgesteek en is omgery deur 'n wasseryfirma se afleweringswa. Hy is ná die heropname in dieselfde hospitaal dood. Die manuskrip is in Anton du Preez se woonstel ontdek. Die broer het op een Sondag dit goed gedink om Dan Roodt te nader om die teks gepubliseer te kry. Na 'n gesukkel by Rapport om Roodt se selfoonnommer te kry, het Dr. Dan onmiddellik ingewillig om die Du Preez se manuskrip deur te lees en selfs daarop aangedring om die teks te publiseer.

Agtergrond

Roodt begin sy boek tydens 'n besoek aan Parys te skrywe; uiteindelik word die manuskrip in Suid-Afrika voltooi. Die storie het geleidelik vorm aangeneem en was nie aan tyd gebonde nie. Die boek is ook geskryf oor 'n tydperk toe Roodt sy 'frankofiele fase' beleef het - die voedsel, letterkunde, filosofie en kleredrag, maar veral "'n sekere soort intellektuele onverskrokkenheid" het hom bekoor; waaronder die taaltrots en volkstrots van Alain de Benoist.

Oor die doel van sy roman skryf Roodt:

[...] ‘n [V]riend van my het gesê “dit is die laaste Sestigerroman”. Dit bied egter ‘n realistiese en nie-verromantiseerde blik op Parys. Maar dit het ook vir my daaroor gegaan om ‘n tydvak (die tagtigerjare) te beskryf, ‘n tyd toe daar oral geweldige propaganda teen Suid-Afrika en Afrikaners geproduseer is. Origens is dit ‘n roman in die Franse styl, ietwat ironies en vol detail oor Parys, die moltrein en Frankryk self.

In 'n onderhoud per e-pos aan Stephanie Nieuwoudt gepubliseer op 15 Junie 2004 in Die Burger, erken Roodt daar is sekere outobiografiese trekke, hoewel die boek in die geheel as fiksie gelees moet word. Die pret is nie in die outobiografiese dele nie, maar die bou, die temas, die leimotiewe, ensomeer. Dan Roodt speel byvoorbeeld slegter klavier as Anton du Preez, maar Roodt kan weer beter ski.

Die titel Moltrein is gebruik omdat "moltrein" 'n eg Afrikaanse woord is. Dit som tegelykertyd Parys op: 'n doolhof van gange en stasies waarin die vreemdeling kan verdwaal. Dit versinnebeeld ook die voyage sur place ('n reis op dieselfde plek) - die mens kan duisende kilometer ondergronds aflê en tog in dieselfde stad bly. By elke metrostasie word iets gevind wat Anton du Preez laat terugdink aan Suid-Afrika.

Die hoeveelheid Franse sinne wat in die boek opgeneem is, probeer om 'n "vervreemdingseffek" by die leser te skep, iets soortgelyk aan Bertolt Brecht se Entfremdungseffekt. Die leser behoort dan te ervaar dat dit juis ‘n vreemde wêreld is, wat heelwat aanpassing verg.

Roodt se verblyf in Parys het hom polities sterk beïnvloed:

Dit was aanvanklik vir my 'n skok om agter te kom hoe naïef ek was met die stelletjie links-liberale idees wat by Wits by my ingedril is. Terwyl ek in Suid-Afrika destyds baie krities was oor die ou regering, het ek nou toenemend die valsheid van die apartheid-stereotipe in die buiteland begin raaksien en gaandeweg daarteen in opstand gekom. Moltrein verteenwoordig in 'n sekere sin my weerwraak op apartheid, op die woord self, maar ook op al die gemeenplase, halwe waarhede en opvattinge wat sowel plaaslik as internasionaal daaronder versprei is. Veral in Frankryk was die anti-apartheidsbeweging 'n blote afdeling van die Franse Kommunistiese Party, en dit het my laat besef dat hulle 'n eie agenda gehad het om Afrikaners te beswadder in reaksie op hul eie morele probleme as gevolg van die kritiek op die kommunisme en die uiteindelike heengaan van die stelsel in Oos-Europa.

Ander idees en gedagtes in Moltrein word duideliker in artikels op die PRAAG-webwerf uitgelig:

• In my roman Moltrein het ek so geraak-raak aan die kwessie van Afrikanerhaat, asook die stereotipe van apartheid wat veral tydens die tagtigerjare die wêreld in gestuur is. In ‘n uiters onbillike en bevooroordeelde resensie oor my boek in Rapport, het die skrywer André P. Brink gepraat van die verteller in Moltrein se “afgesaagde, selfingenome oortuiging dat Boerehaat eintlik sy oorsprong in die antisemitisme het”. Eintlik het dit vir my gegaan oor die Europeërs se skuldgevoelens rondom die tweede wêreldoorlog en kolonialisme. In die Afrikaner het die skynheilige Europeërs ‘n gerieflike sondebok gevind.

