Mornay du Plessis

Mornay du Plessis (doopname Morné André, gebore 16 Januarie 1909, Pretoria, oorlede begin Maart 1941, Kenia) was ’n Suid-Afrikaanse komponis, pianis, skilder en in die Tweede Wêreldoorlog ’n boordskutter en bomrigter.

Herkoms en opleiding

Du Plessis en sy suster René toe hy ongeveer 12 jaar oud was.

Du Plessis was een van die vyf kinders van ’n prokureur wat ten tyde van sy geboorte in Pretoria in die vennootskap Stegman Oosthuizen & Jackson gepraktiseer het. Vanaf sy geboortestad het sy ouers na Pietersburg (nou Polokwane) verhuis en in 1926, toe Du Plessis 17 was, het die gesin op die ou familieplaas in die distrik Steynsburg gaan boer. Hulle verblyf op die plaas was egter van korte duur, want in 1929 het Du Plessis se vader weer as prokureur begin praktiseer, dié keer op Port Alfred aan die Oos-Kaapse kus. In 1935 het sy vader ’n betrekking as regsadviseur van ’n tabakmaatskappy aanvaar.

Du Plessis het by familie in die Transvaalse hoofstad loseer terwyl hy ’n leerling aan die Pretoria Boys’ High School was. Nadat hy in 1926 gematrikuleer het, het hy as tekenaar in die Departement van Waterwese in Pretoria begin werk.

In Kaapstad

Du Plessis het die vrugbaarste deel van sy volwasse lewe in die Kaap deurgebring waar hy die simfoniekonserte van die Kaapse orkes kon bywoon in die dae toe Pretoria nog nie ’n simfonieorkes gehad het nie. In die Kaap het Du Plessis onder die betowering gekom van die dramatiese stem en persoonlikheid van die sopraan Cecilia Wessels en het hy ’n huisvriend van haar geword. Indertyd het hy die musiek van die lied “Liefdeswee” vir haar gekomponeer en ook die woorde daarvan geskryf. Dit was een van ’n groot getal liedere wat hy geskryf het terwyl hy in die Kaap gewoon en hom daar aan musiek gewy het.

Schalk Visser, in die middel tagtigerjare musiekhoof van die Transvaalse Raad vir die Uitvoerende Kunste (Truk), ’n familielid van Wessels, het tydens die begeleier Anna Bender se navorsing oor die lewe van Du Plessis aan haar vertel dat Du Plessis tydens sy verblyf in die Kaap op Wessels se dogter Joyce Beecroft verlief geraak het. Beecroft het destyds (die tagtigerjare) in Nieu-Seeland gewoon.

Dood

Joyce Beecroft, dogter van die sopraan Cecilia Wessels, en Mornay du Plessis.

Met die uitbreek van die Tweede Wêreldoorlog in September 1939 het Du Plessis hom by die Unie-Verdedigingsmag aangesluit en kort daarna na die noorde vertrek. Daar het hy spoedig as boordskutter en bomrigter uitgeblink. ’n Dag ná sy vader se begrafnis (op 11 Maart 1941) in Kaapstad het die eerste berig Du Plessis se moeder bereik dat hy as vermis aangemeld is. Die brief wat sy van die senior inligtingsoffisier van die hoofkantoor in Nairobi ontvang het, het onder meer gelui: “Parachutes were found near the aircraft. The pilot’s parachute had a hole through the label of the parachute with blood around the hole. The search for the crew lasted days. The country is very bushy. Occasional tracks were found. Italians assumed that the crew had contacted friendly natives. Examinations of the fuselage reveal numerous bullet holes. Above information substantiated by four Italian officers.”

Blykbaar het Du Plessis en die vlieënier dus begin stap. Eers op 14 Januarie 1942, 10 maande ná die aanvanklike skrywe, het ’n brief van die “Northern Frontier” vermeld dit blyk duidelik dat die twee mans van die dors omgekom het. “Hulle sou beslis hul lewe kon gered het deur hulle aan die Italianers oor te gee en hulle sou vir seker geweet het watter groot kans hulle gewaag het deur die waterlose, onbewoonde woestyn te voet aan te durf.”

Ná Du Plessis se dood het Catherine Jeffries, ’n bewonderaar van hom, ’n brosjure, A little memorial, onder die skuilnaam HAMST uitgegee. Dié digbundeltjie bevat onder meer ’n sinspeling op Du Plessis se dood.

Artistieke talent

Du Plessis was ’n begaafde mens, skryf Bender. “Hy het briljant klavier gespeel en was besonder bedrewe in die Franse taal, waarvoor hy ’n hartstogtelike liefde gehad het. Hy het ook besondere vaardigheid met die penseel getoon en heelwat skilderye nagelaat.” Van die tonele wat hy in die Kaap geskilder het, was die dokke met sonsondergang (in waterverf), terwyl ’n skildery wat hy in Pretoria van die Uniegebou geskilder het, ook behoue gebly het. Bender skryf hy was besonder lief vir die natuur. “Bergklim en lang staptoere was sy lewe.”

