Opritsjnina

Die Opritsjnina (Russies: опричнина) was ’n deel van Rusland wat direk onder die bestuur van Iwan die Verskriklike geval het. Die term is afgelei van die ou Russiese woord опричь ("opritsj"), wat "apart" beteken het en kan dus losweg as aparte gebied vertaal word.

Die tydperk word veral gekenmerk deur die berugte opritsjniki, wat ’n terreurveldtog in dié gebied gevoer het en veral die stad Nowgorod verwoes het.

Totstandkoming

Iwan IV.

In 1564 het prins Andrei Koerbski, wat na Litaue oorgeloop het, dié land se leër teen Rusland gelei en die Russiese streek Welikije Loeki verwoes. Tsaar Iwan het begin vermoed dat ander aristrokate hom ook wou verraai.

Op 3 Desember 1564 het Iwan Moskou verlaat en na die naburige dorp Aleksandrof getrek. Die kerk het die tsaar gesmeek om terug te kom. In 1565 het kerkamptenare Iwan ontmoet en ingestem tot sy skepping van die Opritsjnina in ruil daarvoor dat hy na Moskou terugkeer.

Iwan het die Opritsjnina in dieselfde jaar begin. Daarvolgens het hy ’n gebied hoofsaaklik in die noordooste gekry waarin hy vryelik as ’n algehele outokraat regeer het sonder die inmenging van die magtige feodale aristokrasie.

Die hele Opritsjnina-stelsel word deur historici beskou as ’n wapen teen die magtige Russiese bojare wat die neiging tot sentralisasie teengestaan het.

Bestaan

Die Opritsjnina het sowat ’n derde van Rusland beslaan en het ’n groot deel van die beste land bevat, onder meer dele van Moskou en baie van die groot sentrale stede. Daar is na die res van die land verwys as die Zemsjtsjina (Земщина); dié dele is deur magtige bojare regeer.

Die Opritsjnina het dieselfde voordele as die kerk geniet, met onder meer kwytskelding van belasting. Dit was ’n soort monnike-organisasie met Iwan as kloosterhoof Die grootste verskil was dat, in plaas van ’n godsdienstige liggaam, die Opritsjnina vr Iwan ’n manier was om te doen net wat hy wil. Die gebied is geadministreer deur die opritsjniki, wat buitengewone geweld gebruik het teen enige vorm van verset teen Iwan se bewind – deur edelmanne én landbouers. Baie opritsjniki was lid van die elite. Hulle is beskryf as "vertrouelinge van Iwan wat swart hoofbedekkings gedra en besems en hondekoppe aan hul perde se saals gehang het."

Die opritsjniki het duisende mense doodgemaak en die gebied verwoes. So was Iwan byvoorbeeld in 1570 besorg oor die strategiese waarde van Weliki Nowgorod in die oorlog met die Duitse Orde en Swede en hy het die bevel gegee dat die stad verwoes word. Die opritsjniki het die stad geplunder en duisende mense vermoor.

Ontbinding

In die 1560's het swak oeste, die pes, plundertogte deur Pole en Litaue en Tartaarse aanvalle Rusland baie swaar getref. Die opritsjnina het niks gedoen om die toestand te verbeter nie, maar eerder die ondermyning van Rusland se stabiliteit aangehelp. Wat eers Rusland se vrugbaarste streke was, was verwoes en baie inwoners het na ander dele van die land gevlug.

Die Opritsjnina was ’n algehele mislukking en Iwan moes dit in die herfs van 1572 noodgedwonge ontbind.

Nalatenskap

Iwan Lazjetsjnikof het die tragedie Die Opritsjniki geskryf waarop Tsjaikofksi sy opera Die Opritsjnik gebaseer het. Dit was weer in 1911 die inspirasie vir ’n skildery deur Apollinari Wasnetsof waarin mense wegvlug voor die opritsjniki.

Sergei Eisenstein het die opritsjniki as gesonde, lojale en skoon mense uitgebeeld in sy rolprent Ivan the Terrible, Part I en hulle daarna in ’n minder vleiende lig uitgebeeld in Ivan the Terrible, Part II.

Jare ná die bewind van Iwan die Verskriklike het die Opritsjnina nog ’n invloed op Rusland gehad. Stalin self het baie van sy "suiwering"-skemas gebaseer op die wrede Opritsjnina en die amp van tsaar was vir altyd gehul in ’n groot gevoel van skrikwekkende mag.