• Diegene wat my roman Moltrein gelees het, sal onthou dat ek iewers daarin na die veldslag van Jena-Auerstedt van 14 Oktober 1806 verwys. Op daardie dag het Napoleon oor Pruise, die teenswoordige Duitsland, geseëvier. Vir veertig jaar agterna was Duitsland onder Franse oorheersing, veral kultureel, en is Duits as ‘n boerse, agterlike taaltjie beskou wat geen beskaafde mens meer wou praat of veral skryf nie. (‘n Bietjie soos Afrikaans vandag, want ons is die verloorders van die “nuwe” Suid-Afrikaanse geskiedenis en praat dus ‘n verloorderstaal waarin niemand behalwe ‘n handjie vol Nederlanders en Vlaminge meer belangstel nie.)

• Op subtiele maniere gaan SA nooit weer van, soos ek dit in my roman Moltrein gestel het, die “reusegraffito, apartheid” herstel wat dwarsoor die aardbol geverf is nie. Daardie propaganda het ‘n valse werklikheid geskep waarteen ons nog vir jare gaan baklei.

• In my roman Moltrein is daar allerlei toespelings op die groteske stereotipe, selfs mite, wat daar rondom apartheid ontstaan het. Apartheid as Nazisme, apartheid as unieke vorm van wit skuld wat aan die Afrikaner kleef. Onlangs het daar in Nederland heelwat kritiek op die denke van die sestigjare in die Weste gekom, want dit is in daardie dekade wat die saad van die huidige afgang gesaai is.

• Daar word reeds ‘n streng soort “apartheid” tussen Regs en Links in Suid-Afrika en onder Afrikaners gehandhaaf, daarvoor sorg die linkse uitsluiting, sensuur en aggressiewe onverdraagsaamheid, amper ‘n soort gebiedshandhawing. Ons bevind ons in twee kampe; dalk praat ons binnekort soos die Serwiërs en Kroate twee verskillende tale: Kaaps en Afrikaans. Waarom nie maar in twee aparte lande woon nie, soos Serwië en Kroasië of die twee Koreas? Of die voormalige BRD en DDR? ‘n Linkse Zimbabwe en ‘n regse Suid-Afrika, siende dat elke hektaar van dié “wye en droewe land” onherroeplik en onherstelbaar deur apartheid vergiftig of beskadig is… Dit was so min of meer my insig in Moltrein: dat Suid-Afrika vir altyd deur apartheid, soos deur radioaktiwiteit, besmet is. Dis nie ‘n politieke probleem nie, maar veel erger: ‘n semantiese probleem. Ons hou daarvan hier, in ons besmette land met al sy besmette Afrikaanse name, boerewors, koeksisters, melktert, vellies (ek besit twee pare en dra dit met perverse genoegdoening; dalk word ek binnekort gearresteer vir my “rassistiese skoene”), ons fascistiese digters en skrywers uit die bose verlede, alles dinge wat aan u “aanstoot gee”.

Ontvangs

Omtrent 2 200 uit 2 500 (privaat)gedrukte boeke is teen Mei 2018 verkoop.

Op 30 Mei 2004 word 'n uittreksel in die Rapport geplaas.

Op 6 Junie 2004 is André P. Brink allermins in sy skik met Moltrein. Volgens hom ontbreek daar passie, emosie, middelpuntsoekendheid van die verskeidenheid menings en opmerkings, 'n grondige ondersoek waarom Afrikaners werklik gehaat word - Anton du Preez is 'n reddelose manlike chauvinis met geen werklike insigte nie; soos wanneer hy Erika eenkeer opsetlik 'al hoe harder begin steek' juis wanneer haar skede onmiddellik ná haar orgasme buitengewoon gevoelig is: want hy wíl seermaak, wíl heers, wíl onderwerp op die mees egosentriese manier denkbaar. En dan is hy verbaas dat mense hom en sy soort nie liefhet nie!!!. Brink beskou die roman as eensydig, omrede Parys eensydig geskets word - grys, neerdrukkend, onbeskof. Du Preez is 'n musikant wat nie die roman musikaliseer nie, hy neem homself te ernstig op, die sinne raak tot 14 reëls lank (vergeleke met Proust s'n wat dikwels veel langer is maar gedryf word deur ingewikkelde en subtiele innerlike ritmiese patrone; in Moltrein is dit net 'n logge aaneenskakeling van bysinne). En volgens Brink is die karakterisering van Erika swak - daar word slegs gefokus op "herhaalde verwysings na haar skoonheid [en] sakevernuf". Ook die karakterisering van die hoofkarakter is swak - Hy bly 'n kompendium van opinies, veronderstellings en vooroordele. Die boek "bly 'n rammelkas van meestal tweedehandse gedagtes". Brink eindig sy betoog:

En tog is Moltrein nie heeltemal 'n mislukking nie, en plek-plek is die lees daarvan nogal meevoerend, veral in die reishoofstukke, insluitende die ski-episode. Roodt sê self, deur die spreekbuis van Anton du Preez, dat Hitler darem ook mooi snelweë laat bou het. En sulke snelweë kom die leser ook plek-plek hier teë, meestal in los tonele of soms pikante segswyses, die oopgelate einde. Maar dan tuimel die swaarwigtigheid weer daaroor - en ook die baie skryfoute in Afrikaans (dit komende van iemand wat so gesteld is op korrekte taalgebruik!), die lomp en soms gewoon foutiewe hantering van die verlede tyd, die banaliteite, die oorvereenvoudigings oor Europa en Suid-Afrika, die vernaamdoenery en wysneusighede. Aan die einde van die boek voel die leser soos Anton toe hy die eerste keer die moltreinwereld verlaat het: dis 'n genade om net weer lug te skep. Kom byt nou nog net my oor.

