Moorddrift Monument

Die Moorddrift Monument naby Mokopane herdenk die bloedige botsings in hierdie kontrei tussen blanke boere en swart stamlede in September 1854.

Ligging

Hierdie gedenkteken is tussen die Waterberge en die Strydpoortberge in Limpopo by 24° 16′ 36″ suid en 28° 58′ 26″ oos. Die Moorddrif was waar die destydse pad deur die Nylrivier, (‘n boloop van die Mogalakwenarivier), gegaan het. Dit is 16 km suid van Mokopane, net noord van die spoorbrug oor die Nyl en langs die R101-pad net voor dit by die N11-roete aanlsuit. Dit is ongeveer 2 km noordnoordwes van die Nyl Tolplaza op die N1-hooofpad.

Geskiedenis

In September 1854 het 28 blanke mans, vroue en kinders in botsings met die impi’s van hoofmanne Makapan en Mankopane omgekom. Drie gebeure het plaasgevind op drie plekke op dieselfde dag. M.A. Venter en sy seun Willem het gesterf by Makapan se kraal op die huidige plaas Preuzen (net suidwes van Mokopane). Hermanus Potgier en 13 man sterf by Mankopane se se stat net noord van Preuzen. ‘n Derde groep onder Willem Prinsloo sterf by die Moorddrif. Duidelike motiewe vir die moorde is nie bekend nie en daaroor kan bloot bespiegel word. Waarskynlik het dit te doen met die spanning veroorsaak deur blanke indringing in stamgebiede. Dit lei egter tot die Slag van Makapansgat van 25 Oktober tot 21 November 1854 waarin honderde mense sneuwel.

Monument

Hierdie gedenkteken bring hulde aan die slagoffers van een van die gewelddadigste episodes in die ontstaansgeskiedenis van die ZAR. Toe die spoorlyn na Mosambiek aangelê is, is ‘n eenvoudige gedenksteen tussen die twee oorspronklike kameeldoringbome op versoek van die ZAR-regering by die drif opgerig. Die bome was die rede waarom die Boere nie tydens die Tweede Vryheidsoorlog die spoorlyn en -brug opgeblaas het nie op voorwaarde dat die Engelse nie die bome uitkap nie. Weens die bloedige gebeure by die bome in 1854 was daardie bome vir die Boere van groot sentimentele belang. Hierdie aanvanklike gedenksteen is in 1937 deur die Potgietersrust Dingaansfeeskommissie en die Piet Potgieter Voortrekkerkommando vervang met ‘n monument ontwerp deur Gerard Moerdyk. Die bouklip, Vrystaatse sandsteen, is dieselfde as wat vir die spoorbrug hier oor die Nyl gebruik is en is geskenk deur die SAS&H. Die koperplaat op die monument wat inligting oor die tragiese gebeure gegee het, het later jare soek geraak. Dit is met ‘n granietgedenksteen aan die voet van die monument vervang. Simboliese grafsteentjies vir die slagoffers is later daar aangebring. Die twee kameeldoringbome het gevrek en is met ander vervang. In September 2004, 150 jaar na die voorval, is ‘n verdere gedenksteen geplaas. Om beswaar te maak teen die vlaag plaasaanvalle aan die einde van die 20ste en begin van die 21ste eeu was daar op die terrein rondom die monument in 2017 ‘n groot saamtrek van protesterende boere.

Persone

• Mankopane (‘Mapela’), (*c.1805 - †Thutlwane, Potgietersrus, 30 Mei 1877), Ndebele-hoofman
• Mokopane (ook soms genoem Makopane, Makapaan, Makapan), (*c.1800 - †1860), Ndebele-hoofman
• Hermanus Philippus Potgieter, (*Graaff-Reinet-distrik, 19 Augustus 1876 - †Mapela, Waterberg-distrik, 1854), Voortrekker, Transvaalse pionier

Bibliografie

• gelofteland.org
• mapio.net/pic/p-23292459
• noordnuus.co.za
• Oberholster, J.J.: Die Historiese Monumente van Suid-Afrika. Kaapstad: Die Kultuurstigting Rembrandt van Rijn vir Die Raad vir Nasionale Gedenkwaardighede, 1972. ISBN 0-620-00191-7
• sahris.sahra.org.za
• scrapydo.wordpress.com/tag/moorddrift-monument/