Du Plessis het self die manuskripte van die groot getal liedere wat hy in die Kaap gekomponeer het, keurig versorg. Bender meen sy notebalkskrif lyk soos drukwerk. Sy liederkomposisies sluit in “Liefdeswee”, “Die Groot Karoo”, “The Wanderer’s Serenade”, “I thank thee, Lord”, “We’d love to take you hiking“ en “Die lied van die Voortrekkerwa”, sy enigste lied wat in druk verskyn het. Dis opgedra aan die trekleiers van die Simboliese Ossewatrek van 1938. Vir klavier het hy drie solo’s gekomponeer: “Rêverie”, “Adagio in C-majeur” en “Joyous Impulse”, terwyl hy ook twee operas nagelaat het: La Bergère en Arlequinade.

Literêre bedrywighede

Frikkie Botha, ’n vorige Suid-Afrikaanse ambassadeur in Washington, D.C., het dikwels simfoniekonserte saam met Du Plessis bygewoon. Hy het volgens Bender met groot agting van Du Plessis se letterkundige bekwaamhede en bedrywighede gepraat. In die Kaap het Du Plessis die Cercle des Amis de La Langue Français gestig. Sy Franse toneelstuk, Marguerite de Manenteau, is met goeie gevolg in die Kleinteater op die Hiddinghkampus van die Universiteit van Kaapstad opgevoer.

Van 1928 tot 1939 is heelparty van Du Plessis se artikels en kortverhale in verskeie tydskrifte en koerante gepubliseer, byvoorbeeld “The vanity of Dick Trevelian”, onder die skuilnaam Andrew Liner, in die Cape Argus van 5 Oktober 1929; “The Mole”, onder die skuilnaam André Dumorné in Outspan van 17 Oktober 1930; “Is the wireless making us musically unconscious?”, onder sy eie naam in die Cape Argus van 2 Mei 1938; en “The Tryst” in Desember 1939 in die tydskrif Pictorial.

Liefdeswee

Die sangeres Cecilia Wessels het sowat 30 jaar lank tydens haar optredes Du Plessis se Afrikaanse kunslied “Liefdeswee” gesing. Die begeleier Anna Bender het Wessels op ’n keer genader om ’n kopie van die lied te bekom sodat ander sangers dit ook kon sing, want slegs Wessels het dit tot in daardie stadium gesing. Wessels het summier geweier en gesê: “Jammer, my hartjie … oor my dooie liggaam … Mornay het dit vir my geskryf en ek alleen sal dit sing, want hy het my tipe stem in gedagte gehad. Ek laat die musiek nooit uit my hande gaan nie.”

Dit het Bender se belangstelling gesprikkel en daartoe gelei dat sy jare lank meer oor Du Plessis te wete probeer kom het en hoe dit gebeur het dat hy “Liefdeswee” juis vir Wessels geskryf het. Ná die bekende sangeres se dood is die lied noukeurig van ’n plaatopname afgeskryf en sowat ’n dekade later aan Ina Snyman, ’n Pretoriase konsert- en radiosangeres, geskenk. Sy was destyds besig om ’n aantal Afrikaanse kunsliedere wat die liefde besing, bymekaar te maak met die oog op ’n langspeelplaat. Die plaat sou uitgereik word ter herdenking van die Republiek van Suid-Afrika se twintigjarige bestaan in 1981. Snyman het “Liefdeswee” daarop ingesluit, waarna baie sangeresse die lied wou bekom om dit ook te sing. Danksy die Dramatiese, Artistieke en Letterkundige Regteorganisasie (Dalro) in Johannesburg se belangstelling het “Liefdeswee” ’n paar jaar later in druk verskyn toe dit opgeneem is in ’n bloemlesing van Afrikaanse kunsliedere, “’n Keur van Afrikaanse kunsliedere”.

Nadat Snyman se langspeelplaat uitgereik is, het sy ’n TV-program gekry, waartydens ook “Liefdeswee” uitgevoer is. Dit het Du Plessis onder die publiek se aandag gebring. Die akteur Alec Heyns, wat met ’n suster van Du Plessis getroud was, het Snyman ná die uitsending van die program gebel en sy waardering uitgespreek dat die komponis aan die vergetelheid ontruk is. Tydens ’n ontmoeting wat Du Plessis se ander suster, Louié Mostert, ook bygewoon het, het dié alle materiaal oor Du Plessis aan Bender beskikbaar gestel.

Bronne

(af) Bender, Anna. 1986. Mornay du Plessis, ’n byna vergete Afrikaanse komponis, Suid-Afrikaanse Tydskrif vir Kultuurgeskiedenis, Julie.

Eksterne skakels

Ina Snyman sing "Heimwee", YouTube.