Joan Hambidge se resensie van 14 Junie 2004 meet Moltrein aan Roland Barthes (juis omrede Roodt 'n verhandeling oor Barthes voltooi het) en Jacques Lacan (met die treinmotief) wat sy baie geslaagd vind. Sy is beïndruk deur die metafiksie en narratiewe truuks wat sterk psigoanalities gelees kan word. Sy herken Proust, Balzac, Flaubert, André P. Brink se Die ambassadeur, maar ook nostalgie. Hambidge skryf: "Die liefdeslewe van Du Preez en Erika de Ruiter word geil en heerlik beskryf". Dit is juis die klomp intertekste wat Moltrein vir die letterkundige leser 'n "plesierrit" maak. Sy verwelkom hierdie roman, omrede dit die stereotipe idee van wat 'n goeie of groot roman is afbreek. Sy eindig haar resensie met:

Waarskynlik sal lesers wat nie van Roodt se taalpolitiek (sic) hou nie negatief wees teenoor die roman. Die roman bewys egter Barthes en Foucault se stellings oor die "dood van die outeur" reg: die teks het sy eie drif, beweging of energie, onafhanklik van die werklike of konkrete outeur. I was gob smacked.

Danie Goosen kritiseer in sy skrywe van 29 Junie 2004 Brink se "venynige pogings tot prestasie op die telbord" (van polemiek), en vra of Brink deur sy eie moralistiese vooroordele verplig word om kortpaaie deur die teks te kies. Hy vind dit ironies hoe Brink vir Roodt van politieke naïwiteit beskuldig, en daardeur homself van politieke naïwiteit verskoon - 'n strooipopargument.

Goosen fokus veral op Moltrein, as "metafoor waarmee die hoofkarakter die eg modernistiese ervaring met die werklikheid as die afgrondelike spel van die toeval verwoord: soos moltreine 'n sin vir toevalligheid aanwakker, so doen die moderne beeld op die kosmos dit ook." Sowel "bogronds" as "ondergronds" oorheers die toeval. Verder is die vraag ook "hoe 'n sinvolle gemeenskap met die werklikheid moontlik is as die religieuse en metafisiese tradisies van die ou wêreld hul krag verloor het." Want, "vanweë die verlies aan 'n poëtiese kosmologie waarbinne alles met alles eroties knoop, is die moderniteit eerder daartoe geneig om mense vanuit hul gemeenskappe te isoleer en in die postmoderniteit tot verbruikers te reduseer." En as toeval dan geen rede gee om gemeenskap met andere op te soek nie, waarom nog hoegenaamd gemeenskap met byvoorbeeld taalgenote opsoek? Niks in die kosmos suggereer immers die sin daarvan nie. Die erotiek blyk op die dwingenste wyse uitkoms te bied.

Goosen vind juis diepte in teks waar die moderniteit aan ander moontlikhede herinner en in twyfel trek:

Aan die einde blyk dié punt wanneer Anton 'n seksuele guns aan 'n ou Franse Katolieke vrou uit die semi-adelstand bewys. Asof die ou Europa steeds op dié manier haar aanspraak op die moderniteit behou, steeds die begeerte van die moderne mens aktiveer. Dit blyk egter die duidelikste wanneer Erika, ironies genoeg die werklik radikale modernis van die twee, telkens vir Anton teruglok na die ou Gotiese katedrale van Europa. Om wat daar te vind? Anton beskryf dit onder meer so: In Reims aangekom, parkeer ons die (Ferrari) 328 reg voor die katedraal. Stel jou voor, 'n 1987-Ferrari ontmoet 'n 1240-katedraal. Daar was iets poëties daaromtrent ... Die katedraal was vol steierwerk, vir restourasie. Maar ons kon steeds die engel sien. Sy het haar laat-Gotiese glimlag vir ons geglimlag ..." (p 105). Wat gebeur hier? Waarom die glimlag van die katedraal-engel? Groet sy ons met 'n gelate aanvaarding van die harde feit dat die moderniteit veel magtiger as haar eie ou wêreld is? Of glimlag sy juis met 'n meerdere toon omdat die tradisie met sy andersoortige voorstelling van gemeenskap vir haar onmeetlik groter is as die moderniteit met sy kil voorstelling van die kosmos? In kort: Kondig die glimlag van die engel met die 1987-Ferrari in haar blik die finale oorwinning van die modernistiese toevalsdenke oor die tradisie aan? Of kondig die ou wêreld hier die onvermoë van die modernistiese toevalsdenke aan om vir ons as moderne mense 'n antwoord op die vraag na sin te bied?

Deborah Steinmair vra op 8 Julie 2004 haar die vraag af: Waarom het ek aan die einde van ‘n min of meer genotvolle leeservaring gevoel dat ek verneuk is? [...] Ek het verneuk gevoel omdat die boek myns insiens in die finale analise politieke propaganda is. Ek sou so ver gaan om die laaste lang sin [...] só oor te skryf: Na alles het die boek Moltrein om die apartheidsideaal van rassesuiwerheid en Ariese meerderwaardigheid gedraai [...] Waarskuwing vir die aweregse, linkse en gematigde leser: die konkoksie van Franse sjampanje, varkpoot gestop met foie gras, kaviaar, truffels en fellatio gemeng met nasietrots mag ‘n sooibrand-aanval ontketen. Neem Moltrein met ‘n Rennie of twee.

Heel terloops verwys Jaap Steyn na Moltrein in 'n artikel in die Volksblad op 22 Julie 2004:

Die debat oor Afrikaans en Afrikanerskap het die afgelope paar weke verlewendig. Dit word veral gevoer op internetposlyste en handel oor sake soos die wenslikheid en moontlikheid van 'n nuwe Afrikaanse nasionalisme, oor "lokalisme" of streekspatriotisme as moontlike alternatief vir nasionalisme; asook oor die vraag: 'n Afrikaanse taalbeweging of'n veeltaligheidsbeweging? En byna vanselfsprekend deel van die polemieke is Dan Roodt se uitstekende roman Moltrein, waarin Afrikaansheid en Afrikaner wees een van die deurlopende temas is.

L.S. Venter se resensie op 16 Augustus 2004 kritiseer Anton du Preez se gebrek aan "skuldbewussyn" of "etiese kwelling", maar ook Derrida wat buite konteks benader word.

Sy spekulasie oor die agtervoegsel -heid van apartheid gaan byvoorbeeld terug op die inleiding wat die Franse filosoof Derrida in 1983 geskryf het vir die opening van die kunsuitstalling teen apartheid. Derrida toon aan dat hierdie agtervoegsel die woord 'n essensie gee wat dit onvertaalbaar maak; dis asof tale hulself wil beskerm teen die indringing van hierdie stuk boosheid in hul woordeskat. Maar hy toon ook aan hoe apartheid as konsep en praktyk iets Europees was ("apartheid was 'n Europese 'skepping' "). Die tale verweer hulle dus nie net teen die boosheid van buite nie, maar probeer ook die boosheid binne hulself besweer. Hierin lê die Derridiaanse skrik opgesluit: dat binne en buite nie uitsluitend werk nie, dat die boosheid van die ander ook die boosheid van die self is.

Venter vind dit kommerwekkend (al skryf Roodt 'n roman en Derrida filosofie) oor die "etiese onbekommerdheid van Roodt se held" wat sodoende "'n vorm van gedagteloosheid" word. Verdere kritiek is die vleeslike wat te veel vooropgestel word om die skeiding van Erika en Anton met enige betekenis te laai. Die epiloog werk "distansiërend". Daar word afgesluit met:

Ook die droë stukkies humor en die eiesinnige oordrywings waarmee Anton sy wyshede, oordele en vooroordele verkondig, laat die leser besef dat hier 'n spel gespeel word met'n karakter. Maar in laaste instansie laat Moltrein my met die gevoel dat dit nóg vis nóg vlees is. Komiek en erns, selfrelativering en selfingenomendheid, die vertelde en die geïmpliseerde is kortsluitings eerder as komplemente.

In 'n repliek rakende 'n ander aangeleentheid op 1 Oktober 2004 skryf Hambidge tussen hakies: (Terloops, ek stem nie met Dan Roodt se politieke standpunte saam nie, maar Moltrein is 'n skitterende roman.)

H.P. van Coller voer op 11 Oktober 2004 aan Roodt is deeglik bewus van die literêre tradisie waarteen ingeskryf moet word. In hierdie geval is die "tradisie" wat ikonoklasties min ontsien word, die Sestigerbeweging self. Dit was immers die Sestigers (veral André P. Brink en Jan Rabie) wat met die mitologisering van Parys begin het. In die romans raak Suid-Afrikaners daar skielik sommer heeltemal vry van die knellende Calvinistiese volksraamwerk in hul vervreemdingstogte, veral diegene wat hul "op 'n Danteske hellevaart begewe." In daardie ou werke word seks en religie in mekaar verweef en die dakkamertjies behou hul romantiek. In sulke tekste speel die eksistensialistiese wanhoop 'n geweldige rol en word personasies genoop tot introspeksie en psigiese heelwording - en word oor die vaderland, Suid-Afrika, besin. Dit is juis teen hierdie "tradisie" wat ingeskryf word en van Moltrein 'n parodie maak. Die moltrein, wat die sentrale metafoor in die roman is in die Paryse onderwêreld, verskil byvoorbeeld van Brink se Parys in Die ambassadeur waar die hoofpersoon met luuksemotors vervoer word. Maar niks kan so duidelik parodiërend teen veral Brink inskryf as Roodt se hantering van die seksuele in die roman nie. Dalk is die seksbeskrywings saaierig en oordadig uit onvermoë, of juis om Brink se romantiese opvatting dat seks 'n mistieke ervaring is en die "ultieme ontmoeting van gelykgestemdes" uitdruk, doelbewus te ontluister. Seks is volgens Van Coller, volgens Roodt se skryfwyse, bloot 'n ekonomiese ruiltransaksie, soos Anton se sekservaring met 'n "potensiële, bejaarde borg duidelik toon." Die inskryf teen Brink is dus kristalhelder:

Dit ontluister Parys as romantiese kunstenaarsmekka, is 'n travestie van Brink se seksopvattings, spot met die kunstenaarsgewete en met politieke regskapenheid en dryf deur die omslag, die motto's en die aaneenryg van talryke sitate uit boeke intertekstualiteit op die spits. Daarom is die hoofkarakter geen held nie, maar vanweë sy romantiese en nostalgiese ingesteldheid iets van 'n anachronisme.

Vir van Coller is die hoogtepunt in die roman die wyse waarop die moderne mens sy eie identiteit slegs plaasvervangend kan skep, onder meer deur die vashou van verbruikerisme. Hierdie "fictional dreck" vorm die boustene van die menslike bestaan en is in die roman gelaai met erotiek. Dit is juis hierdie aktualisering van die modernistiese grootstadroman, waar die onderliggende pessimisme oor mens en wêreld voelbaar is - "'n eietydse eksistensiële wanhoop aangesien niks meer durende uitkoms bied nie."

Roodt erken later die seks was ook ironies bedoel, as antwoord op die 'kitsch' van Brink en die Sestigers waarin daar "'n jong meisie met “appelborste” teenwoordig is".

Jakes Gerwel beskou, volgens sy skrywe van 14 November 2004, die lees van Moltrein as ['n] "werklik verrassende leeservaring." Nadat hy die roman klaargelees het gun hy Dan Roodt sy "kwasi-politieke eksentriekhede". Gerwel beskou die roman as 'n "baie interessante toevoeging" tot die Disgrace-diskoers in die Suid-Afrikaanse letterkunde, net soos J.M. Coetzee skerp die post-1994 samelewing bevraagteken:

Roodt se roman het sy bepaalde vertrekpunte en sienings, maar so het elke roman tog maar. Wat vir my getel het, is dat dit as roman werk. Dis vernuftig aanmekaar gesit en is boeiende leesstof. Daar is selfs 'n trek ironie in die roman, terwyl ironie nie juis 'n styleienskap is wat gewoonlik met die openbare figuur van Dan Roodt vereenselwig word nie. Moltrein het my met waardering gelaat vir die verskeidenheid uitgangspunte en houdings wat op intelligente wyse in die openbare gesprek - insluitende die literêre - kan voorkom. Dis hierdie ruimheid van uitdrukking waarop 'n mens in Afrikaans hoop.

Louise Viljoen se onderhoud in die Tydskrif vir Letterkunde in die eerste uitgawe van 2005 noem ook kortliks Moltrein. Na aanleiding van 'n vorige vraag rakende vadersfigure van Brink, word die vraag gestel: Hoe voel dit dan om later self in daardie vaderposisie te wees vir iemand soos Dan Roodt wie se Moltrein so sterk heenwys na Die Ambassadeur? Daarop antwoord hy:

Wel, ek dink Dan het in elk geval van die begin af so neerhalend en verwerpend teenoor my gestaan dat dit nie voel asof ek werklik 'n vader was nie.

Viljoen druk deur: "Maar verwerping is tog die gevolg van die feit dat jy wel 'n sterk rol speel as vaderfiguur?" Daarop antwoord Brink:

Ja, ek sien dit op verskillende maniere in die jonger generasie wat my dan elke keer laat besef ek is in daardie generasie waar die verwerping nou moet begin deurwerk. Ek dink tot dusver is ek nog eerder half benieud, half geamuseerd daaroor; ek is nog nie baie ontsteld nie en ek dink in party opsigte is ek eintlik onverdiend gelukkig dat daar nog altyd ten minste onder die jonges sommiges is wat nie by die verwerping gekom het nie. Ek het eintlik al in die jare sewentig daaroor geskryf dat ons moet besef ons beurt sal kom en dat daar ander generasies moet kom. Ek dink ek het dit toe meer gesien in terme van die opeenvolging en nie soseer van die verwerping van die voorafgaande wat daarmee moet saamhang nie. Maar ek dink dit is basies 'n gesonde verskynsel. Dit is nie só lekker as dit 'n mens self tref nie, dit kan ek my goed indink, maar tot dusver het dit genadiglik nog nie te sterk gebeur nie.

Repliek: 'Brink se hatige strydskriffie'

Roodt publiseer reeds op 14 Junie 2004 sy repliek op LitNet en daarna op sy nuuswerf, Praag, (14 Augustus 2010). Daarin rig hy Brink se eie woorde teen hom terug. Hy beskuldig Brink van 'n erg moralistiese streep - veral omdat Brink se eie karakters ("blanke Duitse mans") wat wreedheid betref nuwe hoogtes bereik teenoor "my arme klavierspeler" se "manlike chauvinisme" - op grond van een reël:

Brink gaan met my boek om soos die destydse Aksie Morele Standaarde met Leroux se Magersfontein gemaak het: hy het — lyk dit my — deur die hele boek geblaai op soek na, enersyds, lelike woorde en andersyds ’n gebrek aan politieke korrektheid.

Die hele kinderagtige, vulgêre wyse waarmee Brink die Moltrein-roman aan die publiek voorstel in die inleiding van sy resensie, sê Roodt, getuig van swak smaak. Die inleiding van Brink se resensie handel oor 'n Andy Capp-karakter wat 'n prys deur dobbel gewen het en dan grootdoenerig elke motor toets. Wanneer drie ure verbygaan en die besadigde verkoopsman dan vra hoeveel Andy Capp gewen het, is die antwoord 300 pond. Daarop antwoord die verkoopsman: "Please bite my ear" [...] "I like to feel a bit of passion when I'm fucked." Boonop lyk dit of Brink dit moeilik vind om by 'n onderwerp te hou - soos sy lesing oor Van Wyk Louw getuig waar hy 'n kwartier lank oor Jackie Nagtegaal se skeppende taalgebruik uitgewy het en uit dié uit met dieselfde geesdrif dan uitvaar teen George Bush.

’n Mens sou ’n hele Freudiaanse analise kon doen oor Brink se verklaring dat hyself deur my boek, soos hy dit stel, “gefok” voel, sy dit dan sonder passie, maar ek wil vra: van wanneer af is “passie” ’n literêre maatstaf?

Brink maak hom eweneens in Donkermaan skuldig aan Anglisismes, skryf Roodt, maar die ergste is die voorskriftelikheid terwyl

[...] die taalkundige libertyn en apologeet vir Nagtegaal se “loslit-, losmaag- en oopgulp-Afrikaans”, om Kas Landman se tipering te gebruik, nou skielik sy liniaal uitgehaal het om letterlik die lengte van my sinne te meet en selfs ’n verkeerde gebruik van die verlede tyd bespeur.

Ook wat die magdom politieke menings in die boek betref gaan Brink heelwat selektief om, vind Roodt. Volgens Roodt is "Boerehaat" en "Jodehaat" nie “holruggery” of “afgesaag” nie - net soos die gedagte dat die Verligting iets tegelyk rasioneel en irrasioneel is seker 'n mate van oorspronklikheid moet hê. Dit wil ook vir Roodt lyk of Brink, net soos Nadine Gordimer, eintlik hul koloniale bewussyn verklap deur in "gewyde terme" na oorsese skrywers se "indrukwekkende filosofie" te verwys - wat mos altyd beter is.

Die stuk wat Roodt aan Rapport gestuur het eindig so:

Sy huidige styl pas egter meer by ’n kougomkouende tiener as by ’n afgetrede professor van Engelse letterkunde. Dit is iemand van sy leeftyd nie waardig nie.

By die LitNet-/ Praagrepliek gaan Roodt voort. Brink het net soos Gordimer in die huidige Suid-Afrika irrelevant geword, juis deur hul steeds stereotipes van die verlede aan die lewe hou, gehul in "kleinlike moralismes" en "sjiek-radikalisme":

Vir ’n geruime tyd reeds beskou ek prof André P Brink as irrelevant vir die openbare en intellektuele debat in Afrikaans. Iemand sê nou die dag vir my dat Brink en Gordimer “geteer het op die pornografie van apartheid.” Van Wyk Louw het gepraat van die “nuttige dollar” wat mens in die buiteland kon verdien deur Suid-Afrika af te kraak. Vir ’n lang tyd was dit net te maklik om nog ’n roman oor “liefde oor die kleurgrens heen” of “die hardvogtige mynbaas wat die werkers uitbuit” of “die selflose vryheidsvegter” of “die revolusie is op hande” of dergelike te skryf terwyl die hele problematiek van hierdie land geïgnoreer word. [...] In ’n sekere sin bevind Brink, Gordimer et al hulself in dieselfde posisie as die kommunistiese skrywers wat tydens Stalin se bewind en daarna die Sowjet-Unie as ’n utopie opgehemel het en die Weste as ’n fascistiese diktatuur voorgestel het. Toe die krake in hierdie voorstelling eers begin verskyn, het hulle soos tiere baklei om die hele bankrot tradisie, asook hul eie boeke, van ondergang te red.

Dan eindig Roodt ook sy betoog: Op ’n manier het die Berlynse muur nog nie in Suid-Afrika geval nie.

Akademiese belangstelling

H.P. van Coller en Jaap Steyn bespreek net vlugtig die roman in hul vaktydskrifartikel rondom taalaktivisme. Die literatore wys 'n ooreenkoms tussen Jan Rabie en Dan Roodt uit: waar Rabie in opstand kom teen die "literêre pouse" Opperman en Van Wyk Louw, en die politieke maghebbers van die tyd, naamlik die Nasionale Party, kom Roodt in opstand teen die "huidige literêre pouse, kardinale én laer geestelikes", onder wie André P. Brink, Antjie Krog, Marlene van Niekerk én, as verteenwoordiger van die Suid Afrikaanse Engelse literatuur, Nadine Gordimer. En op politieke, taal en kultuurpolitieke gebied is Roodt in opstand teen die maghebber, naamlik die ANC.

Moltrein (2004) word as 'n satire beskou, maar is vergeleke met sy vorige skryfwerk nou gerig teen voorstanders van die “nuwe demokratiese Suid Afrika”. Roodt hekel nie alleen diegene wat hy sien as naïewe politieke hervormers nie, maar maak ook korte mette met André P. Brink se skryfwyse en enigsins romantiese siening van seksualiteit, met die skrywerstad Parys, én met heroïese politieke betrokkenheid. Dat sy politieke betrokkenheid ook sy werk bedreig, is reeds by die verskyning van sy eerste werke betoog, onder andere deur J.C. Kannemeyer.

In Februarie en Maart 2005 het ’n groot polemiek in Die Burger en op die webruimte LitNet gewoed nadat Roodt uitgenooi is om op die Woordfees in Stellenbosch te praat (o.a. sy boekebekendstelling), en sommige akademici beswaar teen die uitnodiging gemaak het omdat ’n onlangse internetartikel van hom volgens hulle rassisties is.

Suzanne-Louise Bezuidenhout en Dorothea van Zyl ondersoek die landskap en identiteit as kernelemente in Moltrein. Volgens die literatore is identiteit in die postmoderne konteks nie meer 'n gegewe nie, maar 'n proses wat bestaan uit rekonstruksie en dekonstruksie - daar bestaan dus nie iets soos 'n vaste of absolute identiteit nie. Anton du Preez se groei word gekniehalter deur sy idealisering van die Afrikaneridentiteit en sy weiering om kulturele en politieke verandering te aanvaar. Nie alleen in Parys nie, maar ook in Suid-Afrika pas hy moeilik aan. Die literatore beskou Moltrein as 'n roman wat handel oor die samestelling en opbou van 'n individu se identiteit - maar wat deur twee kulture en twee kontinente verdeel is:

Die mol word gewoonlik met blindheid geasosieer (sic). In die politieke konteks van die roman kan dit met Anton se beperkte tonnelvisie verbind word. Anton sien die Afrikaner as verstote figuur, as ’n tragiese held wat in sy droom van die daarstelling van ’n selfstandige identiteit, gefaal het (279). Roodt fokus in die roman slegs op die “boerehaat” jeens die “onskuldige” Afrikaner en beeld die Afrikaner nie in sy dualiteit — met beide positiewe én negatiewe eienskappe — uit nie. Anton staar hom blind teen sy vooropgestelde positiewe beeld van die Afrikaner as idealistiese verstoteling.

Dit is hierdie eensydige beeld wat Anton op die Afrikaner as sondebok nahou wat verhoed dat hy uitgroei bo die stereotipe. Hierdie verwerping behels ’n distansiëring van ’n hibriede, ontwikkelende indiwidualiteit. Anton stagneer in sy koestering van die beeld van ’n geïdealiseerde Afrikanerheld. Ook, skryf Bezuidenhout en Van Zyl, ontstaan die gevaar dat die protagonis slegs die goeie herinneringe uit die verlede sien, of eerder wil sien, maar Roodt verhoed egter dat Moltrein verval in soetsappige, subjektiewe filosofering oor die vervloë verlede deur die verwysing na die kritiese buitelandse siening van die destydse Suid-Afrikaanse politieke bestel - daardeur word 'n balans in die roman gehandhaaf. En hoewel Parys as teenpool van Afrika voorgehou word, probeer Roodt die stereotipe voorstelling tog teenwerk. In Moltrein is daar beskrywings van die Franse maatskaplike problematiek en sosiale disintegrasie.

Rakende identiteit skryf die literatore:

Net soos die Afrikaner in sy magsideaal gefaal het, faal Anton ook in sy strewe om ’n befaamde konsertpianis in Parys te word. Wat probeer Roodt aan die leser deur hierdie parallel oordra? Faal alle Afrikaners in hul egoïstiese pogings om sukses te behaal? Dalk probeer Roodt om ’n mate van simpatie, hetsy dan geregverdig of ongeregverdig, vir die Afrikaner te wek. Anton is immers nie die stereotiepe ongekultiveerde, gewelddadige Afrikaner nie. Hy is kultureel sensitief en het waardering vir alle vorme van estetika. Anton is eerder ’n sensitiewe kunstenaarsfiguur as ’n robuuste boer.

Maar Anton leef hom aan die einde van die roman wel kreatief in Afrikaans uit. Die manuskrip waarop Moltrein (op metafiksionele vlak) gebaseer is, word in Afrikaans geskryf. Sy ruimtelike verplasing en ervarings in Parys kan dus as stimulus vir kreatiewe kunstenaarskap beskou word. In hierdie opsig het hy nie sy kreatiewe droom as musikant prysgegee nie; hy het ’n kreatiewe stem deur sy teks gekry.

Wat die seksualiteit met Madame de Laisné betref, is dit opvallend dat sy juis die teenpool van Erika is: oud en onvrugbaar. Die seksuele daad laat Anton steeds onvervuld, en bied vir Anton geen nalatenskap (kinders) nie - die toekoms van dié Afrikaner eindig in die antiklimaks van futiele seks met die ouer vrou. Die seksuele en politieke identiteit loop saam; Roodt gee 'n sombere blik op die lot en toekoms van die Afrikaner in die aanhaling:

Ons het die waarde van alle ou en verganklike dinge gevier, en toe ek na ’n lang ruk sidderend my saad in haar stort het ek vaagweg gedink dat dit ’n gepaste daad vir my as Afrikaner was om met ’n post-menopousale vrou te paar omdat my volk nie genoeg kon voortplant nie te midde van die alomringende vrugbaarheid van die Afrikabaarmoeder.

Laastens sluit Bezuidenhout en Van Zyl die artikel mee af deur 'n verwysing na Antjie Krog se gedig:

Moltrein beeld die problematiek uit wat saamhang met die handhawing van ’n nasionale identiteit in ’n vreemde ruimte en postmoderne milieu. Daar word geen absolute definisie van ’n Afrikaneridentiteit gegee nie. Inteendeel, dit blyk dat die Afrikaner gedoem is tot ’n nomadiese bestaan — hy voel hom nie tuis in Suid-Afrika óf die vreemde nie. Die gevoel van tuisteloosheid laat ook ’n identiteitskrisis by die protagonis ontstaan as hy aan ’n eertydse vriendin erken: “Ek is nie meer doodseker oor wie en wat ek is nie.” Hierdie idee van onsekerheid loop hand aan hand met die postmoderne konsep van identiteit. Die indiwidu word in ’n staat van wording of ontwikkeling uitgebeeld. Daar is geen statiese en beperkte definisie van identiteit nie. Die self word in ’n menigte manifestasies van die syn versplinter. Anton du Preez is beide Afrikaner én Europeër, beide onderdrukker én verdrukte, en beide in ’n proses van wees én van wording. In teenstelling met die slotreëls in Antjie Krog se gedig “Reis” [uit Kleur kom nooit alleen nie], wat lui “Hoe meer kere jy vermeng / hoe meer word jy”, klou Anton op ’n negatiewe en verbete manier aan sy eensydige siening van Afrikaneridentiteit en gevolglik vind karakterontwikkeling op ’n uiters beperkte vlak plaas. Ten spyte van die postmoderne milieu waarin hy homself bevind, weier hy om sy beperkte siening van identiteit te wysig of aan te pas binne hierdie konteks. Dit is ten slotte jammer dat Dan Roodt die protagonis se reis van wording deur die finaliteit van sterfte onderbreek. Anton se reis lei hom nie terug na sy tuisland nie, maar na die nuwe onbekende van ’n ongekarteerde metafisiese ruimte. In die proses ondergaan hy geen karakterontwikkeling wat aanleiding gee tot ’n ruimer blik op die werklikheid nie.

In 2008 omskryf Marlene van Niekerk Moltrein uit haar politieke uitkyk betreffende die Afrikaner se kostradisie:

Die tegelyk selfbejammerende en selfpromoverende literêre fantasie in Moltrein is 'n voorbeeld van die uiterse nihilisme waartoe die essensialiserende en na die oorsprong terugkoppelende tendens in die Afrikaners se omgang met hulle tradisie, ook hulle kostradisie, kan lei. Die boek vertolk iets van wat ek as 'n selfvernietigingsmeganisme reg binne-in die Afrikaner se koskultuur kan herken. Die naam van hierdie meganisme is "die narsisme van die goeie tafel". Dit gaan gepaard met snobisme, eksklusiwiteit, veragting van die ander, vertoonsug, gulsigheid, selfsug, meerderwaardigheid, chauvinisme en solipsisme. Dit is hierdie meganisme wat herkenbaar is in die eerste Afrikaners se standbewustheid aan die vroeë Kaap, en later in die gemoedelike selftevredenheid van 'n polities dominante patriargale Afrikaner-middelklas en uiteindelik in die pruilerige, protserige selfliefde van die gesofistikeerde hoër middelklas stedelike Euro-Afrikaner. Myns insiens is dit die onstilbare narsistiese honger na glans en glorie wat veroorsaak het dat die Afrikaners se koskultuur sigself vandag tot byna tot op die droesem verteer het.

Die uitbeelding van Europa in Moltrein word ook kortliks bespreek in Imaginary Europes: Literary and filmic representations of Europe from afar (2019), onder die hoofstuk, 'Long distance Afrikaner: Afrikaans literature and dislocated identity in a European context' (Margriet van der Waal) wat reeds op 4 Maart 2015 as vaktydskrifartikel verskyn het.